Φανταστείτε μια μικρή χώρα που παρέχει δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση σε όλους τους πολίτες της, δωρεάν μετακίνηση για τους μαθητές και δωρεάν υγεία - συμπεριλαμβανομένων των εγχειρήσεων καρδιάς - σε όλους. Ίσως να υποψιάζεστε ότι η χώρα αυτή είτε είναι εξαιρετικά πλούσια, είτε βρίσκεται καθ' οδόν για οικονομική κρίση.
Παρ΄ όλα αυτά, τα πλούσια κράτη της Ευρώπης διαπιστώνουν το ένα μετά το άλλο ότι δεν αντέχουν να καλύπτουν την πανεπιστημιακή εκπαίδευση και ζητούν από τους νέους και τις οικογένειές τους να επωμιστούν το κόστος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, δεν επιχείρησαν ποτέ να παράσχουν δωρεάν φοίτηση στα κολέγια για όλους και χρειάστηκε να δοθούν σκληρές μάχες ακόμη και για τη διασφάλιση της πρόσβασης των άπορων Αμερικανών σε υγειονομική περίθαλψη - μια εγγύηση που η παράταξη των Ρεπουμπλικανών προσπαθεί να αναιρέσει υποστηρίζοντας ότι η χώρα δεν μπορεί να αντέξει το κόστος.
Πάντως ο Μαυρίκιος - μια μικρή νησιωτική χώρα στην ανατολική ακτή της Αφρικής- ούτε ιδιαίτερο πλούτο έχει ούτε βρίσκεται στο χείλος της δημοσιονομικής καταστροφής. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταφέρει να εδραιώσει μια διαφοροποιημένη οικονομία, ένα δημοκρατικό πολίτευμα και ένα ισχυρό δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Πολλές ακόμη χώρες, εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα είχαν πολλά να μάθουν από την εμπειρία του Μαυρίκιου.
Σε μια πρόσφατη επίσκεψή μου στο τροπικό αρχιπέλαγος με τους 1,3 εκατομμύρια κατοίκους, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω τα άλματα που έχει κάνει ο Μαυρίκιος, επιτεύγματα που προκαλούν αμηχανία εν μέσω του δημόσιου διαλόγου που διεξάγεται στις ΗΠΑ και αλλού. Ας δούμε τον τομέα της ιδιοκτησίας κατοικίας. Ενώ οι συντηρητικές μερίδες των Αμερικανών θεωρούν υπεύθυνη για την οικονομική κρίση την προσπάθεια της κυβέρνησης να αυξήσει το ποσοστό ιδιοκτητών κατοικιών στο 70% του πληθυσμού, το 87% των Μαυρικιανών έχουν το δικό τους σπίτι, χωρίς αυτό να έχει τροφοδοτήσει φούσκα στην αγορά στέγης.
Αυτό που «πονάει» περισσότερο απ' όλα, όμως, είναι ότι τα τελευταία 30 χρόνια το ΑΕΠ του Μαυρίκιου αυξάνεται με ρυθμούς άνω του 5% ετησίως. «Σίγουρα κάτι κρύβεται εδώ», θα σκεφτεί κανείς, υποθέτοντας ότι ο Μαυρίκιος αντλεί τον πλούτο του από διαμάντια, πετρέλαιο ή άλλα πολύτιμα εμπορεύματα. Και όμως, ο Μαυρίκιος δεν διαθέτει αξιοποιήσιμους φυσικούς πόρους. Μάλιστα, οι προοπτικές του ήταν τόσο περιορισμένες πριν από την ανεξαρτησία του από τη Βρετανία το 1968, που ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζέιμς Μιντ έγραφε το 1961: «Θα είναι μεγάλος άθλος να εξασφαλίσει [η χώρα] παραγωγική απασχόληση για τον πληθυσμό της, χωρίς να μειωθεί σημαντικά το σημερινό επίπεδο διαβίωσης... Η προοπτική ειρηνικής ανάπτυξης είναι ισχνή».
Λες και έγινε επίτηδες για να διαψευστεί ο Μιντ, το κατά κεφαλήν εισόδημα στον Μαυρίκιο έχει αυξηθεί από τα 400 δολάρια (το πολύ) την εποχή της ανεξαρτησίας σε 6.700 δολάρια (το λιγότερο) σήμερα. Η χώρα έχει καταφέρει να εξελιχθεί από τη μονοκαλλιέργεια ζάχαρης πριν από 50 χρόνια, σε μια διαφοροποιημένη οικονομία που αποτελείται από τουρισμό, χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, υφάσματα και, εάν ευοδωθούν τα σημερινά σχέδια, προηγμένη τεχνολογία.
Στην πρώτη μου επίσκεψη προσπάθησα να καταλάβω πού οφείλεται το λεγόμενο «Θαύμα του Μαυρίκιου» και τι μπορούμε να διδαχθούμε εμείς οι υπόλοιποι από αυτό. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλά μαθήματα που θα έπρεπε να λάβουν υπ' όψιν τους οι πολιτικοί των ΗΠΑ και των άλλων κρατών που επιδίδονται σε μάχες για τα δημόσια οικονομικά.
Καταρχάς, το ερώτημα δεν είναι εάν μπορούμε να παράσχουμε δωρεάν υγεία και παιδεία σε όλους ή εάν μπορούμε να διασφαλίσουμε την αύξηση του ποσοστού ιδιοκτησίας κατοικίας. Εάν ο Μαυρίκιος αντέχει, τότε αντέχουν και οι -κατά πολύ πλουσιότερες- Αμερική και Ευρώπη.
