Από την έντυπη έκδοση
Του Ιωάννη Παπαδόπουλου
Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Την προηγούμενη Παρασκευή, στο άρθρο μου «Η ενεργειακή φτώχεια κινητοποιεί ξανά την Ευρώπη», εξήγησα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. στην υπέρβαση των ρυθμισμένων τιμών ηλεκτρικής ενέργειας. Στο σημερινό μου άρθρο θα ήθελα να προχωρήσω λίγο περισσότερο στην ανάλυση αυτού του προβλήματος.
«Εσάς σας απασχολεί το τέλος του κόσμου, ενώ εμάς το τέλος κάθε μήνα». Αυτό είναι ένα βασικό σλόγκαν του κινήματος των «Κίτρινων Γιλέκων», το οποίο συνεχίζει τη δράση του για πέμπτη εβδομάδα στη Γαλλία παρά τις πρόσφατες εξαγγελίες του προέδρου Μακρόν. Το νόημα αυτού; Εσείς νοιάζεστε για την κλιματική αλλαγή και τις κοσμογονικές αλλαγές που αυτή θα φέρει στον πλανήτη σε μερικές δεκαετίες, ενώ εμείς έχουμε δυσκολία να τα φέρουμε βόλτα μέχρι το τέλος του μήνα με τα εισοδήματά μας. Η μακροπρόθεσμη προοπτική των προνομιούχων «ελίτ» αντιπαρατίθεται στη βραχυπρόθεσμη οπτική του «λαού», ο οποίος αντιμετωπίζει προβλήματα επιβίωσης και δεν έχει χρόνο ή διάθεση για μακρόπνοες στρατηγικές. Αυτή η νέα, καθολική διαιρετική τομή στις δυτικές κοινωνίες συγκεκριμενοποιείται και στην ειδικότερη θεματική της ενέργειας. Από τη μία πλευρά έχουμε τους πολιτικούς και γραφειοκράτες των Βρυξελλών καθώς και τις εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), που στοχεύουν στην απαλλαγή από τις ρυθμισμένες τιμές λιανικής στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, και από την άλλη πλευρά έχουμε τους «μη προνομιούχους», ιδίως της υπαίθρου ή των ημιαστικών περιοχών, οι οποίοι κρέμονται εισοδηματικά και κοινωνικά από μια κλωστή, είναι εξαρτημένοι από τα αυτοκίνητά τους για τις μετακινήσεις τους και έχουν ήδη μείνει πίσω στην κατανόηση και χρήση των νέων έξυπνων τεχνολογιών διαχείρισης των ενεργειακών τους αναγκών.
Το πρώτο στρατόπεδο διακηρύττει σε όλους τους τόνους ότι οι ρυθμισμένες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας υπονομεύουν την υιοθέτηση των πιο καινοτόμων τεχνολογιών διαχείρισης της ενεργειακής ζήτησης, χωρίς τις οποίες οι ΑΠΕ και η ηλεκτροκίνηση είναι καταδικασμένες μακροπρόθεσμα, συμπαρασύροντας τον πλανήτη στο καταστροφικό σπιράλ της υπερθέρμανσης. Πράγματι, μία βασική έννοια στο Πακέτο Καθαρής Ενέργειας που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι οι λεγόμενες «συμβάσεις δυναμικών τιμών ηλεκτρισμού», δηλαδή οι τιμές που διαμορφώνονται σε πραγματικό χρόνο (real-time prices) ανάλογα με τις διακυμάνσεις της ζήτησης και της ικανότητας υποστήριξης του φορτίου από το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Τόσο επειδή η παροχή των ΑΠΕ είναι κυμαινόμενη ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες όσο και επειδή η φόρτιση υπερβολικά πολλών ηλεκτρικών αυτοκινήτων υπερφορτώνει τα δίκτυα, είναι εξαιρετικά σημαντικό να μπορούν οι καταναλωτές να λαμβάνουν τα κατάλληλα «σήματα τιμών» (price signals) και να ανταποκρίνονται όσο γίνεται πιο ευέλικτα σε αυτά, φορτίζοντας για παράδειγμα τα αυτοκίνητά τους κατά τις ώρες απασχόλησης ή στη διάρκεια της νύχτας και αγοράζοντας ηλεκτρισμό από ΑΠΕ όταν αυτός είναι οριακά φθηνότερος, με τη βοήθεια εγκατεστημένων έξυπνων μετρητών (smart meters). Έτσι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ε.Ε. πρόσφατα συμφώνησαν στην επιβολή υποχρέωσης στις μεγάλες εταιρείες ενέργειας με πελατολόγιο άνω των 200.000 να παρέχουν τουλάχιστον μία προσφορά δυναμικών τιμών ηλεκτρισμού.
