Ερευνητές από το παρατηρητήριο νετρίνων IceCube στο Νότιο Πόλο δημοσίευσαν στο περιοδικό Science τα τελευταία ευρήματα από την έρευνα για νετρίνα υψηλής ενέργειας με προέλευση εκτός Ηλιακού Συστήματος.
H αστρονομία νετρίνων είναι μία νέα τεχνική παρατήρησης του Σύμπαντος, η οποία εγκαινιάστηκε το 1987, όταν για πρώτη φορά εντοπίστηκαν σε ανιχνευτές στις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Ιαπωνία νετρίνα από μία έκρηξη υπερκαινοφανούς (supernova) στα Μαγγελανικά Νέφη, κάπου 165.000 έτη φωτός μακριά μας.
Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που εντοπίστηκαν τόσο μακρινά νετρίνα, μέχρι το 2010, όταν και λειτούργησε το παρατηρητήριο IceCube, ένα δίκτυο 5160 ανιχνευτών που καταλαμβάνει ένα κυβικό χιλιόμετρο και βρίσκεται βυθισμένο στη θάλασσα της Ανταρκτικής, σε βάθος που κυμαίνεται από 1,45 έως 2,45 χιλιόμετρα.
Τα νετρίνα είναι μαζί με τα φωτόνια τα πολυπληθέστερα σωματίδια στο Σύμπαν. Αλληλεπιδρούν ελάχιστα με την ύλη, διαπερνώντας στη διαδρομή τους άστρα και πλανήτες. Για παράδειγμα, περίπου 65 δισεκατομμύρια νετρίνα διαπερνάνε κάθε τετραγωνικό εκατοστό μας κάθε δευτερόλεπτο, και αυτά με προέλευση μονάχα από τον Ήλιο. Αυτό που όμως είναι ευχή για τους αστρονόμους (σωματίδια που ταξιδεύουν ανεπηρέαστα από πολύ μακριά), μετατρέπεται σε πρόβλημα όταν θέλουν να τα εντοπίσουν. Για το λόγο αυτό, κατασκευάζουν γιγάντια τηλεσκόπια νετρίνων, τα οποία αποτελούνται από ανιχνευτές σε τοποθεσίες προστατευμένες από άλλου είδους ακτινοβολίες, όπως ο βυθός της θάλασσας.
Τα παρατηρητήρια αυτά εγκαινιάζουν μια νέα εποχή στην αστρονομία, η οποία μέχρι τώρα εστίαζε μονάχα στα φωτόνια. Η αστρονομία νετρίνων μπορεί να ανοίξει ένα ακόμη παράθυρο προς το Σύμπαν, αποκαλύπτοντάς μας φαινόμενα τα οποία δε μπορούμε να ανιχνεύσουμε με φωτόνια. Στη χώρα μας μάλιστα λειτουργεί μια τέτοια ερευνητική εγκατάσταση, ο Νέστωρ, ο οποίος βρίσκεται στο θαλάσσιο χώρο ανοιχτά της Πύλου.
Το IceCube αποσκοπεί στην ανίχνευση πολύ ενεργών νετρίνων, με πηγή έντονα φαινόμενα όπως οι αστρικές εκρήξεις. Τον Ιούνιο του 2012, ερευνητές του τηλεσκοπίου είχαν ανακοινώσει την ανίχνευση δύο υποψήφιων τέτοιων σωματιδίων, στα οποία μάλιστα έδωσαν τα κωδικά ονόματα Ernie και Bert, από τους χαρακτήρες της παιδικής σειράς Sesame Street. Η ενέργεια των δύο σωματιδίων ήταν πρωτοφανής, της τάξεως του ενός PeV (1015 ηλεκτρονιοβόλτ) έως και χίλιες φορές πιο ενεργά δηλαδή από τις ενέργειες που μπορεί να επιτύχει ο επιταχυντής LHC στο CERN.
Φέτος ανακαλύφθηκαν 26 ακόμη υπερενεργά νετρίνα, τα οποία πήραν εξίσου ευφάνταστα ονόματα όπως Miss Piggy, και Big Bird. To δεύτερο μάλιστα είναι το πιο ενεργό νετρίνο που έχει ανακαλυφθεί ποτέ. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, και τα 28 νετρίνα έχουν προέλευση το Γαλαξία μας, ενώ η πιθανότητα λάθους στην προέλευση είναι μικρότερη του 370 προς 1.
Το παράδοξο ωστόσο είναι πως οι ερευνητές ανέμεναν την ανίχνευσή ακόμη πιο ενεργών νετρίνων, με προέλευση εκτός Γαλαξία. Η απουσία τους στις μετρήσεις του IceCube αποτελεί από μόνη της είδηση, και είναι ένα μυστήριο που απασχολεί τους αστρονόμους.
