Διακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Δαρβίνου, εύλογα αναρωτιέται κανείς πώς ο Βρετανός φυσιοδίφης βρέθηκε τόσο μπροστά από την εποχή του –αλλά και γιατί οι μεταγενέστεροί του καθυστέρησαν τόσο πολύ να κατανοήσουν τις αλάνθαστες απαντήσεις που είχε δώσει ο πατέρας της εξέλιξης σε όλο το φάσμα της βιολογίας.
Η αλήθεια είναι ότι κατείχε τη βιολογική επιστήμη εις βάθος, πολύ περισσότερο από τους σύγχρονούς του αλλά και από πολλούς μεταγενέστερούς του: Μετά από διεξοδική σκέψη και μελέτη κατόρθωσε να αντιληφθεί το μηχανισμό της εξέλιξης των ειδών χωρίς να έχει πρόσβαση σε κανένα από τα σύγχρονα επιστημονικά μέσα.
Παραδειγματικά μεθοδικός επιστήμονας, ο Δαρβίνος επιμελήθηκε την παραμικρή λεπτομέρεια της θεωρίας του προτού δημοσιεύσει, 20 χρόνια αργότερα, το βιβλίο του με τίτλο «Η προέλευση των ειδών» (1859) και, 12 χρόνια μετά, το βιβλίο του «Οι απόγονοι του ανθρώπου» με το οποίο εξήγησε την εφαρμογή της εξελικτικής θεωρίας στον άνθρωπο.
Γνωστός για τις πνευματικές του αρετές, αντί να αγνοήσει τις ενστάσεις για το έργο του, εκείνος τις μελέτησε προσεκτικά μέχρις ότου να οδηγηθεί στις λύσεις. Τα καλλωπιστικά στοιχεία των αρσενικών, όπως η ουρά του παγωνιού, ήταν κάτι που ο Βρετανός επιστήμονας δυσκολεύτηκε πολύ να εξηγήσει με βάση τη φυσική επιλογή, καθώς μοιάζουν να δυσχεραίνουν μάλλον παρά να διευκολύνουν τον αγώνα των ειδών για επιβίωση.
Η ενασχόλησή του με το εν λόγω πρόβλημα, όμως, οδήγησε στη γέννηση της ιδέας της σεξουαλικής επιλογής, σύμφωνα με την οποία τα θηλυκά επιλέγουν να ζευγαρώσουν με τα αρσενικά που διαθέτουν την πλέον εντυπωσιακή εξωτερική εμφάνιση.
Η θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη δεν χαρακτηρίζεται μόνο από βάθος αλλά και από εύρος, καθώς ασχολήθηκε παράλληλα με την αναπαραγωγή των ζώων, τη γεωγραφική κατανομή, την ανατομία και τα φυτά.
Υπό το πρίσμα του 2009, οι κεντρικές ιδέες του Δαρβίνου ήταν στο μεγαλύτερο βαθμό σωστές. Ασφαλώς δεν ήταν σωστά όλα όσα είπε. Μη γνωρίζοντας τις τεκτονικές πλάκες, για παράδειγμα, οι παρατηρήσεις του Δαρβίνου για τη γεωγραφική κατανομή των ειδών δεν ήταν ιδιαίτερα εύστοχη. Επίσης, η θεωρία της κληρονομικότητας που διατύπωσε εν αγνοία του DNA είναι ελλιπής.
Ωστόσο, οι κεντρικές ιδέες του για τη φυσική και τη σεξουαλική επιλογή είναι απολύτως σωστές.
Οι βιολόγοι του 19ου αιώνα αποδέχτηκαν την εξέλιξη κυρίως επειδή υπαινισσόταν πρόοδο. Δυσκολεύονταν, ωστόσο, να παραδεχθούν ότι κάτι τόσο «ανούσιο» όπως η φυσική επιλογή θα μπορούσε να αποτελεί την κινητήρια δύναμη της εξέλιξης. Το σύγγραμμά του «Η προέλευση των Ειδών» αγνοήθηκε πλήρως από τους σύγχρονούς του και έμεινε «στα αζήτητα» μέχρι τη δεκαετία του 1930.
Η ανάγκη να διακρίνουν στην εξέλιξη ένα σκοπό και η αμφιβολία τους για την εφαρμογή της στον άνθρωπο, ήταν οι δύο βασικοί -μη επιστημονικοί- λόγοι για τους οποίους οι επιστήμονες για πολλά χρόνια αντιστέκονταν σθεναρά στη θεωρία του Δαρβίνου.
