Μέσα από ατομικές και συλλογικές μνήμες, που φωτίζουν διαφορετικά όχι μόνο την ιστορία αλλά και τα σύγχρονα πάθη μας, ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος μάς μιλά για την παράσταση του έργου της Έλλης Παπαδημητρίου, «Κοινός λόγος».

Σαν ένα θεατρικό ιστορικό οδοιπορικό, το έργο που παρουσιάζεται από το θέατρο του Νέου Κόσμου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, συνεχίζοντας τη μεγάλη του περιοδεία του, κάνει στάση στις 2 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο «Αλέξης Μινωτής» και στις 4 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο.

Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος δίνει ζωή σε μια συγκινητική παράσταση με αφηγήσεις, μουσικές και τραγούδια, που μας μεταφέρουν ήχους και αισθήματα από έναν κόσμο που θυσιάστηκε στους εθνικισμούς του 20ού αιώνα και μιλά για το έργο και την αντανάκλασή του στο σήμερα.

Πού βασίζεται το έργο;

Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Ουζουνίδου και Μαρία Κατσανδρή.

Σε αφηγήσεις ανωνύμων, που η ζωή τους σημαδεύτηκε από τα μεγάλα και επώδυνα γεγονότα του ελληνικού 20ού αιώνα. Τις αφηγήσεις αυτές τις συγκέντρωσε μια πρωτοπόρα μορφή των γραμμάτων μας, η Έλλη Παπαδημητρίου, γεννημένη στη Σμύρνη, στις αρχές του 20ού αιώνα. Η Έλλη, στρατευμένη αριστερή, ασχολήθηκε με πολλά είδη του λόγου μέσα από μια ελληνοκεντρική σκοπιά, αλλά το σπουδαιότερο έργο της ήταν η συγκέντρωση των μαρτυριών, που συγκροτούν τον “Κοινό λόγο”, ένα ιστορικό διάβημα με ανατρεπτικό χαρακτήρα, που ήταν η ανάγνωση της πρόσφατης ιστορίας μας από την πλευρά των ηττημένων. Στην παράστασή μας, επιλέξαμε γυναικείες αφηγήσεις, γιατί οι γυναίκες αφηγούνται καλύτερα τα οικεία κακά και γιατί τρέφω θαυμασμό για το δυνατό γυναικείο κύτταρο, που συντηρεί τη ζωή.

Ποια γεγονότα καλύπτει αυτό το θεατρικό ιστορικό οδοιπορικό;

Οι αφηγήσεις αρχίζουν από τις ειρηνικές μέρες στη Μικρά Ασία, συνεχίζονται με τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα και φτάνουν ως τη δεκαετία του ’40 με την Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Πότε και πώς ανακαλύψατε τον «Κοινό λόγο»;

Τον ανακάλυψα το 1974, σπουδαστής στη δραματική σχολή, ένα φεγγάρι που εργαζόμουν, παράλληλα με τις σπουδές μου, στις εκδόσεις Κέδρος. Εκεί, γνώρισα την Έλλη Παπαδημητρίου, συνδεθήκαμε φιλικά και έμαθα πολλά κοντά της. Αλλά, βέβαια, δεν θα είχα ασχοληθεί με τον “Κοινό λόγο”, αν δε μου ασκούσε τέτοια γοητεία, αν δε συνδεόταν με τις δικές μου εμπειρίες και δεν άγγιζε τις ευαισθησίες μου.

Ποια στάδια πέρασε η θεατρική του μεταφορά;

Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Κοκκίδου, Μαρία Κατσανδρή, Τάνια Παλαιολόγου και Ελένη Ουζουνίδου.

Για πρώτη φορά καταπιάστηκα με τα κείμενα αυτά το 1988, με τη θεατρική ομάδα της Φοιτητικής Εστίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εννέα χρόνια αργότερα, το 1997, ο “Κοινός λόγος” θα γινόταν η παράσταση που εγκαινίασε τον χώρο που μας στεγάζει έκτοτε, το Θέατρο του Νέου Κόσμου, πριν ακόμα χτιστεί το θέατρο στην αυλή της ζυθαποθήκης του ΦΙΞ, με φυσικό σκηνικό τα ερείπια ενός παράσπιτου.

Ήταν ένας εξαιρετικός θίασος, και η παράσταση αυτή έδωσε το στίγμα του συγκεκριμένου θεάτρου και δημιούργησε το κοινό μας. Την ίδια παράσταση (με δύο αντικαταστάσεις) την ξαναπαίξαμε το 2004, αρχίζοντας από την Κύπρο και φτάνοντας ως τα Άδανα της Τουρκίας, μια βραδιά που θα τη θυμάμαι για πάντα.

