Η πολιτική τρομοκρατία και η τραυματική εποχή της ανόδου του ναζισμού αποτυπώνονται στα έργα του πολυσχιδούς δημιουργού Σολομών Νικρίτιν και του σατιρικού καλλιτέχνη Τζορτζ Γκρος, που παρουσιάζονται στη νέα έκθεση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ), που εγκαινιάζεται στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη, σήμερα, Τετάρτη 4 Ιουνίου, στις 8.30 το βράδυ.

Με τον τίτλο «Σολομών Νικρίτιν - Τζορτζ Γκρος. Πολιτικός τρόμος και κοινωνική παρακμή στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Σχέδια και χαρακτικά», η έκθεση περιλαμβάνει έργα από τη Συλλογή Κωστάκη και πραγματοποιείται σε επιμέλεια του επιμελητή εκθέσεων και σκηνοθέτη του κινηματογράφου, Λουτζ Μπέκερ, και της ιστορικού τέχνης και διευθύντριας του ΚΜΣΤ, Μαρίας Τσαντσάνογλου. Βασικοί της άξονες είναι το «θηριοτροφείο» της βερολινέζικης καθημερινότητας του Μεσοπολέμου, τα ιδιαίτερα «μνημεία» μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο στη Ρωσία (1919 - 1920), ο ανερχόμενος ναζισμός στη Γερμανία, η σταλινική απολυταρχία, οι άνθρωποι σε σύγχυση και απόγνωση και μια κοινωνία σε παρακμή, που αναδεικνύονται μέσα από τα έργα των δύο σημαντικών καλλιτεχνών.

Στον παραλογισμό μιας απάνθρωπης κοινωνίας

Ο Σολομών Νικρίτιν (Τσέρνιγκοφ Ουκρανίας,1898 - Μόσχα, 1965) ήταν ένας εβραϊκής καταγωγής πολυσχιδής δημιουργός, που δεν είχε περιοριστεί μόνο στη ζωγραφική. Στο αρχείο του, διασώζεται ένας μεγάλος αριθμός φιλοσοφικών δοκιμίων, θεατρικών έργων και κινηματογραφικών σεναρίων, ενώ είχε αναπτύξει μια πρωτότυπη εικαστική θεωρία σχετικά με τη σύνδεση της ζωγραφικής με το θέατρο και τον κινηματογράφο, την οποία ονόμαζε «προβολισμό».

Νικρίτιν «Μνημείο» (1930) ΚΜΣΤ συλλογή-Κωστάκη.

Αφού έζησε τη φρίκη του Εμφυλίου Πολέμου το 1919 - 1920, δημιούργησε μια σειρά από σχέδια, που τα ονόμασε «Πόλεμος» και στα οποία καταγράφονται σκηνές ωμής βίας. Η ανθρώπινη μορφή επανέρχεται σχηματοποιημένη σε πολλές σειρές έργων του. Συχνά, στα σχέδιά του, απεικονίζονται μοναχικοί άνθρωποι, που αδυνατούν να επικοινωνήσουν, ή παράλογα συμπλέγματα ανθρώπων, ζώων και οικοδομημάτων που ονομάζει «Μνημεία». Πολλά έργα του δημιουργούν την αίσθηση ενός επικείμενου πολιτικού τρόμου και μιας απάνθρωπης κοινωνίας, που υποκύπτει στον παραλογισμό αυτού του τρόμου. Ήταν ιδεολόγος κομμουνιστής και υποστηρικτής των μπολσεβίκων και του Λένιν. Ωστόσο, μέσα από το έργο του, συχνά ασκεί ενδόμυχα κριτική στον ανερχόμενο απολυταρχισμό του σταλινικού καθεστώτος.

Ένα τρομακτικό «θηριοτροφείο» από ανθρώπινους χαρακτήρες

Ο Τζορτζ Γκρος (Βερολίνο, 1893 - 1959) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σατιρικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Συνιδρυτής της ομάδας ντανταϊστών του Βερολίνου, δημιούργησε εκατοντάδες σχέδια, που αποτύπωναν τις ατέλειες και τις ανισότητες της γερμανικής κοινωνίας κατά τη δεκαετία του 1920, κάποια από τα οποία δημοσιεύονταν σε λαϊκά φωτολιθογραφικά άλμπουμ. Στην έκθεση, παρουσιάζεται το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό από αυτά, με τίτλο «Ecce Homo» («Ιδού ο άνθρωπος»), του 1923.

Γκρος «Ο υποχόνδριος», Otto Schmalhausen (1921) ιδιωτική συλλογή.

«Αυτά που έβλεπα με έκαναν να νιώσω μεγάλη αποστροφή για τους περισσότερους από τους συνανθρώπους μου. Όλα όσα θα μπορούσα να πω έχουν αποτυπωθεί στα σχέδιά μου» έγραψε ο ίδιος, για να εξηγήσει τα χαρακτικά του, που απεικονίζουν ένα τρομακτικό «θηριοτροφείο» που απαρτίζεται από διαφορετικούς ανθρώπινους χαρακτήρες. Φανατικός πολέμιος του ναζιστικού καθεστώτος, αποτυπώνει την ασχήμια και τη διαφθορά μιας κοινωνίας, που ζούσε υπό τη σκιά του υπερ - πληθωρισμού και του κοινωνικού αποπροσανατολισμού, στα χρόνια της ανόδου του Χίτλερ, και προτού ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Ανθρώπινες φιγούρες διαδέχονται η μία την άλλη, με αυστηρά αντικειμενικές σπουδές προσώπων και εκφράσεων, όπου ακόμα και η κάθε τρίχα και η κάθε ρυτίδα αντανακλούν κάποιο προσωπικό ελάττωμα, ενώ το κάθε μάτι γυαλίζει από μοχθηρία ή φόβο. Οι εικόνες αυτές αποτελούν μια καυστική ματιά στη Γερμανία των τραυματικών χρόνων που οδήγησαν στη δικτατορία των Ναζί.

Λίγο μετά την έκδοση του «Ecce Homo», το 1923, όλα τα διαθέσιμα αντίτυπα κατασχέθηκαν από την αστυνομία του Βερολίνου και ο Γκρος, μαζί με τον εκδότη του, διώχθηκαν με την κατηγορία της προσβολής των ηθών. Οι Ναζί διέταξαν να καταστραφούν όλα τα προσβλητικά τυπώματα και σχέδια, τα οποία ρίχτηκαν σε δημόσια πυρά, τον Μάιο του 1933. Το ίδιο έτος, ο καλλιτέχνης μετοίκησε στις ΗΠΑ. Όσο ήταν εξόριστος, δυσφημίστηκε στη Γερμανία ως «καλλιτέχνης - μπολσεβίκος» και τα έργα του κατείχαν σημαντική θέση στην περιβόητη έκθεση

Τζορτζ Γκρος.

naftemporiki.gr