Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών ζωντανεύουν το χρονικό του μικρασιατικού ελληνισμού μέσα από την έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη - Καταστροφή - Ξεριζωμός - Δημιουργία». Η έκθεση, που παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, ανοίγει για το κοινό σήμερα, Πέμπτη 15 Σεπτεμβρίου, και θα διαρκέσει έως την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2023.
Η Σμύρνη καίγεται, 14 Σεπτεμβρίου 1922. Συλλογή Λουκά Π. Χριστοδούλου
Την έκθεση εγκαινίασε η Α.Ε. η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Στα εγκαίνια μίλησε και ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. «Ενθύμιον Τραπεζούντος»: ανδρικός χορός. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ), Φωτογραφικό Αρχείο
Η μεγάλη αυτή επετειακή έκθεση συνδιοργανώνεται από δύο σημαντικά ιδρύματα που εδώ και δεκαετίες διαφυλάσσουν τις μνήμες και μελετούν την εποποιία του μικρασιατικού ελληνισμού. Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα έρευνας της ιστορίας και του πολιτισμού της Μικράς Ασίας, φιλοξενεί το μοναδικό Αρχείο Προφορικής Ιστορίας, το οποίο συγκροτήθηκε με βάση τις μαρτυρίες περισσοτέρων από 5.000 εκπατρισμένων μικρασιατών πρώτης γενιάς.
Nelly’s: από τη σειρά «Προσφυγικοί καημοί», 1925-1927. Mουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Το Μουσικό Λαογραφικό Aρχείο του περιέχει σπάνιες ηχογραφήσεις, χειρόγραφα και έγγραφα. Αυτά τα πολύτιμα Αρχεία, η Βιβλιοθήκη, οι πολυάριθμες εκδόσεις καθώς και το επιστημονικό Δελτίο του Κέντρου συμβάλλουν καθοριστικά στον διάλογο μεταξύ της ελληνικής και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.
Το Εργαστήριο Κεντήματος της Αρμένικης Γενικής Φιλανθρωπικής Ένωσης στη Νέα Κοκκινιά. Armenian General Benevolent Union (AGBU), Αρχείο εικόνας: Γιώργος Α. Βεράνης
Οι συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, ενός από τα τρία μουσεία που υποδέχθηκαν κειμήλια των κοινοτήτων κατά τη μετεγκατάστασή τους στον ελλαδικό χώρο, τεκμηριώνουν τη φυσιογνωμία του ελληνισμού της Μικράς Ασίας σε όλο το χρονικό και γεωγραφικό του εύρος παρουσιάζοντας την καθημερινή και επαγγελματική ζωή και τέχνη του. Τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου διασώζουν σημαντικές μαρτυρίες από την πορεία της μικρασιατικής εκστρατείας και την εγκατάσταση των προσφύγων, ενώ εκθέματα της Πινακοθήκης Γκίκα τεκμηριώνουν τη συμβολή των μικρασιατών στον πολιτισμό του 20ού αιώνα. Η ομάδα καλαθοσφαίρισης της Α.Ε.Κ., 1928. Εθνικό Αθλητικό Μουσείο «Ιωάννης Φωκιανός», Συλλογή Δημητρίου Μποντικούλη
Πέρα από τους δύο συνδιοργανωτές, στην έκθεση δανείζουν αντικείμενα και τεκμήρια 88 ιερές μητροπόλεις, μουσεία, αρχεία, φορείς, ιδρύματα, εταιρείες και αθλητικοί σύλλογοι, θεματοφύλακες της ιστορίας και του πολιτισμού του μικρασιατικού ελληνισμού, καθώς και 93 ιδιώτες, οι οποίοι συνεισφέρουν θησαυρούς από τις προσωπικές συλλογές και τα αρχεία τους.
