Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Το «Λεξικό παραγώγων και συνθέτων τής Νέας Ελληνικής. “Τα παιδιά και τα εγγόνια” των λέξεων τής γλώσσας μας» (εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας), το ένατο λεξικό του Καθ. Γ. Μπαμπινιώτη, περιλαμβάνει 64.000 παράγωγα και σύνθετα σε κύρια επιλεγμένα λήμματα, 4.300 ομάδες συνθέτων, 350 σχόλια και 300 διαγράμματα. Προσφέρει άμεση, εύγλωττη και πραγματικά εκπληκτική εικόνα του θησαυρού των λέξεων της γλώσσας μας και βοηθά να καταλάβουμε πώς δημιουργούνται λέξεις από άλλες λέξεις.
Κύριε Καθηγητά, τι σας οδήγησε στη συγκεκριμένη έκδοση;
«Είναι κάτι που έλειπε από την ελληνική λεξικογραφία για μια γλώσσα όπως η Eλληνική, η οποία κατεξοχήν προσφέρεται για μια συνολική θεώρηση τού λεξιλογικού φάσματος κάθε λέξης. Το να έχεις μια άμεση θεώρηση των ομορρίζων, των συνθέτων και των παραγώγων των λέξεων τής Ελληνικής είναι ο μόνος τρόπος για τον κοινό αναγνώστη να αποκτήσει μια συνολική εικόνα τής δύναμης που κρύβει η λέξη. Όσο καλά και αν γνωρίζουμε τη γλώσσα, δεν συνειδητοποιούμε πάντοτε το εύρος και τις πραγματικές διαστάσεις κάθε λέξης ως οικογένειας. Τα παιδιά, τα εγγόνια, τα δισέγγονα, τα τρισέγγονα και οι απόγονοι γενικώς κάθε λέξης μέσα από τα παράγωγα, τα σύνθετα και τα παράγωγα των συνθέτων γίνονται αισθητά μόνο από ένα τέτοιο λεξικό. Αυτός είναι ο λόγος που συντάχθηκε αυτό το ένατο λεξικογραφικό παιδί μου».
Ζωντανή εικόνα και μάλιστα παραστατική προσφέρουν τα διαγράμματα παραγώγων και συνθέτων που αποτελούν καινοτομία του Λεξικού: πρώτη φορά σε λεξικό εκατοντάδες λήμματα απεικονίζονται σχηματικά υπό μορφήν δέντρων – διαγραμμάτων («κλαδικών διαγραμμάτων») παρέχοντας τη δυνατότητα στον αναγνώστη να κατανοήσει και οπτικά πώς από μία λέξη παράγονται άλλες λέξεις με την προσθήκη επιθημάτων στο θέμα.
Μέσα από ποιες οδούς έχετε φέρει τα Λεξικά κοντά στο ευρύ κοινό;
«Ήθελα πάντοτε να μπορέσω να αποτυπώσω λεξικογραφικά την ελληνική γλώσσα στις κύριες διαστάσεις της: να καταγράψω τις σημασίες των λέξεων, την ετυμολογική τους προέλευση, την ορθογραφία τους, τις συνώνυμες και αντώνυμες λέξεις, τις δύσκολες “απαιτητικές” λέξεις, τις δυσκολίες και τα λάθη στη χρήση των λέξεων και τέλος “το δυναμικό” (παράγωγα και σύνθετα) κάθε λέξης. Αξιώθηκα να ολοκληρώσω αυτό το έργο, συντάσσοντας εννέα εκτενή λεξικά, τα οποία προσπάθησα να ξεχωρίζουν με την επιστημονική τους εγκυρότητα, την πληρότητα και με τρόπο που να προσελκύουν την προσοχή και το ενδιαφέρον τού αναγνώστη και -πάνω απ’ όλα- να διαβάζονται. Φαίνεται πως σε μεγάλο βαθμό το πέτυχα -με τη βοήθεια άξιων γλωσσολόγων, μαθητών μου-, καταφέρνοντας να εξοικειωθεί με την έννοια και τη χρήση τού λεξικού ένα ευρύτατο αναγνωστικό κοινό».
Το «Λεξικό παραγώγων και συνθέτων τής Νέας Ελληνικής. ''Τα παιδιά και τα εγγόνια'' των λέξεων τής γλώσσας μας» (εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας).
