Του Διονύση Π. Σιμόπουλου, διευθυντή Ευγενιδείου Πλανηταρίου
Λίγο μετά τις 5 το απόγευμα του Σαββάτου (10 Δεκεμβρίου) θα δούμε τη Σελήνη να ανατέλλει «ματωμένη»! Πρόκειται για την ολική έκλειψη της Σελήνης που θα αρχίσει αρκετά νωρίτερα (1:33 μ.μ. ώρα Ελλάδος) όταν ο φυσικός μας δορυφόρος θα βρίσκεται ακόμη κάτω από τον ορίζοντά μας. Αν και θα έχουμε χάσει την ολική φάση του φαινομένου θα μπορέσουμε εντούτοις να δούμε εύκολα με την ανατολή της την Σελήνη καλυμένη με το πέπλο της γήινης παρασκιάς που θα χρωματίζει την επιφάνειά της με το χαρακτηριστικό κεραμιδί χρώμα της μερικής φάσης της έκλειψης. Το όλο φαινόμενο θα διαρκέσει μέχρι τις 7:30 μ.μ. και θα είναι ορατό, καιρού επιτρέποντος, απ' όλη τη χώρα.
Αν και όχι τόσο θεαματική όσο μία ολική Ηλιακή Έκλειψη εν τούτοις το θέαμα μιας ολικής έκλειψης της Σελήνης είναι κι αυτό ένα από τα υπέροχα θεάματα που προσφέρει ο ουρανός. Γιατί στη διάρκεια που η Σελήνη βρίσκεται πλήρως στη σκιά της Γης η αντανάκλαση του Ηλιακού φωτός πάνω στον πλανήτη μας φτάνει στη Σελήνη και την «χρωματίζει» με μια παράξενη κεραμιδί απόχρωση που κάνει τον δορυφόρο μας να φαίνεται σαν «ματωμένος».
Στη διάρκεια μιας έκλειψης έχουμε τρεις συνολικά πρωταγωνιστές: τον Ήλιο, τη Σελήνη και τη Γη. Για να συμβεί όμως μία έκλειψη χρειάζεται τα τρία αυτά σώματα να βρίσκονται σε ευθεία γραμμή. Έτσι παρ' όλο που η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη μία σχεδόν φορά το μήνα, δεν έχουμε εκλείψεις κάθε μήνα. Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο ας υποθέσουμε ότι μία ευθεία γραμμή περνάει από το κέντρο του Ήλιου και της Γης και εκτείνεται στην άλλη της πλευρά. Αν η Σελήνη στη διαδρομή της γύρω από τη Γη περνούσε ακριβώς πάνω στη γραμμή θα είχαμε εκλείψεις κάθε μήνα και ηλιακές και σεληνιακές.
Η Σελήνη όμως δεν ταξιδεύει με αυτό τον τρόπο, αλλά αντίθετα, στην περιφορά της γύρω από την Γη, περνάει είτε πιο πάνω, είτε πιο κάτω από την υποθετική αυτή γραμμή. Όταν τα τρία αυτά σώματα δε βρίσκονται στην ίδια ευθεία, οι σκιές και της Γης και της Σελήνης χάνονται στο διάστημα και δε γίνονται εκλείψεις.
Στις σεληνιακές εκλείψεις διακρίνει κανείς εύκολα το σχήμα της σκιάς της Γης πάνω στη Σελήνη γεγονός που φανέρωσε στους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους το σφαιρικό σχήμα του πλανήτη μας. Ας σημειώσουμε επίσης ότι μια έκλειψη Σελήνης συμβαίνει μόνο κατά τη διάρκεια της Πανσελήνου και μόνον όταν η Σελήνη τύχει να περάσει μέσα από τη σκιά που ρίχνει η Γη στο διάστημα, αφού οι Σεληνιακές εκλείψεις συμβαίνουν όταν ο δορυφόρος μας, στην τροχιά του γύρω από την Γη, μπαίνει στην περιοχή της γήινης σκιάς. Για να διασχίσει τη σκοτεινή αυτή περιοχή χρειάζεται δύο σχεδόν ώρες, αφού διανύσει 10.000 περίπου χιλιόμετρα. Αντίθετα στις Ηλιακές εκλείψεις η Σελήνη καλύπτει τον φωτεινό δίσκο του Ήλιου ρίχνοντας την σκιά της πάνω σε έναν μικρό διάδρομο της Γης μας.
Ο μεγαλύτερος αριθμός σεληνιακών και ηλιακών εκλείψεων που μπορεί να παρατηρηθούν στη διάρκεια ενός χρόνου είναι 7 (όπως έγινε το 1935 με 5 ηλιακές και 2 σεληνιακές και το 1982 με 4 ηλιακές και 3 σεληνιακές) και ο μικρότερος 2, οπότε και οι δύο θα είναι οπωσδήποτε ηλιακές όπως έγινε το 1984. Και παρ' όλο που συνήθως οι σεληνιακές εκλείψεις ακολουθούν ή προηγούνται κατά 15 περίπου ημέρες τις ηλιακές εκλείψεις, εν τούτοις οι ηλιακές εκλείψεις είναι πολύ πιο συχνές
από τις σεληνιακές. Ο μεγαλύτερος αριθμός σεληνιακών εκλείψεων στη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους δεν υπερβαίνει τις τρεις (όπως έγινε το 1917 και το 1982). Αντίθετα ο μέγιστος αριθμός των ηλιακών εκλείψεων μπορεί να φτάσει τους πέντε όπως έγινε το 1934.
Ο υπολογισμός των λεπτομερειών μιας έκλειψης γίνεται σήμερα με μεγάλη ακρίβεια αν και η βασική τους πρόβλεψη δεν είναι κάτι το πρόσφατο και ανάγεται στην αρχαιότητα όταν ανακαλύφτηκε για πρώτη φορά η περιοδικότητά τους που ονομάστηκε Σάρος. Η περίοδος αυτή των 6.585,321 ημερών, ή 18 ετών και 11 ημερών, βοηθάει εύκολα στην πρόβλεψη των σεληνιακών εκλείψεων όχι όμως και στην ακριβή πρόβλεψη των ηλιακών. Υπολογισμοί που έγιναν τον περασμένο αιώνα διαπίστωσαν ότι η μέση διάρκεια της περιοδικότητας μιας σειράς εκλείψεων διαρκεί 1.315 χρόνια.