Σε επίπεδο ομαδικής επιλογής, ίσως είναι στη φύση του ανθρώπου να πιστεύει ότι είναι μοναδικός και να μην αρέσκεται στην ιδέα ότι είναι μέλος μιας ομάδας. Ο Δαρβίνος, όμως, είχε την αντικειμενικότητα να βάλει στην άκρη τα κριτήρια συναισθηματικής φόρτισης με αποτέλεσμα να οδηγηθεί, μετά από πολυετή σύνθεση, στην ουσία των παράξενων διεργασιών που συνεπάγεται ο εξελικτικός μηχανισμός.
Πηγή: Reuters
Τα μαθήματα που δεν μάθαμε από το Δαρβίνο
Μπορεί στις επιμέρους λεπτομέρειες των θεωριών του Δαρβίνου οι επιστήμονες να βρίσκουν αφορμές για διαφωνία για άλλα 200 χρόνια, η γενική εικόνα όμως δεν αλλάζει.
Και η γενική εικόνα είναι ότι όλες οι μορφές ζωής, συμπεριλαμβανόμενου και του ανθρώπου, συνδέονται με έναν κοινό πρόγονο, σημειώνει ο Guardian.
Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία όμως αποκαλύπτει ότι μόνο οι μισοί Βρετανοί αποδέχονται τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου ως σωστή ή σωστή «κατά πάσα πιθανότητα». Η εικόνα αυτή, όμως, έρχεται σε αντίθεση ακόμη και με τους σύγχρονους του πατέρα της βιολογίας, οι οποίοι είχαν κάθε λόγο να σκανδαλιστούν με τα πορίσματα των ερευνών του.
Ωστόσο, την είδηση του θανάτου του διαδέχθηκαν διθυραμβικά πρωτοσέλιδα στις βρετανικές εφημερίδες για την προσφορά του στην επιστήμη. Η Daily Telegraph τον αποκάλεσε τον «μεγαλύτερο φυσιογνώστη της εποχής μας, ίσως και όλων των εποχών». Η Morning Post αναφέρθηκε στον «πρώτο βιολόγο της εποχής του», ενώ σύμφωνα με την εφημερίδα Manchester Guardian «ελάχιστοι μεγάλοι στοχαστές έζησαν για να τις βασικές αρχές της θεωρίας τους να αποδεικνύονται περίτρανα». Η St James's Gazette προέβλεπε ότι μια μέρα, τα Αγγλόπουλα θα διδάσκονται ότι πρέπει να τιμούν το Δαρβίνο ως τον «σπουδαιότερο ¶γγλο μετά τον Νεύτωνα».
Αναμφίβολα οι αρθογράφοι γνώριζαν τη Βίβλο και μάλιστα απευθύνονταν σε αναγνώστες που είχαν μεγαλώσει σε κοινωνία ευσεβών πιστών. Πολλοί από αυτούς θυμούνταν το κύμα αντιδράσεων που είχε εγείρει η δημοσίευση του βιβλίου του Δαρβίνου «Η προέλευση των ειδών» το 1859, σύμφωνα με το οποίο όλα τα είδη έχουν κοινούς προγόνους και η εξέλιξή τους οφείλεται στην αρχή της φυσικής επιλογής.
Επιπλέον, τα ευρήματα της βιοχημείας σχετικά με τη γενετική κληρονομιά, και κατ’ επέκταση την τυχαία γενετική μετάλλαξη, με την πασίγνωστη διπλή έλικα του DNA, χρονολογείται μόλις από το 1953. Αυτό σημαίνει ότι όσοι έσπευσαν εκείνο το πρωινό της 24ης Απριλίου 1882 να διακηρύξουν πόσο σπουδαία ήταν η προσφορά του Δαρβίνου δεν είχαν στη διάθεσή τους παρά ελάχιστα στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη –πολύ λιγότερα από αυτά που υπάρχουν σήμερα.
Σε μια δημοκρατία οι πολίτες οφείλουν να σέβονται ο ένας τις πεποιθήσεις του άλλου και όλοι έχουν το δικαίωμα να διατυπώνουν τις απόψεις τους. Σε μια δημοκρατία, όμως, οι εφημερίδες οφείλουν να υποστηρίζουν την αλήθεια, υποστηρίζει ο Guardian. Και η αλήθεια είναι ότι οι ισχυρισμοί του Δαρβίνου έχουν τεκμηριωθεί πλήρως μέσω των ανακαλύψεων στη βιολογία, τη γεωλογία, την ιατρική και τη διαστημική τα τελευταία 150 χρόνια.
Το πικρό μάθημα που μας δίνει η 200ή επέτειος από τη γέννηση του Δαρβίνου είναι ότι οι σύγχρονοί του τον είχαν καταλάβει πολύ καλύτερα από πολλούς σημερινούς Βρετανούς, καταλήγει η εφημερίδα.
