Λένε ότι στα μουσεία δεν υπάρχει κανένας αγράμματος, γιατί όλοι κάτι καταλαβαίνουν από τις εικόνες. Αλλά οι Γάλλοι, που είναι και λίγο σκωπτικοί, προσθέτουν: ναι μεν κανείς δεν είναι αγράμματος μέσα στα μουσεία, αλλά «και καμιά γυναίκα στον κόσμο δεν έχει ακούσει περισσότερες βλακείες από την Τζοκόντα» στο Λούβρο.
Ολες οι συζητήσεις για το ποιά είναι η «La Gioconda», που σημαίνει «Η χαμογελαστή», σίγουρα θα διασκέδαζαν τον Λεονάρντο, που ήθελε να αφήσει πίσω του ένα συναρπαστικό έργο, και το πέτυχε πέρα από κάθε αμφιβολία.
Ορισμένοι υποστηρίζουν πως η γυναίκα αυτή δεν υπήρξε ποτέ, και πως ο πίνακας είναι μια αυτοπροσωπογραφία του Λεονάρντο.
Ο καθηγητής Τζουζέπε Παλάντι από τη Φλωρεντία ισχυρίζεται πως ανακάλυψε την ταυτότητα της Τζοκόντα.
Στο βιβλίο του με τίτλο «Mona Lisa, mulier ingenua», ο Παλάντι διηγείται την ιστορία της Λίζας Τζεραντίνι που γεννήθηκε στη Φλωρεντία το Μάιο του 1479, παντρεύτηκε τον Φραντσέσκο Τζοκόντο –άρα ο πίνακας είναι ένα λογοπαίγνιο- και πόζαρε ως μοντέλο στον ντα Βίντσι.
Ο Τζοκόντο ήταν ένας πλούσιος έμπορος μεταξιού, και πελάτης του πατέρα του Λεονάρντο που ήταν από τους σπουδαιότερους συμβολαιογράφους της Φλωρεντίας. Επίσης ο ντα Βίντσι έζησε από το 1501 ως το 1503 στο Κιάντι, όπου η οικογένεια του Τζοκόντο είχε ένα παρεκκλήσι στο οποίο προσεύχονταν συχνά η Λίζα.
Για τις έρευνές του ο Παλάντι, χρησιμοποίησε τα αρχεία της Φλωρεντίας και τα βιβλία του κτηματολογίου για να εντοπίσει τα περιουσιακά στοιχεία της οικογένειας Ντελ Τζοκόντο.
Οι έρευνες του Παλάντι επιβεβαιώνουν όσα έγραψε ο πρώτος βιογράφος του ντα Βίντσι, Τζόρτζιο Βαζάρι.
Η δημιουργία της Μόνα Λίζας τοποθετείται μεταξύ του 1502 και του 1503. Αλλά, ο Λεονάρντο συνέχισε να δουλεύει τον πίνακα για αρκετά χρόνια και τον κράτησε ως την ημέρα που πέθανε, στις 2 Μαΐου του 1519. Σύμφωνα με τη Ρόνα Γκόφεν, καθηγήτρια ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς, παρ' όλο που ο πίνακας ξεκίνησε ως πορτρέτο, αργότερα ο σκοπός του άλλαξε. «Εγινε ένα καθαρά προσωπικό θέμα για τον Λεονάρντο, κάτι που εξέλισσε με τα χρόνια μόνο για τον εαυτό του».
Σύμφωνα με τον Σέργουιν Νιούλαντ, καθηγητή χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ και ειδικό στα ανατομικά σχέδια του Ντα Βίντσι, η Τζοκόντα συμβολίζει τον γυναικείο ρόλο στην τεκνογονία και μάλιστα είναι προφανές στον πίνακα ότι είναι έγκυος: τα δάχτυλά της είναι πρησμένα, και κρατάει τα χέρια της πάνω στην κοιλιά όπως οι γυναίκες με προχωρημένη εγκυμοσύνη.
Τα αρχεία βαπτίσεων της Φλωρεντίας μαρτυρούν πως η Λίζα ντελ Τζοκόντα γέννησε το δεύτερο παιδί της τον Δεκέμβριο του 1502. Αρα, πιθανόν ο πίνακας έγινε για να εορτασθεί η εγκυμοσύνη της.
Το μυστήριο όμως παραμένει. Στη Φλωρεντία του 16ου αιώνα τα πορτρέτα δεν ήταν απεικονίσεις χαρακτήρων, αλλά μάλλον εμβλήματα του πλούτου και της κοινωνικής θέσης.
Τότε, γιατί το φόρεμα της Μόνα Λίζας είναι λιτό, γιατί παρ' όλο που είναι παντρεμένη, δεν φοράει κοσμήματα, πώς εξηγούνται τα λυτά μαλλιά και το βλέμμα που δεν χαμηλώνει από σεμνοτυφία;
Υ.Γ. Από γεωμετρική σκοπιά, η τελειότητα του πίνακα εξηγείται από τον αριθμό φ (= 1.61803989...), που αντιστοιχεί στο χρυσό κανόνα ο οποίος καθορίζει το λόγο μεταξύ πλάτους και ύψους σε ένα ορθογώνιο που πετυχαίνει το βέλτιστο εικαστικό αποτέλεσμα.
