Του Jomo Kwame Sundaram*
Στα μέσα του 2009, όταν η ύφεση των ετών 2008-2009 κλιμακώθηκε, ιδίως μετά τη δημοσιοποίηση των προβλημάτων υπέρογκου δημοσιονομικού χρέους που αντιμετώπιζαν η Ελλάδα, η Ιρλανδία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι περισσότερες κυβερνήσεις του G7 έκαναν στροφή 180 μοιρών από τις προηγούμενες θέσεις τους για καταπολέμηση της ύφεσης. Με κραυγαλέα εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι υπόλοιπες κυβερνήσεις του G7 ζητούν επιτακτικά από τα μέσα του 2010 δημοσιονομική εξυγίανση, ακυρώνοντας στην ουσία τις προηγούμενες προσπάθειές τους για αντιμετώπιση της κρίσης. Αυτό που κάνουν είναι να επιμένουν στη δρομολόγηση μέτρων λιτότητας με στόχο την ισοσκέλιση των ισολογισμών τους, παρά τον εξασθενημένο, άρρυθμο και αβέβαιο χαρακτήρα της οικονομικής τους ανάκαμψης.
Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι πιθανό να αποτύχει, καθώς οι βιώσιμοι κρατικοί προϋπολογισμοί επιτυγχάνονται κυρίως σε συνθήκες ισχυρής οικονομικής ανάκαμψης. Η αλήθεια είναι ότι η λογική της δημοσιονομικής εξυγίανσης προϋποθέτει ότι οι εν λόγω οικονομίες έχουν ανακάμψει αρκετά ώστε να εγκαταλείψουν τις προσπάθειες για ανάκαμψη, ενώ όσες δεν έχουν ανακάμψει θα πρέπει να τις συνεχίσουν.
Η προφανής εγκατάλειψη των προσπαθειών ανάκαμψης στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες σημαίνει ότι την παγκόσμια οικονομία θα πρέπει να βγάλουν από το σημερινό τέλμα τα ασιατικά κράτη –πλην Ιαπωνίας- που αναπτύσσονται με ταχύτερους ρυθμούς. Ακόμη, όμως, και οι σταθεροί ρυθμοί ανάπτυξης που σημειώνουν τα αναδυόμενα ασιατικά κράτη δεν θεωρούνται αρκετοί για να διασφαλίσουν την παγκόσμια ανάκαμψη. Στην πραγματικότητα, η ενδεχόμενη νέα επιβράδυνση των οικονομιών του G7 θα απειλήσει και την ανάπτυξη των αναδυόμενων κρατών. Η παράμετρος αυτός έχει αγνοηθεί, παρά τις προειδοποιήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, των Ηνωμένων Εθνών και άλλων.
Επιπλέον, η στροφή από την προσπάθεια καταπολέμησης της κρίσης στη δημοσιονομική εξυγίανση και, τελευταία, στην εξισορρόπηση των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών έχει υπονομεύσει τις αρχικές προσπάθειες ανάκαμψης του G20. Αντιθέτως, το 2010 είναι ιδιαίτερα έντονη η διάθεση καταλογισμού ευθυνών, με αποτέλεσμα να θεωρείται ακόμη πιο επιτακτική η ανάγκη συντονισμού και συνεργασίας στην άσκηση πολιτικής – οι δύο βασικοί παράγοντες της επιτυχίας του G20.
Μετά το αποτέλεσμα των ενδιαμέσων εκλογών στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο, η κυβέρνηση Μπαράκ Ομπάμα ουσιαστικά δεν έχει πλέον τη δυνατότητα δημοσιονομικής επέκτασης. Η Fed έχει ξεκινήσει έναν δεύτερο γύρο «ποσοτικής χαλάρωσης» (QE2), ο οποίος στην πραγματικότητα δεν δημιουργεί νέο χρήμα. Νέο χρήμα θα δημιουργηθεί μόνο όταν θα αρχίσουν να δανείζουν οι τράπεζες - κάτι που δεν το κάνουν μέχρι στιγμής. Αντιθέτως, η QE2 θα έχει ως αποτέλεσμα πλεονάσματα αποθεματικών στις τράπεζες. Οι επικριτές της QE2 επισημαίνουν ότι στόχος της εν λόγω πολιτικής ήταν αποκλειστικά η δημιουργία πληθωριστικών προσδοκιών ούτως ώστε να δοθούν κίνητρα για αγορά πιο ριψοκίνδυνων τίτλων με μείωση των επιτοκίων των αμερικανικών κρατικών ομολόγων μεγαλύτερης διάρκειας (5-7 ετών και 7-10 ετών).
