Αναδημοσίευση από τη «Ναυτεμπορική» της 17ης/3/2011
Το καυτό πρόβλημα των μεταναστευτικών ρευμάτων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης απαιτεί διεθνείς συνεργασίες, αλλά και δικαιότερη κατανομή των παγκόσμιων πόρων.
Οταν ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υποστηρίζει ότι μέσα στα προσεχή δέκα χρόνια θα μετακινηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου 160 εκατομμύρια άτομα από τις φτωχές χώρες στις πιο πλούσιες, ίσως η εκτίμηση αυτή να είναι χαμηλή.
Διότι, σύμφωνα με εκτιμήσεις του αμερικανικού Ιδρύματος Brookings, δεν πρέπει να αποκλείεται καθόλου ένα παγκόσμιο μεταναστευτικό ρεύμα άνω των 200 εκατομμυρίων ψυχών. Δεν πρέπει έτσι να αποκλείεται και μία Ευρώπη που θα έχει στο έδαφός της περί τα 150 εκατομμύρια μετανάστες, με μία Τουρκία 82 εκατομμυρίων κατοίκων δίπλα της.
Από την άλλη πλευρά, όλες οι εκτιμήσεις λένε ότι, παρά τη χρηματοοικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, η παγκοσμιοποίηση θα συνεχίζεται, θα αποκτά δε και διαφορετικό απ' ό,τι στο παρελθόν περιεχόμενο, λόγω των ταχύτατα μεταβαλλόμενων τεχνολογιών. Ομως, παρά τη θετική ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου, που συνοδεύεται από υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στην Ασία κυρίως, οι θύλακες φτώχειας θα μεγαλώνουν και αυτοί, γεγονός που στον παγκόσμιο ανταγωνισμό θα στηρίζει ενέργειες «κοινωνικού λόμπινγκ».
Η παγκοσμιοποίηση είναι παλαιό, αλλά πολύπλοκο σήμερα φαινόμενο. Και ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που έχει και πολλούς εχθρούς -κυρίως δε αυτούς που όχι μόνον δεν την καταλαβαίνουν, αλλά που επωφελούνται από τις θετικές πλευρές της, οι οποίες είναι εντυπωσιακές. Παρά την κρίση που ξέσπασε το 2008, τα τελευταία δέκα χρόνια Κίνα και Ινδία αναπτύσσονται με ρυθμούς 7% και 10% το χρόνο. Πόλεις όπως το Χονγκ-Κονγκ και η Σιγκαπούρη, πρώην αποθήκες της βρετανικής αυτοκρατορίας, είναι πλουσιότερες από το πάλαι ποτέ αφεντικό τους.
Ομως οι ρυθμοί αυτοί δεν παρατηρούνται σε όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Δημιουργούνται έτσι θύλακες φτώχειας, ενώ την ίδια στιγμή αυξάνουν και οι φτωχοί στο δυτικό κόσμο, με την αύξηση της ανεργίας. Πέρα, λοιπόν, από τη χρηματοοικονομική κρίση, ο δυτικός κόσμος καλείται να τα βγάλει πέρα και με μία αυξανόμενη φτώχεια στο εσωτερικό του, τη στιγμή που πλουτίζουν φτωχές χώρες.
«Κοινωνικό ντάμπινγκ»
Συμβαίνει ωστόσο η διαδικασία αυτή να αποτελεί εφιάλτη για τη Δύση, η οποία φοβάται πλέον ότι, πέρα από τον οικονομικό ανταγωνισμό, θα έχει να αντιμετωπίσει και το αποκαλούμενο «κοινωνικό ντάμπινγκ» των αναπτυσσομένων χωρών, το οποίο θα συνοδεύεται και από κύματα μετανάστευσης προς τις αναπτυγμένες χώρες που σήμερα ανησυχούν. Το ερώτημα που τίθεται, όμως, είναι αν πρέπει να ληφθούν προστατευτικά μέτρα κατά της μετανάστευσης τη στιγμή που αγαθά, υπηρεσίες και κεφάλαια κυκλοφορούν ελεύθερα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τι είναι, συνεπώς, αυτός ο νέος προστατευτισμός; Προστατεύει όντως το δυτικό κοινωνικό κράτος ή μήπως τελικά το υπονομεύει, υπαγορεύοντας στις φτωχές χώρες μέτρα εμπορικού προστατευτισμού για την ενίσχυση της εσωτερικής τους οικονομικής δραστηριότητας;
Στο ερώτημα αυτό προσπαθούν να δώσουν απάντηση δύο διαφορετικές σχολές σκέψης. Η πρώτη είναι αυτή που υποστηρίζει ότι οι αναπτυγμένες χώρες δεν πρέπει να εφαρμόσουν προστατευτισμό στην ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων, όταν κεφάλαια και αγαθά κυκλοφορούν ελεύθερα.
