«Oι Ευρωπαίοι ηγέτες αντιλαμβάνονται απόλυτα ότι το στοίχημά τους για το ευρώ θα είναι εξαιρετικά δαπανηρό εάν αποδειχθεί εσφαλμένο. Κατανοούν ότι η πολιτική τους καριέρα εξαρτάται από το στοίχημα αυτό. Γνωρίζουν όμως πολύ καλά ότι δεν θα ήταν δυνατόν να εγκαταλείψουν το παιχνίδι».
Μπέρκλεϊ,
Οι τελευταίοι μήνες ήταν ίσως οι πιο σημαντικοί στην ιστορία του ευρώ. Πρώτα ήρθε η ελληνική κρίση, την οποία ακολούθησε η ελληνική διάσωση. Όταν η κρίση εξαπλώθηκε στην Πορτογαλία και την Ισπανία ήρθε ο μηχανισμός στήριξης των 1 τρισ. δολαρίων, αλλά και οι άνευ προηγούμενου αγορές ισπανικών, πορτογαλικών, ελληνικών και ιρλανδικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Κανείς δεν θα μπορούσε να τα φανταστεί όλα αυτά έως και πριν από λίγους μήνες.
Οι παραπάνω εξελίξεις συνοδεύθηκαν από εντυπωσιακές, αλλά εσφαλμένες προβλέψεις. Η Ελλάδα θα έβλεπε το δρόμο της εξόδου από τη νομισματική ένωση. Η Ευρωζώνη θα χωριζόταν σε Βόρεια και Νότια ένωση. Μερικοί προέβλεπαν το τέλος του ευρώ ή ακόμη και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς η Γερμανία θα έστρεφε την πλάτη της στο ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Αντί όμως να εγκαταλείψουν την παρτίδα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έπαιξαν τα ρέστα τους. Αντιλαμβάνονται απόλυτα ότι το στοίχημά τους θα είναι εξαιρετικά δαπανηρό εάν αποδειχθεί εσφαλμένο. Κατανοούν ότι η πολιτική τους καριέρα εξαρτάται από το στοίχημα αυτό. Γνωρίζουν όμως πολύ καλά ότι δεν θα ήταν δυνατόν να εγκαταλείψουν το παιχνίδι.
Όσοι προέβλεψαν την κατάρρευση του ευρώ έκαναν λάθος, γιατί απέτυχαν να καταλάβουν τα πολιτικά δεδομένα. Το ευρώ είναι το σύμβολο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Ο Ζακ Ντελόρ, εκ των αρχιτεκτόνων του, είχε κάποτε χαρακτηρίσει το ενιαίο νόμισμα το "διαμάντι στο στέμμα της Ευρώπης". Η εγκατάλειψή του θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ότι στο σύνολό του το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης απέτυχε.
Είναι αλήθεια ότι οι Γερμανοί δεν ήθελαν να προσφέρουν βοήθεια στην Ελλάδα. Είναι αλήθεια ότι η ¶νγκελα Μέρκελ είναι η πρώτη καγκελάριος στην μεταπολεμική ιστορία της Γερμανίας, που δεν έχει βιώσει το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι απόψεις και οι πράξεις της, ωστόσο, διαμορφώθηκαν από την κοινωνία στην οποία ζει, η οποία με τη σειρά της έχει επηρεαστεί από την ιστορία της. Και ότι ισχύει για τη Μέρκελ ισχύει και για την Ευρώπη. Για αυτό και οι Ευρωπαίοι ηγέτες προχώρησαν τελικά σε άνευ προηγουμένου αποφάσεις.
Έχοντας ωστόσο διπλασιάσει το στοίχημά τους, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει τώρα να καταστήσουν τη νομισματική τους ένωση λειτουργική. Η Ευρώπη έχει μία εξαιρετική κεντρική τράπεζα. Της λείπουν όμως άλλα σημαντικά στοιχεία, που πρέπει να διαθέτει μία σωστή νομισματική ένωση. Θα πρέπει να τα αποκτήσει όσο το δυνατόν πιο σύντομα, γεγονός που σημαίνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσει ζητήματα, τα οποία θεωρούνταν "ταμπού" στο παρελθόν.
Καταρχήν η Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα Σύμφωνο Σταθερότητας με "δόντια". Αυτό πιθανότατα θα γίνει, χάρη στην επιμονή της Γερμανίας. Όπως έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το νέο σύμφωνο θα προβλέπει ακόμη πιο αυστηρούς όρους δημοσιονομικής πειθαρχίας για τις υπερχρεωμένες χώρες. Εξαιρέσεις δεν θα υπάρχουν πια. Οι κυβερνήσεις θα επιτρέπουν στην Κομισιόν να εξετάζει εκ των προτέρων τους προϋπολογισμούς τους.
