ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, πρωταγωνιστής της «Ανοιξης της Πράγας», ιδρυτής της αντιολοκληρωτικής κίνησης Χάρτα '77 και κορυφαίος Ευρωπαίος πολιτικός - διανοούμενος, ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τσεχίας είναι σίγουρα μια γοητευτική δημοκρατική προσωπικότητα, από την οποία πολλά έχει να μάθει κανείς. Ιδιαίτερα δε αν ενθυμείται ότι πέρασε και κάποια χρόνια στη φυλακή, ακριβώς επειδή πίστευε στη δημοκρατία και τη σχέση της με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Την εμπειρία του αυτή, εξάλλου, εκθέτει και στη συζήτηση που είχαμε.
Κύριε πρόεδρε, οι παλαιότερες θέσεις σας για τη δημοκρατία και την ελευθερία έκφρασης σας κόστισαν πέντε χρόνια στη φυλακή. Τι αντλεί ένας διανοούμενος, όπως εσείς, από μια παρόμοια εμπειρία;
Η προσωπική μου εμπειρία έγκειται στη διαπίστωση ότι έναν άνθρωπο που έχει κάποιες αρχές πολιτικής, πνευματικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, η κατάργηση αυτών των αρχών μπορεί να τον κάνει ήρωα. Η αντίσταση στον αυταρχισμό και την ολοκληρωτική συμπεριφορά μπορεί, βήμα προς βήμα, να οδηγήσει σε συμπεριφορές και στάσεις που υπό άλλες συνθήκες δεν μπορούμε να υποπτευθούμε. Βέβαια, παίζει ρόλο και ο χαρακτήρας του καθενός.
Γνωρίζω, ωστόσο, αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων που προς έκπληξή τους, όταν χρειάστηκε, έδειξαν μεγάλη γενναιότητα. Αυτό εξάλλου παρατηρείται συχνά και στους δημοσιογράφους, όταν καλούνται να καλύψουν γεγονότα που ενέχουν κινδύνους.
Για την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, κύριε πρόεδρε, ποιο μέλλον προβλέπετε, δεκαεπτά χρόνια μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων και, βεβαίως, τώρα με τη διεύρυνση;
Πιστεύω, με βάση αυτά που παρατηρώ, ότι για όλες τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων και των Βαλκανίων, ο δρόμος προς τη δημοκρατία και την ελευθερία της έκφρασης είναι χωρίς επιστροφή. Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, ζήσαμε γεγονότα και εξελίξεις που ήταν πρωτόγνωρα και τα οποία κανείς δεν περίμενε. Κοινή συνισταμένη όλων αυτών των γεγονότων είναι η πορεία προς τη δημοκρατία. Αλλού πιο γρήγορα και αλλού πιο αργά. Από την άποψη αυτή, η εξέλιξη που ζούμε είναι πέρα για πέρα θετική.
Εξάλλου, μεγάλο ρόλο παίζουν προς αυτή την κατεύθυνση και οι νέοι δημοσιογράφοι. Πολλοί από αυτούς ανδρώθηκαν και σπούδασαν υπό δημοκρατικές συνθήκες και άρα δεν έχουν τις ίδιες αντιλήψεις με παλαιότερους συναδέλφους τους.
Οι νεότεροι δημοσιογράφοι είναι πολύ πιο κοντά στις δημοκρατικές αξίες και άρα τις προωθούν και τις εμπεδώνουν. Παράλληλα, η επικοινωνιακή παγκοσμιοποίηση, που καθημερινά βιώνουμε, κάνει αδύνατη πλέον την ύπαρξη κλειστών κοινωνιών, συνεπώς και τον έλεγχο του τύπου από αυταρχικές εξουσίες.
Στις σημερινές συνθήκες, η είσοδος της Τσεχίας και άλλων χωρών στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. αποτελεί κορυφαία ιστορική κατάκτηση. Η δημοκρατική Ευρώπη αυτό μας το χρωστούσε. Τελικά, αυτοί που μας άφησαν έρμαια στα νύχια του ολοκληρωτισμού, για να εξασφαλίσουν τη δική τους ανάπτυξη και ευημερία, σήμερα καταβάλλουν ένα πενιχρό τίμημα.
