Του Κώστα Δεληγιάννη
Έπειτα από μία σειρά αναβαθμίσεων, για τις οποίες χρειάστηκε να παραμείνει εκτός λειτουργίας για 10 μήνες, το πείραμα Advanced LIGO στις ΗΠΑ είναι έτοιμο να ξεκινήσει ξανά. Όπως και στην πρώτη φάση της λειτουργίας του, το πείραμα θα διεξαχθεί με τη βοήθεια δύο ανιχνευτών, ενός στη Λουιζιάνα και ενός στην Ουάσιγκτον.
Πλέον, όμως, η ευαισθησία του ενός ανιχνευτή, αυτού στη Λουιζιάνα, έχει βελτιωθεί κατά 15-25%. Αντίθετα, η βελτίωση της πειραματικής διάταξης στην Ουάσιγκτον είναι πολύ μικρότερη, με την ευαισθησία του να έχει παραμείνει σχεδόν στα προηγούμενα επίπεδα.
Οι δοκιμές του αναβαθμισμένου εξοπλισμού έχουν ξεκινήσει από τις 14 Νοεμβρίου, ώστε μέσα στον επόμενο μήνα να ξεκινήσουν οι παρατηρήσεις. Αυτή η δεύτερη φάση λειτουργίας του πειράματος αναμένεται να διαρκέσει περίπου έξι μήνες.
Το Advanced LIGO πέρασε στην ιστορία ήδη από την αρχική φάση λειτουργίας του, καθώς τον Σεπτέμβριο του 2015, όταν οι ανιχνευτές του έγιναν οι πρώτες πειραματικές διατάξεις που ανίχνευσαν βαρυτικά κύματα. Σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, τα βαρυτικά κύματα είναι διαταραχές που προκαλούνται από την κίνηση των υλικών σωμάτων και μεταδίδονται στο χωροχρονικό συνεχές.
Ωστόσο, ακόμη και στην περίπτωση που τα υλικά σώματα έχουν πολύ μεγάλη μάζα, οι διαταραχές είναι εξαιρετικά ασθενείς για να ανιχνευθούν. Επομένως, θα έπρεπε να μετρηθούν απειροελάχιστες χωρικές παραμορφώσεις, οι οποίες στην απόσταση Γης-Σελήνης θα ισοδυναμούσαν περίπου με τη διάμετρο ενός μόλις ατόμου.
Έτσι, παρόλο που τα βαρυτικά κύματα που εντόπισε το Advanced LIGO προέρχονταν από ένα εξαιρετικά βίαιο κοσμικό γεγονός, και συγκεκριμένα τη συγχώνευση δύο μελανών οπών με μάζες 36 και 29 φορές μεγαλύτερες από τη μάζα του Ήλιου, η ανίχνευσή τους θεωρείται πραγματικός άθλος.
Ένας άθλος που επαναλήφθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν καταγράφηκαν νέα σήματα, και πάλι από δύο μαύρες τρύπες, με μάζες 14 και 7,5 φορές μεγαλύτερες από τη μάζα του Ήλιου, οι οποίες στροβιλίζονται σε ολοένα μικρότερη απόσταση.
Η δεύτερη φάση ξεκινά με αισθητά βελτιωμένη ευαισθησία για τη μία από τις δύο πειραματικές διατάξεις, κάτι που σημαίνει πως το πείραμα έχει πλέον ενισχυμένες δυνατότητες. Έτσι, οι επιστήμονες εκτιμούν πως θα μπορέσουν να εντοπίσουν ακόμη περισσότερες συγχωνεύσεις μελανών οπών.