Στην οδό Τουλού Μπουνάρ, μετέπειτα Ιπποκράτους, στην Κοκκινιά: από αριστερά, ο Μπάμπης το βιολί, ο Σπανός ο τραγουδιστής, ο Σελέφης το σαντούρι, η Χρύσα η τραγουδίστρια και ο Βαγγέλης Παπάζογλου. Αρχείο Γιώργη Παπάζογλου, Κοσμοπολίτες Σμυρνιοί παιχνιδιατόροι, πρόσφυγες στην Κοκκινιά, τον σκουπιδότοπο του Πειραιά, από το 1922
Ο πρωτοφανής αυτός αριθμός δημόσιων και ιδιωτικών συλλογών διασφαλίζει την ποιότητα και την ποικιλία του περιεχομένου, καθώς και τη μοναδικότητα της έκθεσης, η προετοιμασία και έρευνα της οποίας ξεκίνησαν το φθινόπωρο του 2018. Η Μέλπω και ο Οκτάβιος Μερλιέ στους Δελφούς, 1950. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Φωτογραφικό Αρχείο
Την επιμέλεια της έκθεσης και των δύο εκδόσεων που θα τη συνοδεύουν έχει η ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου, σε στενή συνεργασία με τον Διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, ακαδημαϊκό Πασχάλη Κιτρομηλίδη, και τους ερευνητές του Κέντρου, τον Επιστημονικό Διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργη Μαγγίνη, και τους επιμελητές του Μουσείου, καθώς και πολλούς ακόμη επιστημονικούς συνεργάτες. Ο θίασος της ελληνικής οπερέτας του Ιωάννη Παπαϊωάννου. Ένωσις Σμυρναίων
Η δομή και το περιεχόμενο της έκθεσης Περισσότερα από 1.100 εκθέματα και πάνω από 500 φωτογραφίες θα ζωντανέψουν την ακμή του ελληνισμού πριν τους διωγμούς, τη δραματική περίοδο 1919-1923 καθώς και την εγκατάσταση και ενσωμάτωση στην Ελλάδα. Ο επισκέπτης θα ξεκινά το ταξίδι στη «λάμψη» του ελληνισμού της Μικράς Ασίας (πρώτη ενότητα) από την Ιωνία και τα δυτικά παράλια, θα προχωρά στην Καππαδοκία και τις νότιες επαρχίες, θα συνεχίζει διασχίζοντας τον Πόντο για να επιστρέψει προς δυσμάς, γύρω από την Κωνσταντινούπολη και να καταλήξει στην Ανατολική Θράκη.
Από την αποφοίτηση της τάξης του 1901 στο Σχολείο Θηλέων του Κολλεγίου Ανατόλια. Αρχείο Κολλεγίου Ανατόλια
Την εποχή ακμής θα διαδέχονται η περίοδος των διωγμών, του τέλους του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και των Συνθηκών, η περίοδος της ελληνικής απόβασης και της μικρασιατικής εκστρατείας, η «καταστροφή» του 1922, καθώς και η Έξοδος των προσφύγων (δεύτερη ενότητα).
Οι μαθητές του Αρρεναγωγείου Ραιδεστού σε εκδρομή στις παρυφές του Ιερού Όρους, 1902. Συλλογή Δημήτρη Μαυρίδη
Η τρίτη και τελευταία ενότητα της έκθεσης θα επικεντρωθεί στην εγκατάσταση και την ενσωμάτωση των εκπατρισμένων στην Ελλάδα, καθώς και στην επίδραση που η παρουσία τους είχε σε πολλούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας. Τμήμα του επιλόγου της έκθεσης θα είναι αφιερωμένο στην ίδρυση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών το 1930 από τη Μέλπω και τον Οκτάβιο Μερλιέ. Ο αρχιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος σε σύσκεψη με το επιτελείο του, 1920. Από το λεύκωμα «Μικρασιατική Εκστρατεία» του Γ. Προκοπίου. Ιδιωτική συλλογή Νικολάου Σ. Παντελάκη
Το χρονικό αυτό περιγράφεται μέσα από έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά, πολεμικά και προσωπικά κειμήλια, ενδυμασίες, κοσμήματα, χειροτεχνήματα, χάρτες, φωτογραφίες, αρχειακό και κινηματογραφικό υλικό, εφημερίδες, επιστολές, κάρτες, και πολλά άλλα τεκμήρια. Αποσπάσματα από προσωπικές μαρτυρίες θα συμπληρώσουν την αφήγηση, ζωντανεύοντας τις εικόνες και τα σιωπηλά αντικείμενα.
Ο προσφυγικός καταυλισμός στο Θησείο (Ναός του Ηφαίστου), Αθήνα, 1922. Library of Congress, Prints & Photographs Division, American National Red Cross Collection
Οι συνοδευτικές εκδόσεις Την έκθεση θα συνοδεύουν δύο πολυσέλιδες επετειακές εκδόσεις από το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Η πρώτη, ο κατάλογος, αποτελεί αποτύπωση της έκθεσης και θα περιλαμβάνει τα εισαγωγικά κείμενα των ενοτήτων, τις φωτογραφίες όλων των εκθεμάτων και του αρχειακού υλικού με τον υπομνηματισμό τους, καθώς και αποσπάσματα από τις μαρτυρίες.
Η δεύτερη έκδοση θα είναι μια συλλογή κειμένων ερευνητών και συγγραφέων για τα θέματα που συνδέονται με την ιστορία και τον πολιτισμό του μικρασιατικού ελληνισμού. Και οι δύο εκδόσεις θα κυκλοφορήσουν και σε αυτοτελείς εκδόσεις στην αγγλική γλώσσα. Παράλληλες εκδηλώσεις Καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί σειρά εκδηλώσεων με ξεναγήσεις, ομιλίες, προβολές και μουσικές βραδιές, οι οποίες θα ανακοινώνονται ανά μήνα.