Κάνατε κάποιες αλλαγές για το ανέβασμά του στο σήμερα;

Λυδία Κονιόρδου, Μαρία Κατσανδρή.

Έχουν περάσει 16 χρόνια από την πρώτη εκείνη παράσταση στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Ούτε εγώ είμαι ο ίδιος, ούτε η εποχή (αυτή και αν άλλαξε), ούτε το θέατρο. Ήθελα, λοιπόν, να ξαναδουλέψω αυτό το υλικό με τα σημερινά δεδομένα. Κάποιες αφηγήσεις αντικαταστάθηκαν από άλλες, που φάνηκε να συνομιλούν πολύ ουσιαστικά με το σήμερα.

Ακούμε, λόγου χάρη, μια γυναίκα να μιλάει για την κακή υποδοχή που είχαν οι πρόσφυγες από τους Έλληνες. Κάτι τέτοιο έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα, που φτιάχνουμε οι Έλληνες για τον εαυτό μας και για τη φιλοπατρία μας. Φαίνεται πως οι ρατσιστικές συμπεριφορές, που χαρακτηρίζουν κομμάτια της κοινωνίας μας, δεν είναι και τόσο καινούριο φαινόμενο. Οι ξένοι των αρχών του 20ού αιώνα ήταν οι έλληνες πρόσφυγες. Αλλά το καθοριστικά καινούριο στοιχείο της παράστασης είναι ο θίασος. Διαφορετικές ηθοποιοί, διαφορετικές προσωπικότητες, διαφορετική προσέγγιση των κειμένων.

Πώς βρίσκει αντίκρισμα στο δύσκολο «τώρα», ο κοινός λόγος των απλών ανθρώπων του «τότε»;

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο αφηγηματικός λόγος έχει μεγάλη ιστορία στη γλώσσα μας, αρχίζοντας από τον Όμηρο. Η Έλλη Παπαδημητρίου ήξερε να δημιουργεί σχέσεις οικειότητας με τους αφηγητές, αφιέρωνε χρόνο σε αυτό, γιατί δεν είναι εύκολο να σκάψει ο άλλος τη μνήμη του και να ξεδιπλώσει την ψυχή του. Η αλήθεια της ζωής γίνεται ένα με τη μαστοριά του αφηγητή, και τότε μιλάμε για μεγάλη λογοτεχνία (ξέρω πως η Έλλη δε θα την ονόμαζε έτσι, αλλά εγώ δεν μπορώ να το πω αλλιώς). Σπάνιο και ανθεκτικότατο υλικό, που νομίζω πως η εποχή μας το έχει ανάγκη: τα νέα πάθη συναντούν τα παλιά.

Ποια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματά σας για τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα;

Ζούμε έναν πόλεμο, μια καταστροφή με πολλά θύματα. Μακάρι να αναγεννηθούμε και να βρούμε τον δρόμο μας, ξεκόβοντας από τα βαρίδια του παρελθόντος. Για την ώρα, πρέπει να ξεπεράσουμε την ηττοπάθεια και την κατάθλιψη. Να πιστέψουμε στις δυνάμεις μας και να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας. Ο “Κοινός λόγος” εκπέμπει θέληση για ζωή. Οι άνθρωποι εκείνοι αντιπαλεύουν τη μοίρα τους με μια φυσική πίστη για τη ζωή και με αξιοπρέπεια.

Βλέπετε θετικούς οιωνούς για ένα καλύτερο μέλλον;

Πάντα ελπίζω πως η πραγματικότητα επιφυλάσσει εκπλήξεις, έρχονται στιγμές που δεν είναι προβλέψιμες. Γι’ αυτές τις στιγμές ζούμε.

Ταυτότητα παράστασης
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, σκηνικά - κοστούμια: Αντώνης Δαγκλίδης, επιλογή και διδασκαλία τραγουδιών: Κώστας Βόμβολος, επιμέλεια κίνησης: Αγγελική Στελλάτου, φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης, φωτογραφίες: Μαριλένα Σταφυλίδου. Παίζουν: Λυδία Κονιόρδου, Ελένη Κοκκίδου, Μαρία Κατσανδρή, Ελένη Ουζουνίδου, Τάνια Παλαιολόγου.

Πρόγραμμα περιοδείας

Δευτέρα 2/9: Θέατρο Αλέξης Μινωτής - Άλσος Αιγάλεω

Τετάρτη 4/9: Ηρώδειο

Παρασκευή 6/9: Φεστιβάλ Παπάγου - Χολαργού, Κηποθέατρο Παπάγου

Δευτέρα 9/9: Δημοτικό Κηποθέατρο Νίκαιας

Πέμπτη 12/9: Παλαιό Ελαιουργείο -  Ελευσίνα

Σάββατο 14/9:  Άλσος Νέας Σμύρνης

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]