Κατά τον καθηγητή Μπράνκο Μιλάνοβιτς, συνεργάτη του Ινστιτούτου Μπρούκινγκς στις ΗΠΑ, παγκοσμιοποίηση σημαίνει ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, αγαθών, τεχνολογίας, ιδεών και βεβαίως ανθρώπων. Οποιαδήποτε μορφή παγκοσμιοποίησης, που περιορίζεται στις τρεις από τις τέσσερις πρώτες ελευθερίες, παραβλέποντας την τελευταία, είναι ατελής και μη βιώσιμη. Από τη στιγμή που οι άνθρωποι δεν δύνανται να μετακινηθούν, οι κυβερνήσεις δεν απέχουν πολύ από το να λάβουν αποφάσεις που θα περιορίζουν την ελεύθερη διακίνηση αγαθών ή άλλων παραγόντων της παραγωγικής διαδικασίας.
Στο κάτω - κάτω, εάν οι χώρες με πρόβλημα υπερπληθυσμού και υψηλό ποσοστό ανεργίας δεν είναι σε θέση να «εξαγάγουν» ανθρώπους, γιατί να μην προχωρήσουν στην επιβολή υψηλότερων δασμών για να προστατεύσουν τις θέσεις εργασίας τις οποίες ήδη έχουν;
Τι γίνεται όμως με εκείνους τους δυτικούς ανέργους, που καταλήγουν «εγκλωβισμένοι» στις ίδιες τις κοινωνίες τους; Ηδη, ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας έχει καταστήσει φανερούς τους κινδύνους που μπορούν να εμφανισθούν εξαιτίας της κοινωνικής απογοήτευσης που προκαλείται. Παρ' όλα αυτά, η «ανύψωση ενός φράκτη» γύρω από τις πλούσιες χώρες συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό και θα ενταθεί μετά τα γεγονότα στην Μέση Ανατολή.
Στις ΗΠΑ υπάρχει ήδη -και βελτιώνεται- το αποκαλούμενο «Μεξικανικό Τείχος», το οποίο εμποδίζει φτωχούς μετανάστες να πάνε στην Καλιφόρνια ή στο Τέξας, ενώ στην Ευρώπη πολλές χώρες, με πρώτη την Ιταλία, ακολουθούν σοβαρές πολιτικές αντιμετώπισης και περιορισμού των μεταναστευτικών ρευμάτων. Αρκετοί είναι έτσι αυτοί που ισχυρίζονται ότι, πίσω από την παράνομη μετανάστευση, ο ακραίος ισλαμισμός προσπαθεί να εισβάλει και να πλήξει την Ευρώπη εκ των έσω. Δυστυχώς δε, τα φαινόμενα που ενισχύουν την άποψη αυτή είναι αρκετά, με αποτέλεσμα έγκυροι αναλυτές να ομιλούν για ένα σιωπηρό, αυτή τη φορά, τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.
Στην αντίπερα όχθη, εξίσου έγκυροι αναλυτές υπογραμμίζουν ότι οι προσπάθειες περιορισμού στη μετακίνηση ανθρώπων μεταξύ κρατών αποκαλύπτουν την «αχίλλειο πτέρνα» της παγκοσμιοποίησης. Δηλαδή τη διεύρυνση του χάσματος του μέσου εισοδήματος μεταξύ των κρατών. Αντί οι φτωχές χώρες να αναπτύσσονται ταχύτερα έναντι των πλουσίων, παρατηρείται ακριβώς η αντίστροφη τάση.
Στο πλαίσιο αυτό, ο καθηγητής και συγγραφέας Μπράνκο Μιλάνοβιτς υποστηρίζει ότι, την περίοδο 1980-2008, ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των εισοδημάτων στη Δύση ήταν σχεδόν 2%, την στιγμή που σε 42 λιγότερο αναπτυγμένες χώρες δεν ξεπερνούσε το 0,1%. Συνεπώς, κατά την άποψή του, αυτό το τεράστιο χάσμα ενισχύει τη μετανάστευση. Οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα για τις συνθήκες διαβίωσης σε διαφορετικές χώρες, συγκριτικά με όσα γνώριζαν στο παρελθόν. Εάν λοιπόν γνωρίζουν ότι η διέλευση των συνόρων μπορεί να τους οδηγήσει στην αύξηση του εισοδήματος, δεν θα διστάσουν να διασχίσουν την συνοριακή γραμμή.
Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο τα πλέον «ευπαθή» σύνορα βρίσκονται μεταξύ κρατών με οικονομίες όπου καταγράφονται οι μεγαλύτερες διαφορές σε επίπεδο εισοδημάτων. Σήμερα, υπάρχουν διεθνώς τέσσερις «καυτές» συνοριακές γραμμές: τα σύνορα μεταξύ ΗΠΑ και Μεξικού, Ισπανίας και Μαρόκου, Ελλάδας (και Ιταλίας) και των νότιων βαλκανικών χωρών, και Ινδονησίας και Σιγκαπούρης (ή Μαλαισίας). Η αναλογία του χάσματος στα εισοδήματα είναι μεγαλύτερη από 7 προς 1 την τελευταία περίπτωση και 4 προς 1 στην περίπτωση Ισπανίας-Μαρόκου.
Ομως, κατά το Γάλλο καθηγητή Ντανιέλ Κοέν, οι εισοδηματικές ανισότητες δεν ήταν πάντα τόσο μεγάλες. Το 1980, το μέσο εισόδημα στις ΗΠΑ ήταν περίπου 3 φορές μεγαλύτερο σε σύγκριση με εκείνο του Μεξικού. Το χάσμα μεταξύ Σιγκαπούρης και Ινδονησίας ήταν 5,3 προς 1 και η διαφορά μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου ήταν 3,5 προς 1. Ακόμα και μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας η διαφορά ήταν 3 προς 1, μικρότερη έναντι της σημερινής. Η παραπάνω σύγκριση δείχνει ότι οι εισοδηματικές διαφορές μεταξύ αυτών των κρατών με κοινά σύνορα διευρύνθηκαν σημαντικά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα. Ετσι, δεν αποτελεί έκπληξη ότι στις συγκεκριμένες περιοχές καταγράφεται η μεγαλύτερη παράνομη μετανάστευση και διακίνηση ανθρώπων από δουλεμπόρους, οι οποίοι δεν δίνουν καμία απολύτως σημασία στην ανθρώπινη ζωή.
Διεύρυνση του χάσματος
Υπό αυτές τις συνθήκες, στην περίπτωση που η παγκοσμιοποίηση στη σημερινή της μορφή θα συνεχίσει να διευρύνει το χάσμα εισοδήματος, τα μεταναστευτικά κύματα θα αυξηθούν ακόμα περισσότερο. Στο πλαίσιο αυτό, ενστικτωδώς ο πλούσιος κόσμος θα επιχειρήσει να ορθώσει ακόμα υψηλότερα τείχη για να εμποδίσει τις μαζικές μετακινήσεις.
Εάν η παγκοσμιοποίηση συνεχισθεί με άνισο ρυθμό, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναζητήσουν πιο δίκαιους τρόπους κατανομής των εισοδημάτων. Στην αντίθετη περίπτωση, η σημερινή προσπάθεια ανόρθωσης τειχών προστασίας των πλουσίων κρατών θα αυξήσει τον κίνδυνο περιορισμού της ελεύθερης διακίνησης αγαθών και κεφαλαίων, σε συνδυασμό με πολιτική αστάθεια που θα ενταθεί από την τρομοκρατία. Η ανακατανομή από τις πλούσιες χώρες του παγκόσμιου εισοδήματος δεν θα πρέπει να θεωρείται πράξη ελεημοσύνης, αλλά έξυπνη πράξη διασφάλισης των συμφερόντων τους. Αυτό εξάλλου υπογραμμίζει προς κάθε κατεύθυνση και ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου, Πασκάλ Λαμί.
Είναι λοιπόν θέμα ενός ευφυούς μεταναστευτικού μάνατζμεντ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα αντιμετωπίζεται αυστηρά και η πληγή της ισλαμικής τρομοκρατίας. Μία πληγή πολύ σοβαρή και αποτελεί όντως, από πολλές πλευρές, μία νέα και ιδιόμορφη βεβαίως μορφή πολέμου. Γι' αυτό, ίσως, η δικαιότερη κατανομή του παγκόσμιου πλούτου να αποτελεί ένα από τα αποτελεσματικά όπλα στον πόλεμο αυτόν. Κατανομή πλούτου η οποία θα πρέπει να συμβαδίζει και με μία παγκοσμιοποίηση της δημοκρατίας, η οποία ίσως να έχει ήδη δρομολογηθεί. Ομως, όπως επεσήμανε προσφάτως και ο Εκόνομιστ, μια τέτοια εξέλιξη θα έπρεπε να οδηγήσει τις αναπτυγμένες χώρες προς ριζική επαναθεώρηση των σχέσεών τους με αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