Γι' αυτό, θεωρώ ρηχό και αντάξιο γελοιότητας κάποιοι να μας κατηγορούν ότι απεμπολούμε την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα. Εσείς οι δημοσιογράφοι πρέπει να αποκαταστήσετε τα ιστορικά ατοπήματα ορισμένων ανθρώπων που δεν βλέπουν πιο μακριά από τη μύτη τους.
Παρ' όλα αυτά, κύριε πρόεδρε, σε πολλές χώρες ο Τύπος είναι ακόμα δέσμιος και σε άλλες παραπλανητικός.
Συμφωνώ μαζί σας. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς, αλλά ευελπιστώ ότι η δημοκρατική εξέλιξη είναι τέτοια ώστε, τελικά, ο τύπος θα απελευθερώνεται όλο και πιο πολύ. Κατά τη γνώμη μου, όμως, η ελευθερία έκφρασης απειλείται από άλλους κινδύνους. Απειλείται μακροπρόθεσμα από οικονομικά δεσμά, τα οποία είναι πολύπλοκα και μπορούν να επηρεάσουν πολλές πτυχές της δημοκρατίας.
Σήμερα, η Ιταλία αντιπροσωπεύει μέρος του προβλήματος αυτού. Επίσης, ο τύπος απειλείται από τις τρομοκρατικές οργανώσεις, οι οποίες είναι τεράστια απειλή για τη δημοκρατία και η αντιμετώπισή τους απαιτεί διεθνείς συνεργασίες. Θεωρώ ότι, στο πλαίσιο αυτό, μεγάλο θετικό ρόλο μπορούν να παίξουν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που υπερασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και επιδιώκουν την εμβάθυνση των πολιτικών κοινωνιών.
Για την προστασία της δημοκρατίας και της ελευθερίας, είναι απαραίτητη η προώθηση στην πολιτική και στα ΜΜΕ ανθρώπων υπεύθυνων και προσηλωμένων σε αρχές που αναβαθμίζουν τη δημοκρατία και την ελευθερία έκφρασης. Είναι ζωτικό, κατά την άποψή μου, να προσδώσουμε μια νέα πνευματικότητα στην οικονομική και κοινωνική μας ζωή. Ο πλούτος δεν είναι μόνον οικονομικός. Εχει τόσο πνευματική όσο και κοινωνική διάσταση. Σε εμάς εναπόκειται να αναδείξουμε αυτές τις δύο πτυχές. Η Ευρώπη πρέπει να ορθώσει παγκοσμίως το ηθικό, πνευματικό και πολιτικό ανάστημά της.
Πιστεύετε ότι η διεύρυνση της Ευρώπης μπορεί να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση; Μήπως ο υπέρμετρος τεχνοκρατικός χαρακτήρας της τελικά αντιστρατεύεται αυτή την πνευματικότητα που επισημάνατε;
Οπως και να έχουν τα πράγματα, η διεύρυνση ήδη συμβάλλει στη βελτίωση της δημοκρατίας μας. Στις μετα-κομμουνιστικές χώρες συντελούνται τεράστιες αλλαγές, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στη Δύση εδώ και πολλά χρόνια. Οι αλλαγές στα επίπεδα της ιδιοκτησίας και της ιδιωτικής οικονομίας είναι πολύ σημαντικές για τις χώρες μας. Και όχι πάντα εύκολες. Απαιτούν εγρήγορση για να αποφεύγονται οι καταχρήσεις εξουσίας.
Υπό αυτή την έννοια, ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της διεύρυνσης πρέπει να εμπλουτίζεται, αλλά μέσα από την ενίσχυση θεσμών προωθητικών της κοινωνίας των πολιτών, η οποία θα πρέπει συνεχώς να διευρύνει τον κοινωνικό της ρόλο. Θα πρέπει να μάθουμε να οικοδομούμε κοινωνίες κατ' εικόνα της ελευθερίας μας. Μπαίνουμε σε μια νέα πραγματικότητα και η πολιτική οφείλει να τη λάβει υπόψη, αν θέλει να σταθεί στο ύψος της αποστολής της.
