Η κίνηση της Κίνας να κηρύξει μονομερώς αναγνωριστική ζώνη αεράμυνας (ADIZ) στις 23 Νοεμβρίου στο εναέριο χώρο μεγάλου μέρους της Θάλασσας της Ανατολικής Κίνας, ζώνη που επικαλύπτει αντίστοιχη της Ιαπωνίας και περιλαμβάνει τον εναέριο χώρο πάνω από τα διαμφισβητούμενης κυριαρχίας μικρά νησιά Σενκάκου/Ντιαογού, προκάλεσε κλιμάκωση της έντασης στην περιοχή.
Πλούσιο υπέδαφος
Το αρχιπέλαγος Σενκάκου αποτελείται από 5 νησίδες και 3 βραχονησίδες οι οποίες είναι ακατοίκητες και βρίσκονται περίπου 120 μίλια βορειοανατολικά της Ταϊβάν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 έρευνες στην γύρω θαλάσσια περιοχή ανέδειξαν την πιθανότητα ύπαρξης αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στο υπέδαφος και το εν λόγω γεγονός - σύμφωνα με πολλούς αναλυτές - είναι η αιτία που το καθιστούν «μήλον της έριδος».
Οι νησίδες τελούν υπό ιαπωνική διοίκηση, την οποία αμφισβητούν έντονα η Κίνα και η Ταϊβάν.
Ένας αιώνας ιαπωνικής κυριαρχίας
Η Ιαπωνία ενσωμάτωσε το αρχιπέλαγος στην εθνική της επικράτεια το 1895 ύστερα από απόφαση του υπουργικού της συμβουλίου και ενώ βρισκόταν εν εξελίξει ο σινο-ιαπωνικός πόλεμος.
Το Τόκιο ισχυρίζεται ότι προτού να το προσαρτήσει είχε διαπιστώσει ότι ήταν «Terra nullius», δηλαδή ότι δεν ανήκε σε κανέναν. Το 1953 παρέδωσε την διαχείριση του στις ΗΠΑ, όπως προβλεπόταν από την Συνθήκη Ειρήνης του Σαν Φρανσίσκο, επακόλουθο της ήττας της Ιαπωνίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1972 επιστρέφεται στο Τόκιο, το οποίο το ελέγχει μέχρι σήμερα. Το Σεπτέμβριο του 2012 μάλιστα η κυβέρνηση προέβη στην εθνικοποίηση τριών νησίδων του συμπλέγματος, αγοράζοντας τες από τον ιδιώτη ιδιοκτήτη τους, γεγονός που επέφερε περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεων με την Κίνα και την πρόκληση επεισοδίων.
Οι αξιώσεις Κίνας και Ταϊβάν
Η Κίνα και η Ταϊβάν έγειραν επίσημες αξιώσεις για τις νησίδες μόλις το 1971. Οι Ιάπωνες αποδίδουν την καθυστέρηση στην ανακάλυψη ενεργειακών κοιτασμάτων εντός της αιγιαλίτιδας ζώνης των Σενκάκου/Ντιαογού, κατηγορώντας τους Κινέζους ότι οι αξιώσεις τους κρύβουν υστερόβουλα κίνητρα.
Το Πεκίνο, από την άλλη πλευρά, επικαλείται χάρτες και βιβλία της εποχής της δυναστείας των Μινγκ που απεικονίζουν τις νησίδες ως κομμάτι της αυτοκρατορίας και δηλώνει ότι η Ιαπωνία τις απέσπασε από εκείνη το 1895 στα πλαίσια του μεταξύ τους πολέμου, κάτι που αρνείται το Τόκιο, σημειώνοντας ότι επρόκειτο για ανεξάρτητη εξέλιξη.
Οι διακηρύξεις του Καΐρου και του Πότσνταμ που έγιναν κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προέβλεπαν την επιστροφή από μεριάς Ιαπωνίας όλων των κινεζικών εδαφών που είχε κατακτήσει μέσω πολέμου κατά του Πεκίνου.
Η Ιαπωνία αποδέχτηκε την διακήρυξη του Πότσνταμ ύστερα από την ήττα της. Με βάση τα παραπάνω κατά την εκτίμηση των Κινέζων η Ιαπωνία οφείλει να τους παραδώσει τις νησίδες.