Δεύτερον, η Ευρώπη έχει ανάγκη από πιο ευέλικτες αγορές εργασίας. Η προσαρμογή στη νομισματική ένωση των ΗΠΑ επιτυγχάνεται εν μέρει χάρη στην κινητικότητα των εργαζομένων. Αυτό δεν θα επιτευχθεί ποτέ στον ίδιο βαθμό στην Ευρώπη, δεδομένων των πολιτισμικών και γλωσσικών εμποδίων. Η Ευρώπη θα πρέπει έτσι να βασιστεί στη μισθολογική ευελιξία για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των δοκιμαζόμενων περιοχών της.
Αυτό σίγουρα δεν είναι κάτι, που διαθέτει σε αφθονία. Ωστόσο, οι πρόσφατες μειώσεις στους μισθούς του δημοσίου τομέα στην Ισπανία και την Ελλάδα έρχονται να καταδείξουν ότι η Ευρώπη είναι στην πραγματικότητα ικανή για περισσότερη ευελιξία στο μέτωπο των μισθών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να υποδεικνύει σε ποιες περιπτώσεις τα εθνικά συστήματα μισθολογικών διαπραγματεύσεων συνιστούν εμπόδιο και οι χώρες αυτές θα πρέπει να προχωρούν σε αλλαγές.
Τρίτον, η ζώνη του ευρώ έχει ανάγκη από δημοσιονομική συν-ασφάλιση. Χρειάζεται δηλαδή έναν μηχανισμό προσωρινών μεταβιβάσεων σε χώρες, που έχουν μεν βάλει σε τάξη τα δημόσια οικονομικά τους, αλλά πλήττονται από τρίτους δυσμενείς παράγοντες.
Για να είμαστε ξεκάθαροι, η πρόταση αυτή δεν συνιστά επιχείρημα υπέρ μίας "ένωσης μεταβιβάσεων", με αδιάκοπες μεταβιβάσεις σε χώρες, όπως η Ελλάδα- κάτι που η Γερμανία φοβάται. Είναι ένα επιχείρημα υπέρ προσωρινών μεταβιβάσεων σε χώρες, όπως η Ισπανία, η οποία ισοσκέλιζε τους προϋπολογισμούς της πριν από την κρίση, αλλά δέχθηκε πλήγμα από την κατάρρευση της αγοράς στέγης και την ύφεση. Είναι ένα επιχείρημα υπέρ της δημοσιονομικής ασφάλισης, με οφέλη για όλους τους εμπλεκομένους.
Τέταρτον, η Ευρωζώνη έχει ανάγκη από έναν κατάλληλο μηχανισμό έκτακτης χρηματοδότησης. Οι έκτακτες περιπτώσεις δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται σε ad hoc βάση από 27 υπουργούς Οικονομικών, που προσπαθούν σε κατάσταση πανικού να βρουν μία λύση πριν ανοίξουν οι αγορές της Ασίας. Και οι Ευρωπαίοι ηγέτες, στην απελπισία τους, δεν θα έπρεπε να πιέζουν την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να προστρέξει σε βοήθεια.
Θα έπρεπε να υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες για την εκταμίευση κεφαλαίων, να ορίζεται σαφώς ποιος θα ελέγχει τη διαδικασία της εκταμίευσης και πόσα χρήματα είναι διαθέσιμα. Δεν θα έπρεπε να είναι αναγκαία η κύρωση της συμφωνίας από τα 27 εθνικά κοινοβούλια, κάθε φορά που απαιτείται δράση.
Τέλος, η Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για τον τραπεζικό τομέα με συνοχή. Ένας από τους λόγους, που καθιστούν δύσκολη την αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης, είναι ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες δεν έχουν ισχυρή κεφαλαιακή βάση, είναι υπερ-μοχλευμένες και με μεγάλη έκθεση σε ελληνικά ομόλογα, γεγονός που αποκλείει το ενδεχόμενο της αναδιάρθρωσης χρέους και κατά συνέπεια της ελάφρυνσης του δανειακού φορτίου για την Ελλάδα.
Η κατάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο για τον τραπεζικό τομέα εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από έναν αγώνα δρόμου, προς τον ελάχιστον κοινό παρονομαστή. Τα λεγόμενα "κολέγια" ρυθμιστικών αρχών, που υποτίθεται ότι προσφέρουν τη λύση, είναι ανεπαρκή. Εάν η Ευρώπη διαθέτει μία ενιαία αγορά και ένα ενιαίο νόμισμα, χρειάζεται και μία ενιαία ρυθμιστική αρχή για τον τραπεζικό τομέα.
Πρόκειται για μία υπερβολικά φιλόδοξη- κάποιοι θα έλεγαν μη ρεαλιστική- ατζέντα. Η ατζέντα αυτή, όμως, είναι αυτό που χρειάζεται η Ευρώπη για να καταστήσει τη νομισματική της ένωση λειτουργική.
BARRY EICHENGREEN, καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.
Copyright: Project Syndicate, 2010.