Πολλοί θεωρούν ότι η QE2 είναι ένα άκαμπτο εργαλείο που δύσκολα θα πετύχει τους στόχους του, αν και είναι πιθανό να οδηγήσει σε εξασθένιση του δολαρίου, η οποία θεωρείται ότι θα αμβλύνει τα επαναλαμβανόμενα εμπορικά ελλείμματα των ΗΠΑ. Οι επικριτές της QE2, όμως, υποστηρίζουν ότι το μόνο που θα κάνει είναι να ενθαρρύνει περισσότερους ιδιώτες επενδυτές να αγοράσουν ομόλογα αναδυόμενων κρατών, το οποίο θα έχει επίπτωση στη συναλλαγματική ισοτιμία -λόγω της μεταβολής τιμής- και όχι στην ποσότητα του χρήματος.
Μετά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες τους να πιέσουν για ταχύτερη ανατίμηση του γιουάν, οι ΗΠΑ έχουν βαλθεί να περιορίσουν τα εμπορικά πλεονάσματα, με πρώτο στόχο την Κίνα. Όπως είναι αναμενόμενο, η Κίνα πρόβαλε αντίσταση, έχοντας ενδεχομένως κατά νου την ανατίμηση του γεν του 1985 που σήμανε το τέλος της τετραετούς μεταπολεμικής ανάπτυξης της Ιαπωνίας.
Ο ΟΗΕ και άλλοι φορείς έχουν επανειλημμένως επιστήσει την προσοχή τις παγκόσμιες ανισορροπίες. Ωστόσο, δεν είναι μόνο αυτές οι ανισορροπίες που πυροδοτούν την κρίση και η άμβλυνσή τους σίγουρα δεν είναι η μεγαλύτερη προτεραιότητα, δεδομένων των προβλέψεων για παρατεταμένη στασιμότητα στις περισσότερες χώρες του G7, η οποία θα έχει πιθανότατα επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία.
Ως εκδότης του de facto παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, οι ΗΠΑ έχουν προνομιακή θέση στο διεθνές νομισματικό σύστημα. Ωστόσο, το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί εάν δεν λυθούν πρώτα τα σχετιζόμενα προβλήματα. Ένα πρόβλημα είναι η μη εύρεση μιας σωστής λύσης για τα διεθνή συναλλαγματικά αποθέματα και ένα δεύτερο είναι η ανάγκη των αναδυόμενων οικονομιών με απελευθερωμένα κεφάλαια να συσσωρεύσουν αποθεματικά ως εξασφάλιση έναντι των ευμετάβλητων ταμειακών ροών τους. Τα ζητήματα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω μεσοπρόθεσμων συστημικών μεταρρυθμίσεων, ενώ σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, οι προσπάθειες για ανάκαμψη θα έπρεπε να παραμένουν η πρώτη προτεραιότητα παγκοσμίως.
Εν τω μεταξύ, είναι αξιέπαινη η επίτευξη συμφωνίας για τα πρότυπα του τραπεζικού κλάδου στη Βασιλεία III, ιδίως εάν αναλογιστεί κανείς ότι οι διαπραγματεύσεις για τη Βασιλεία II κράτησαν μια δεκαετία. Ωστόσο, η Βασιλεία III ασχολείται μόνο εμμέσως με το «σκιώδες τραπεζικό σύστημα», παρά το ρόλο που έχει αυτό διαδραματίσει στην εκδήλωση της κρίσης και τον κίνδυνο που εμπεριέχει για τη μελλοντική χρηματοοικονομική σταθερότητα.
Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η Βασιλεία III διατηρεί –αν όχι οξύνει- την προκατάληψη των κανονισμών της Βασιλείας II ενάντια στον δανεισμό προς τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή, όμως, είναι μια εξαιρετικά κοντόφθαλμη απόφαση, εάν λάβει κανείς υπ’ όψιν του τη δυσχερή θέση στην οποία βρίσκονται οι χώρες του G7 και ότι οι ελπίδες για παγκόσμια ανάκαμψη έχουν αγκιστρωθεί από τις αναδυόμενες οικονομίες.
*Ο Jomo Kwame Sundaram είναι βοηθός γενικού γραμματέα Οικονομικής Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.
Copyright: Project Syndicate, 2010