Στις αναπτυγμένες κοινωνίες, ο πολιτισμός είναι αυτός που μπορεί να τους εξασφαλίσει διαφάνεια και εύρυθμη λειτουργία. Πιστεύω ότι, στον τομέα αυτόν, η διευρυμένη Ευρώπη, από την οποία δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί και η Ρωσία, έχει πολλά να προσφέρει στη σημερινή και αυριανή ιστορία της ανθρωπότητας.
Μία ευκαιρία προς την κατεύθυνση της πολιτικής ολοκλήρωσης της Ε.Ε. ήταν το ευρωσύνταγμα, το οποίο απερρίφθη από Γάλλους και Ολλανδούς και, από ό,τι γνωρίζω, δεν στηρίζεται και από την πλειοψηφία των Τσέχων. Συνεπώς, κάτι δεν πάει καλά. Τι όμως;
Αυτό που λείπει είναι το όραμα. Οι πολιτικές ηγεσίες συμπεριφέρονται κατά τρόπον, που ενίοτε υποβαθμίζει αυτή την ίδια την έννοια της πολιτικής.
Από την άλλη πλευρά, βαθύ είναι και το έλλειμμα πληροφόρησης. Ο πολύς κόσμος αγνοεί ή δεν καταλαβαίνει ή δεν θέλει να καταλάβει ποιες είναι οι προκλήσεις τού αύριο για την Ευρώπη και το μέλλον της. Δημιουργείται, έτσι, ένα κλίμα απάθειας, το οποίο είναι αφ' εαυτό αρνητικό για τη δημοκρατία, την προώθησή της και την εμβάθυνση που απαιτούν οι συνθήκες.
Αλληλοκατανόηση με τις ΗΠΑ
Ποια θα είναι η πορεία των ευρω-αμερικανικών σχέσεων μετά τον πόλεμο στο Ιράκ και τις τελευταίες αντιπαραθέσεις;
Πολλά προβλήματα θα αμβλυνθούν και θα βρουν λύση, αν η Ευρώπη προσδιορίσει ποιος θέλει να είναι ο ρόλος της στον κόσμο και υπό ποιους όρους.
Ο επίπεδος αντιαμερικανισμός είναι γελοίος σαν αντίληψη για την πραγματικότητα και εξυπηρετεί μόνον το μίσος που έχουν οι εχθροί της ελευθερίας και της δημοκρατίας απέναντι σε αυτές τις αρχές. Από την άλλη πλευρά, η Αμερική θα χρειαστεί να καταλάβει ότι την αναπτυγμένη και προωθημένη κοινωνικά Ευρώπη την έχει ανάγκη.
Εως ένα βαθμό, είναι το παιδί της. Οταν απέναντί σου έχεις την πανώλη της τρομοκρατίας και του τυφλού φανατισμού, οι αλαζονικές συμπεριφορές είναι αδιέξοδες. Αυτή είναι μία ιστορική διάσταση της σημερινής ή αυριανής πραγματικότητας, διάσταση την οποίαν είναι ζωτικό και επείγον να συνειδητοποιήσουν οι υπεύθυνοι για τις τύχες της Αμερικής.
Ομως, πέφτει μεγάλο βάρος και στους ώμους της Ευρώπης. Αν δεν αποκτήσει πολιτική οντότητα, τότε θα υπονομεύσει, έως έναν βαθμό, στις σημερινές συνθήκες, και τις οικονομικές της κατακτήσεις. Το ευρώ, λόγου χάρη, είναι μία θαυμάσια πρωτοβουλία, χωρίς όμως πολιτικό βάρος πίσω της. Στις σημερινές γεωπολιτικές συνθήκες, είναι απαραίτητο να προχωρήσουν θεσμοί, οι οποίοι να ευνοούν την πολιτική ολοκλήρωση της Ε.Ε.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