Έχετε πει πως με αυτό το ένατο «παιδί» σας, ολοκληρώνετε τις λεξικογραφικές προσεγγίσεις της ελληνικής. Τι περιλαμβάνουν τα επόμενα εκδοτικά σχέδιά σας; «Ήδη δουλεύω στην τελική του μορφή ένα άλλο σημαντικό έργο που ήθελα να αφήσω ως γλωσσική παρακαταθήκη: μια Σύγχρονη Σχολική Γραμματική, όπου περιγράφω, αναλύω και εξηγώ τη δομή και τη λειτουργία τής ελληνικής γλώσσας, τη Γραμματική και το Συντακτικό μαζί, με τον προσωπικό τρόπο που με διακρίνει ως δάσκαλο και μελετητή τής γλώσσας μας. Θεωρώ απαραίτητο συμπλήρωμα τού λεξιλογικού οπλισμού, που διαθέτει ο καθένας μας (εμπλουτισμένο μάλιστα με την αναδρομή στα λεξικά μου), την κατανόηση και αξιοποίηση τού γραμματικοσυντακτικού μηχανισμού με τον οποίο κτίζεται κάθε φράση, κάθε πρόταση, κάθε παράγραφος, κάθε κείμενο στη γλώσσα μας».
Έχετε ανησυχίες για τη σημερινή χρήση της ελληνικής γλώσσας; Πώς βλέπετε να σκιαγραφείται το μέλλον της;
«Όλοι μας κι εγώ μαζί δεν πρέπει να μεμψιμοιρούμε και να οδυρόμεθα για τη χρήση τής γλώσσας μας (πως έχει εξαθλιωθεί, πως θα χαθεί κ.λπ.), αλλά ούτε βεβαίως και να εφησυχάζουμε ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Πρέπει όπως και όσο μπορεί ο καθένας μας, “αδιαλείπτως”, κατά την Παύλεια έκφραση, να μεριμνούμε και να παλεύουμε ως “προσωπικό αγώνισμα” τού καθενός να εξασφαλίζουμε ποιότητα στον λόγο μας, που ως “λόγος” είναι μαζί και η γλώσσα μας και η σκέψη μας. Ο γλωσσολόγος συνειδητά αποφεύγει να κάνει και “τον προφήτη” τής γλώσσας! Ερευνά, μελετά, σπουδάζει τη γλώσσα διά βίου. Αυτό που μπορώ να πω μετά λόγου γνώσεως είναι ότι η γλώσσα μας δεν κινδυνεύει. Χρειάζεται απλώς ένας αγώνας όλων μας (σχολείο, γονείς, μέσα ενημέρωσης κ.λπ.) για καλύτερη ποιότητα στη χρήση τής γλώσσας μας».
Πώς θα σχολιάζατε τον πολιτικό λόγο στη χώρα μας;
«Ο πολιτικός λόγος στη χώρα μας θα αποκτήσει ένα ενδιαφέρον που σήμερα δεν έχει, αν ποτέ καταστεί ελάχιστα ή λιγότερο προβλέψιμος στο περιεχόμενο και τη γλωσσική του δήλωση. Αν μπορέσει ποτέ να λειτουργήσει δημιουργικά, χωρίς στυγνές ιδεολογικές εξαρτήσεις που καταλήγουν σε γλωσσικές αγκυλώσεις και εκφραστικές δουλείες. Δεν είναι τόσο ότι οι πολιτικοί μας υστερούν στη γνώση τής γλώσσας, όσο ότι την χρησιμοποιούν κρυπτικά ή συγ-καλυπτικά, όχι απο-καλυπτικά, καθιστώντας τον λόγο τους “ξύλινο”, απελπιστικά προβλέψιμο στην πρόσληψή του και, ως εκ τούτου, μηδενικού συχνά ενδιαφέροντος».
Ζούμε σε μια δύσκολη εποχή. Ποιος ο ρόλος της γλώσσας μας; Μπορεί να συμβάλει στην έξοδο από αυτή την πολυδιάστατη κρίση; «Μόνο η παιδεία -σε συνδυασμό με ό,τι άλλο θετικό επιτευχθεί στην οικονομία- μπορεί μακροπρόθεσμα να αποσοβήσει την κρίση στην Ελλάδα. Τα λόγια τής κορυφαίας μορφής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τού Αδαμάντιου Κοραή, είναι και σήμερα καίρια :
“Τρόπον μεταβολής τής Ελλάδος από την εις την οποίαν ευρίσκεται κατάστασιν την σήμερον ούτ’ εστοχάσθην ποτέ ούτε στοχάζομαι δυνατόν άλλον παρά την παιδείαν. […]. Έξω τούτου τού μέσου τής αναγεννήσεως τής Ελλάδος, αν ήναι κανέν άλλο […] το στοχάζομαι και άδικον και ανόητον”».