Είναι σαφές ότι όλες οι αναδυόμενες τεχνολογίες διαχείρισης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, είτε αφορούν τις ΑΠΕ είτε την αποθήκευση ενέργειας σε μπαταρίες είτε τη διασύνδεση ηλεκτρικών δικτύων, δεν μπορούν να λειτουργήσουν αν δεν εγκαθιδρυθεί η μέγιστη δυνατή ευελιξία για τους καταναλωτές, καθώς μόνο έτσι θα υπάρχουν αρκετά κίνητρα από την πλευρά της ζήτησης για την ανάπτυξη καινοτομιών και τη μεταφορά τεχνολογίας. Ναι μεν η ενεργειακή μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας έχει ήδη προοδεύσει αρκετά, όμως οι μεταβολές στην οριακή τιμή συστήματος δεν επιτρέπουν την ακόμα ταχύτερη διείσδυση των ΑΠΕ στα συστήματα μεταφοράς και διανομής ενέργειας αν οι καταναλωτές δεν αντιληφθούν πραγματικά την αξία του ηλεκτρισμού που αγοράζουν, καθώς μόνο έτσι θα αποκτήσουν κίνητρο για μια δυναμική αντιμετώπιση στον τρόπο με τον οποίον καταναλώνουν ενέργεια. Η μοίρα της Γης εξαρτάται από την ανάπτυξη και ευρεία διάχυση αυτού του κινήτρου. Στο κάτω-κάτω, η οριζόντια ρύθμιση των τιμών λιανικής, η οποία διατηρεί την τιμή της κιλοβατώρας σε επίπεδα ενίοτε ακόμα και κάτω του κόστους, ευνοεί δυσανάλογα τους πολύ πλούσιους και ενεργοβόρους καταναλωτές, καθώς αυτοί θα θερμαίνουν τις πισίνες τους και θα λειτουργούν τα κλιματιστικά τους περισσότερη ώρα χωρίς ιδιαίτερη οικονομική επιβάρυνση.
Όμως εδώ είναι που εμφανίζεται το αντίπαλον δέος. Αν οι σχεδιαστές πολιτικής των ελίτ δεν αντιληφθούν τη θεμελιώδη συνθήκη των πιο ευάλωτων καταναλωτών, εκείνων που δεν είναι ικανοί -για οικονομικούς, μορφωτικούς ή τεχνολογικούς λόγους- να ανταποκριθούν δυναμικά στα κυμαινόμενα σήματα τιμών και που επιθυμούν συμβόλαια σταθερής τιμής ηλεκτρισμού, θα έχουν θυσιάσει τη βραχυπρόθεσμη οπτική των ταξικών και ψηφιακών outsiders προς όφελος της Μεγάλης Εικόνας μιας καθαρής ενεργειακής αναγέννησης του πλανήτη για τις επόμενες γενιές. Πρόκειται για τη χειρότερη δυνατή μορφή θυσιαστικού οικονομισμού, μιας φιλοσοφίας που είναι πρόθυμη να θυσιάσει τα ζωτικά συμφέροντα κάποιων προκειμένου να ωφεληθεί το σύνολο. Το δεύτερο στρατόπεδο έχει δικαίωμα και αξίωση να ενσωματωθεί στον νέο τεχνολογικό κόσμο που ελπίζουμε να προλάβει να αναδυθεί πριν από μια ανεπίστρεπτη οικολογική καταστροφή. Και ο τρόπος ενσωμάτωσής του δεν είναι άλλος απ' τον παλιό καλό ευρωπαϊκό τρόπο: την κοινωνική συνοχή μέσω στοχευμένων μέτρων κοινωνικής προστασίας, με άμεσες μεταβιβάσεις προς όφελος των ήδη ενεργειακά φτωχών και όσων κινδυνεύουν να εκπέσουν σε ένα τέτοιο καθεστώς.
