Επιστήμονες έχουν διαπιστώσει εδώ και χρόνια ότι ο καθορισμός του φύλου σε συγκεκριμένα είδη ζώων εξαρτάται μεταξύ άλλων από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντός τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πρασινοαθερίνας του Ατλαντικού, στην οποία το φύλο καθορίζεται κυρίως από τη θερμοκρασία των υδάτων. Ποιος όμως είναι ο μηχανισμός, στον οποίο οφείλεται αυτή η σύνδεση; Επιστήμονες από το Ινστιτούτο Θαλασσίων Επιστημών της Βαρκελώνης πιστεύουν ότι έχουν την απάντηση.
Ο Φρανσέσκ Πιφερέρ και η ομάδα του στο ισπανικό ίδρυμα απέδειξαν προ τριετίας ότι η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων έχει ως αποτέλεσμα τη γέννηση δυσανάλογα μεγάλου αριθμού αρσενικών ψαριών. Στην περίπτωση της πρασινοαθερίνας π.χ., μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 4 βαθμούς Κελσίου θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν πληθυσμό αποτελούμενο σε ποσοστό 98% από αρσενικά.
Τα περισσότερα είδη ψαριών δεν έχουν τα χρωμοσώματα Χ και Υ που καθορίζουν το φύλο στους ανθρώπους. Όπως συμβαίνει και με πολλά ερπετά, ο καθορισμός του φύλου στα ψάρια εξαρτάται σε μεγαλύτερο βαθμό από τη θερμοκρασία, στην οποία είναι εκτεθειμένα στο στάδιο της εμβρυϊκής ανάπτυξης. «Ένα από τα ερωτήματα που προέκυψαν από εκείνη την πρώτη μελέτη ήταν πώς μπορεί η θερμοκρασία να επηρεάσει την ανάπτυξη των γονάδων όταν δεν έχουν καν σχηματιστεί;», λέει ο Πιφερέρ.
Λέξη - κλειδί η επιγενετική
Στη νέα τους μελέτη, ο καθηγητής και η ομάδα του υποστηρίζουν ότι η απάντηση κρύβεται εν μέρει τουλάχιστον στην επιγενετική, δηλαδή στις «κληρονομικές» αλλαγές στη δραστηριότητα των γονιδίων, οι οποίες δεν οφείλονται στην τροποποίηση της αλληλουχίας DNA, αλλά σε άλλους παράγοντες. «Φανταστείτε το σαν ένα βιβλίο», εξηγεί ο Πιφερέρ. «Οι λέξεις που είναι τυπωμένες στο βιβλίο είναι το DNA. Αυτές που γράφονται με μολύβι στα περιθώρια είναι η επιγενετική».
Η μελέτη επικεντρώθηκε σε μια επιγενετική διαδικασία που ονομάζεται μεθυλίωση του DNA και η οποία καταστέλλει το ένζυμο που μετατρέπει αρσενικές ορμόνες σε θηλυκές, μια διεργασία απαραίτητη για το σχηματισμό ωαρίων σε συγκεκριμένα είδη ζώων. Οι επιστήμονες είδαν ότι η μεθυλίωση του DNA είναι αυτή που σχετίζεται με τη θερμοκρασία: όσο αυτή ανεβαίνει τόσο αυξάνεται και η μεθυλίωση, κάτι που σημαίνει ότι καταστέλλονται περισσότερα ένζυμα, συνεπώς γεννιούνται λιγότερα θηλυκά ψάρια.
Ένα μέλλον αρσενικών;
Στα πειράματα που πραγματοποίησαν, οι επιστήμονες είδαν ότι η διαδικασία αυτή κορυφωνόταν κατά τις 20 πρώτες μέρες της ζωής των ψαριών. Η αναλογία 50 - 50 μεταξύ των δύο φύλων γινόταν 80-20 υπέρ των αρσενικών μόλις τα ψάρια του πειράματος εκθέτονταν σε αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων κατά 3 - 4 βαθμούς Κελσίου. «Αυτό μας δείχνει ότι οι συνθήκες που επικρατούν στο ξεκίνημα συνεχίζουν να έχουν σημαντικές συνέπειες καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής των ψαριών», επισημαίνει ο Πιφερέρ.
Η Διεθνής Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή έχει προβλέψει ότι η θερμοκρασία των υδάτων θα αυξηθεί κατά τουλάχιστον 1,5 βαθμό Κελσίου έως το τέλος του αιώνα – μια αύξηση που, με βάση τους υπολογισμούς του Πιφερέρ, θα επηρεάσει την αναλογία των φύλων σε πολλά είδη ψαριών.