Τον μήνα Σεπτέμβριο, και συγκεκριμένα την Παρασκευή 23 Σεπτεμβρίου 2022 και ώρα 19:00, θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ιαπωνίας στην Ελλάδα η διάλεξη της Δρος Nanako Murata -Sawayanagi με θέμα «TOKEIMARU 1922-2022. Επέτειος μνήμης των 100 χρόνων από το ταξίδι ενός ιαπωνικού πλοίου στη Σμύρνη», καθώς και η προβολή της ταινίας κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους «Tokei Maru» (2017, 20΄) του Ζάχου Σαμολαδά. Η εκδήλωση θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι YouTube της Πρεσβείας της Ιαπωνίας στην Ελλάδα: https://www.youtube.com/c/EmbassyofJapaninGreece
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα Το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη σχεδιάζει μια σειρά δράσεων για διαφορετικές ομάδες κοινού προσκαλώντας στην έκθεση μαθητές και εκπαιδευτικούς, εφήβους αλλά και ενήλικους επισκέπτες με δυσκολίες πρόσβασης. Υποδέχεται τις σχολικές ομάδες Ε΄ Δημοτικού έως Γ΄ Λυκείου με εκπαιδευτικά προγράμματα κάθε Τρίτη και Πέμπτη από τις 22 Σεπτεμβρίου έως και τις 9 Φεβρουαρίου 2023.
Στο επίκεντρο της αναζήτησης με τους μαθητές βρίσκεται η ιδιαιτερότητα του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η ιστορία του. Ο πλούτος του αρχειακού υλικού, των κειμηλίων, των έργων τέχνης και των μαρτυριών που εκτίθενται στη μεγάλη επετειακή έκθεση αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για να πλησιάσουμε την καθημερινή ζωή των ελληνικών κοινοτήτων, τον ξεχωριστό πολιτισμό τους με τις ομοιότητες και τις διαφορές που επέβαλε η γεωγραφία, η οικονομική δραστηριότητα και η ιστορική πορεία κάθε περιοχής.
Αποτελεί, επίσης, αφορμή για να διερευνήσουμε τις ευρύτερες συνθήκες που οδήγησαν στη σύγκρουση και την τόσο βίαιη καταστροφή του κόσμου αυτού αλλά και να διαπιστώσουμε τη δημιουργική δυναμική με την οποία εγκαταστάθηκαν οι μικρασιάτες πρόσφυγες στο ελληνικό κράτος το 1922. Εξίσου σημαντική, μέσα από τις αφορμές που προσφέρει το υλικό της έκθεσης, είναι η προσέγγιση διαχρονικών εννοιών, χάρη στις οποίες η ιστορία συνδέεται αναπόφευκτα με το παρόν, όπως ανθρώπινα δικαιώματα, απώλεια, ατομική και συλλογική ταυτότητα, αποδοχή και ξενοφοβία, αποκλεισμός και ενσωμάτωση. Για το εφηβικό κοινό θα πραγματοποιηθούν σαββατιάτικα εργαστήρια, ενώ ειδικά σχεδιασμένες περιηγήσεις θα προσκαλέσουν επισκέπτες με δυσκολίες πρόσβασης που θα ανακοινωθούν σύντομα.
Οι δημιουργίες του Πωλητηρίου To Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη, αντλώντας έμπνευση από την επετειακή έκθεση, έχει ετοιμάσει μία πλούσια συλλογή αντικειμένων με νέες δημιουργίες αλλά και αντίγραφα σημαντικών εκθεμάτων. Έργα τέχνης, εκκλησιαστικά κειμήλια, κοσμήματα και χειροτεχνήματα από τη λαμπερή παρουσία των Ελλήνων στην Ιωνία, την Καππαδοκία, τον Πόντο, την Πόλη και την Ανατολική Θράκη μετατρέπονται σε χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα από έμπειρους τεχνίτες και σύγχρονους σχεδιαστές, συνεργάτες του Πωλητηρίου.
Κοσμήματα, μικροαντικείμενα από ασήμι, μπρούντζο και γυαλί, υφαντά και μεταξωτά μαντήλια, κουτιά, εκτυπώσεις και διάφορα χαρτικά, αντικατοπτρίζουν την ακμάζουσα πνευματική και κοινωνική ζωή του μικρασιατικού ελληνισμού μέσα στους αιώνες. Ξεχωριστό μέρος της συλλογής αποτελούν κεραμικά πιάτα και σκεύη εμπνευσμένα από έργα μικρασιατών δημιουργών, κυρίως από την περιοχή της Κιουτάχειας. Επίσης, στο Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη / Πειραιώς 138 θα διατίθενται σπάνιες εκδόσεις σχετικές με τη θεματική της έκθεσης, καθώς και μία επιλογή από το σημαντικό εκδοτικό έργο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
naftemporiki.gr
