Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τον θάνατο του Γιανούλη Χαλεπά (1851-1938), της εμβληματικής μορφής στον χώρο της νεοελληνικής γλυπτικής, δημιουργού της διάσημης Κοιμωμένης στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Στο εργαστήριο της οδού Δαφνομήλη
Η επέτειος προσφέρει στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) την ευκαιρία να συνεργαστεί με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Για την έκθεση, με τίτλο «Γιανούλης Χαλεπάς: επιστροφή στον Πύργο», η οποία παρουσιάζεται στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (Πάνορμος Τήνου) έως τις 30 Σεπτεμβρίου, πρωτότυπα έργα του καλλιτέχνη σε γύψο αλλά και σχέδια από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, ταξίδεψαν για πρώτη φορά στην Τήνο. Ο Χαλεπάς ανάμεσα σε χορεύτριες, στην οικία της οδού Δαφνομήλη
Ταυτόχρονα, εξέχουσα θέση κατέχουν τριάντα πέντε αδημοσίευτα σχέδια με μολύβι του Χαλεπά, τα οποία αποτέλεσαν το έναυσμα για την έκθεση, όταν τα εμπιστεύτηκαν στο ΠΙΟΠ ο Νικόλαος και η Κατερίνα Δούκα. Αυθεντικές φωτογραφίες από το αρχείο του Κωνσταντίνου Π. Καλαϊτζίδη, που επίσης παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά, εμπλουτίζουν την έκθεση.
Η επιλογή έχει μιαν αδιαμφισβήτητη μοναδικότητα: αφενός τοποθετεί τα έργα του Χαλεπά στον «φυσικό» τους χώρο, στην πατρίδα του -τον Πύργο της Τήνου, αφετέρου τα ενώνει με έργα ομότεχνων συγχωριανών του αλλά και με τεκμήρια του πατέρα του, Ιωάννη Χαλεπά. Ο Γιανούλης Χαλεπάς φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.
Όπως αναφέρει η κα Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης: «ο Χαλεπάς, όπως είναι σήμερα γενικά αποδεκτό από την κριτική, έχει εξασφαλίσει με το ώριμο έργο του περίοπτη θέση στην ιστορία του ελληνικού μοντερνισμού. Αυτή την αναγνώριση δεν την οφείλει τόσο στην ανατρεπτική διαχείριση του παραδοσιακού θεματικού ρεπερτορίου, όσο στην πλαστική αντίληψη της φόρμας, που είναι “αρχαΐζουσα”, νεωτερική και μοντέρνα. Φαίνεται πως η απόσταση που χωρίζει τον τέλειο νεοκλασικό γλύπτη του “Σάτυρου” και της “Κοιμωμένης” από τα τολμηρά γυμνάσματα της αλγεινής ωριμότητάς του, δεν εξισώνεται με το απόλυτο κενό. Η φρενοβλάβεια, η μοναξιά, η σιωπή, “ο πόνος που είναι άνδρας”, όπως έλεγε, λειτούργησαν σαν μυστικό εργαστήρι απ’ όπου αναδύθηκε ένας αναγεννημένος, ένας άλλος Χαλεπάς».
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν και παραμένει μια κορυφαία μορφή στην νεότερη ελληνική Τέχνη. Τα έργα του -εκ των οποίων περισώθηκαν περίπου 150- είναι κλασικά στην σύλληψή τους, ενώ η γεωμετρικότητά τους προϊδεάζει νεοτερικές τάσεις.
Εκείνο πάντως που μπορεί να εκτιμήσει και ο πιο ανίδεος παρατηρητής των γλυπτών του Χαλεπά είναι η εκφραστικότητα των προσώπων και των σωμάτων. Από αυτή την άποψη, ο καλλιτέχνης στέκεται ισάξιος ενός Ροντέν.
«Ερμής, Πήγασος και Αφροδίτη»,1933
Από την άλλη πλευρά, αυτά που έλεγαν οι νεοτεριστές καλλιτέχνες και τεχνοκριτικοί του μεσοπολέμου -πως ήταν πρωτοπόρος σαν τον Πικάσο και τους κυβιστές και άλλα όμοια- μοιάζουν μάλλον υπερβολικά. Το γιατί ειπώθηκαν αυτές οι υπερβολές, θα πρέπει μάλλον να το αποδώσουμε στην προσπάθεια των νεοτεριστών να εδραιώσουν τη δική τους στροφή προς την ψυχανάλυση, τον υπερρεαλισμό και όλες τις παρόμοιες καλλιτεχνικές τάσεις μέσα από το παράδειγμα του «αναρρώσαντος φρενοβλαβούς» Χαλεπά. Πάντως η νεοελληνική γλυπτική βρήκε την κορυφαία έκφρασή της στο έργο του, που εξελίχτηκε αργότερα σε έναν εντελώς προσωπικό δημιουργό μοναδικής ποιότητας.
Την έκθεση, η οποία εντάσσεται στις δράσεις του Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018, επιμελήθηκε η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Καθηγήτρια ΑΠΘ, σε συνεργασία με την Τώνια Γιαννουδάκη, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης. Τον κατάλογο (εκδόσεις ΠΙΟΠ), που διαθέτει άρτια επιστημονική τεκμηρίωση και πλούσια εικονογράφηση, επιμελήθηκε η κα Γουλάκη-Βουτυρά με τη συμβολή της Τώνιας Γιαννουδάκη.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά, εκτός Τρίτης, 10:00-18:00. Κλειστά στις 15 Αυγούστου.
[email protected]