Η πάγια στάση της Ιαπωνίας είναι ότι δεν υφίσταται εδαφική διαφορά με την Κίνα.
Ψυχροπολεμικό κλίμα και η στάση των ΗΠΑ
Οι Κινέζοι - ιδιαίτερα μετά το 2012 - κλιμάκωσαν τις παραβιάσεις του εναερίου χώρου και των χωρικών υδάτων του αρχιπελάγους Σενκάκου, προκειμένου να υπονομεύσουν στην πράξη την κυριαρχία της Ιαπωνίας στην περιοχή, δημιουργώντας όμως ταυτόχρονα ψυχροπολεμικό κλίμα στην περιοχή της ανατολικής Ασίας.
Οι ΗΠΑ τηρούν επισήμως ουδέτερη στάση στο θέμα της κυριαρχίας επί των νησίδων, καλώντας τις δύο πλευρές να το επιλύσουν δια της διπλωματικού οδού. Αναγνωρίζουν, ωστόσο, τον ουσιαστικό έλεγχό τους από την Ιαπωνία, καθώς οι ίδιες οι ΗΠΑ τις παρέδωσαν σε εκείνη. Κάνουν, πάντως, διάκριση μεταξύ του όρου της διαχείρισης και της κυριαρχίας, θεωρώντας ότι το ένα δεν συνεπάγεται απαραίτητα το άλλο.
Η συγκεκριμένη στάση θεωρείται από πολλούς ότι «έχει ενθαρρύνει την επιθετικότητα της Κίνας», η οποία επιδιώκει την αλλαγή του status quo στην περιοχή.
Η συνθήκη στρατιωτικής συνεργασίας και ασφάλειας ΗΠΑ - Ιαπωνίας του 1960, εντούτοις, προβλέπει ότι, σε περίπτωση που η Ιαπωνία δεχθεί επίθεση σε έδαφος που είναι υπό την διαχείριση της, οι ΗΠΑ δεσμεύονται να προστρέξουν σε βοήθεια.
Κατά καιρούς πολλοί αμερικανοί αξιωματούχοι - μεταξύ αυτών και η πρώην υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον - έχουν δηλώσει απερίφραστα ότι εν λόγω συνθήκη καλύπτει και τα νησιά Σενκάκου, στέλνοντας προειδοποιητικό μήνυμα στο Πεκίνο.
Σε συνδυασμό με τις δηλώσεις του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας Τζον Κέρι ότι οι ΗΠΑ δεν αναγνωρίζουν την κινεζική ζώνη αεράμυνας και οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις α συνεχίσουν τις ασκήσεις τους στην περιοχή, φαίνεται να αποτελεί πρόθεση της Ουάσινγκτον να μην ανεχτεί ανατροπή του υφιστάμενου status quo.
Το ειρηνιστικό ιαπωνικό Σύνταγμα
Η Ιαπωνία είναι δέσμια του πασιφιστικού της Συντάγματος, το οποίο της επέβαλλαν οι Σύμμαχοι την επαύριον του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Της απαγορεύεται η προσφυγή σε πόλεμο ως μέσο επίλυσης διεθνών διαφορών, ενώ επιπλέον της απαγορεύεται η διατήρηση ένοπλων δυνάμεων.
Κατ’ ουσίαν όμως, το Τόκιο διατηρεί στρατό, ναυτικό και αεροπορία και μάλιστα ιδιαίτερα εκσυγχρονισμένα, αποκαλώντας τις ένοπλες δυνάμεις του «Δυνάμεις Αυτοάμυνας».
Ο συντηρητικός ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε προσπαθεί να αναθεωρήσει το Σύνταγμα και κυρίως το περιβόητο άρθρο 9 που επιβάλλει στην Ιαπωνία την αποκήρυξη του πόλεμου ως κυριαρχικό δικαίωμα.
Εν μέσω, μάλιστα, της κλιμάκωσης της έντασης για το ζήτημα των νησίδων από πλευράς Κίνας, η συγκεκριμένη εξέλιξη ενδέχεται να επιταχυνθεί.