Δεύτερον, σε αντίθεση με πολλές άλλες μικρές χώρες, ο Μαυρίκιος αποφάσισε ότι οι αμυντικές δαπάνες είναι περιττό έξοδο. Οι ΗΠΑ δεν χρειάζεται να φτάσουν τόσο μακριά: ένα μικρό μόνο ποσοστό των χρημάτων που δαπανώνται σε όπλα -που δεν χρησιμοποιούνται κατά εχθρών που δεν υπάρχουν- η κοινωνία θα γινόταν πολύ πιο ανθρώπινη, με παροχή δωρεάν υγείας και παιδείας σε αυτούς που δεν μπορούν να πληρώσουν.
Τρίτον, ο Μαυρίκιος συνειδητοποίησε ότι, ελλείψει φυσικών πόρων, το μοναδικό του κεφάλαιο είναι οι άνθρωποι. Ίσως η αναγνώριση της σημασίας του ανθρώπινου δυναμικού να έκανε τον Μαυρίκιο να συνειδητοποιήσει ότι η παιδεία είναι ζωτικής σημασίας για την κοινωνική ενότητα μιας χώρας όπου μπορούν να υπάρξουν έντονες διαφοροποιήσεις σε θρησκευτικό, εθνικό και πολιτικό επίπεδο –κάτι το οποίο κάποιοι προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν ζητώντας να παραμείνει βρετανική αποικία. Εκεί οφείλεται και η ισχυρή αποφασιστικότητα για θέσπιση δημοκρατικών θεσμών και συνεργασία ανάμεσα στους εργάτες, την κυβέρνηση και τους εργαζόμενους –το αντίθετο, δηλαδή, από τη διχόνοια και τις έριδες που συντηρεί η συντηρητική παράταξη σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Δεν υποστηρίζει κανείς ότι ο Μαυρίκιος δεν έχει προβλήματα. Όπως πολλές άλλες επιτυχημένες αναδυόμενες χώρες, έτσι και ο Μαυρίκιος βρίσκεται αντιμέτωπος με τη φθίνουσα ανταγωνιστικότητα του νομίσματός του. Το πρόβλημα επιδεινώνεται καθώς ολοένα και περισσότερες χώρες παρεμβαίνουν για εξασθένυηση του νομίσματός τους ως απάντηση στην προσπάθεια ανταγωνιστικής υποτίμησης που καταβάλλει η Αμερική μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αναγκαστεί να παρέμβει και ο Μαυρίκιος.
Επιπλέον, ο Μαυρίκιος ανησυχεί, μαζί με πολλές άλλες χώρες του κόσμου, για τον πληθωρισμό που οφείλεται στην ανατίμηση των εισαγόμενων προϊόντων και της ενέργειας. Η απάντηση στον πληθωρισμό με αύξηση των επιτοκίων απλώς θα επιδεινώσει το πρόβλημα των υψηλών τιμών με αύξηση της ανεργίας και περαιτέρω εξασθένιση της ανταγωνιστικότητας του νομίσματος. Αμεσες παρεμβάσεις, περιορισμός των βραχυπρόθεσμων ροών κεφαλαίων, επιβολή φόρων στα κεφαλαιακά κέρδη και σταθεροποίηση των προνοητικών κανονισμών του τραπεζικού κλάδου είναι μερικά από τα μέτρα που θα πρέπει να εξεταστούν.
Το Θαύμα του Μαυρίκιου ανάγεται στην εποχή της ανεξαρτησίας. Τη χώρα, ωστόσο, εξακολουθούν να δυσκολεύουν τα αποικιοκρατικά της κατάλοιπα: ανισότητα στην κατοχή γης και πλούτου, καθώς και επιρρέπεια στις διεθνείς πολιτικές υψηλών συμφερόντων. Οι ΗΠΑ έχουν κάνει κατάληψη σε ένα από τα υπεράκτια νησιά του Μαυρίκιου, το Ντιέγκο Γκαρσία, το οποίο χρησιμοποιούν ως ναυτική βάση χωρίς να καταβάλλουν αποζημίωση στον Μαυρίκιο, καθώς επισήμως το «μισθώνουν» από το Ηνωμένο Βασίλειο. Εκτός από το να διατηρεί την κυριαρχία του στα Νησιά Τσάγκος παραβιάζοντας το διεθνές δίκαιο και τους κανονισμούς των Ηνωμένων Εθνών, το Ηνωμένο Βασίλειο εκδίωξε τους κατοίκους των νησιών και συνεχίζει να αρνείται την επιστροφή τους.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να φερθούν επιτέλους σωστά σε αυτή την ειρηνική και δημοκρατική χώρα. Θα πρέπει να αναγνωρίσουν τη νόμιμη κυριαρχία της στο Ντιέγκο Γκαρσία, να επαναδιαπραγματευθούν τη μίσθωση και να εξιλεωθούν για τις αμαρτίες του παρελθόντος καταβάλλοντας ένα εύλογο ποσό για τη γη που καταλαμβάνουν παράνομα εδώ και πολλές δεκαετίες.
*Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και κάτοχος βραβείου Νόμπελ στα Οικονομικά. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Freefall: Free Markets and the Sinking of the Global Economy» κυκλοφορεί στα Γαλλικά, τα Γερμανικά, τα Ιαπωνικά και τα Ισπανικά.
Copyright: Project Syndicate, 2011
