Σε ένα σχετικώς μικρό, αλλά περιεκτικό και εντυπωσιακό βιβλίο του, γραμμένο πριν από σαράντα χρόνια, με τίτλο «Γιατί Δουλεύουμε;», ο αείμνηστος Γάλλος καθηγητής και συγγραφέας, Ζαν Φουραστιέ, τόνιζε, πολύ σωστά, ότι ο άνθρωπος κατά κύριο λόγο δουλεύει για να μεταβάλει τη φύση και να ικανοποιεί όσο καλύτερα γίνεται τις αμέτρητες ανάγκες του.
«Δουλεύουμε», έγραφε ο Ζαν Φουραστιέ, «για να μεταβάλουμε την τρελή χλόη σε στάρι και μετά σε ψωμί, τα αγριοκέρασα σε κεράσια και τα χαλίκια σε ατσάλι και μετά σε αυτοκίνητα». Ωστόσο, για τη δουλειά του αυτή, από τον καιρό που ανακάλυψε τον «καταμερισμό της εργασίας», και τα κύτταρα παραγωγής που ονομάζονται «επιχειρήσεις», ο άνθρωπος εισπράττει μία αμοιβή, η οποία για τον μεν εργαζόμενο λέγεται «μισθός», για δε τον επιχειρηματία «μέρισμα» που προκύπτει από το κέρδος.
Στο πλαίσιο αυτό, ένα μόνιμο πρόβλημα το οποίο υπάρχει σε μία οικονομία δεν είναι αυτό της αμοιβής της εργασίας, αλλά της δυνατότητας που έχει ένα άτομο να καλύπτει τις ανάγκες του με το μισθό του ή τα μερίσματά του. Πολλοί οικονομολόγοι αναγνωρίζουν ότι η ικανότητα του ανθρώπου να επινοεί συνεχώς καινούργιες ανάγκες, είναι πραγματικά απεριόριστη. «Χωρίς καμιά αμφιβολία», λέει ο καθηγητής Θ. Μπένος, «αποτελεί συστατικό της ανθρώπινης φύσης».
Συμπεραίνουμε, επομένως, ότι σκοπός και ρόλος της οικονομικής δραστηριότητας είναι να βοηθάει όσο γίνεται τις ανθρώπινες ανταλλαγές και συναλλαγές, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες περισσότερων ανθρώπων. Για τον καθένα μας, λοιπόν, οι διαθέσιμοι πόροι μιας συγκεκριμένης περιόδου αποτελούν χρηματικό εισόδημα το οποίο μάς δίνει αγοραστική δύναμη.
Όταν, λοιπόν, κάνουμε λόγο για την οικονομία μίας χώρας, εννοούμε την οργάνωση της παραγωγής των οικονομικών αγαθών, η οποία προκύπτει από τη χρησιμοποίηση τριών συντελεστών παραγωγής: εργασία, κεφάλαιο, γη. Είναι έτσι αυτονόητο ότι, όσο καλύτερα είναι οργανωμένοι οι συντελεστές παραγωγής μίας χώρας, τόσο περισσότερος πλούτος παράγεται και τόσο καλύτερα αμείβονται το κεφάλαιο και η εργασία.
Επίσης, κάθε χώρα διαθέτει ένα ορισμένο δυναμικό ατόμων που εργάζονται και των οποίων ο αριθμός ποικίλλει ανάλογα με τον πληθυσμό της, τη διάθεση για δουλειά, την επαγγελματική κατάρτιση και την παιδεία των κατοίκων της.
Ένα άλλο στοιχείο που παίζει μεγάλο ρόλο στην πορεία μιας οικονομίας είναι η αποτελεσματικότητα των συντελεστών της παραγωγής, είτε αυτοί χρησιμοποιούνται από το κράτος, είτε από ιδιώτες επιχειρηματίες. Κατά τον Ζαν Φουραστιέ, η οικονομική αποτελεσματικότητα αποτελεί τον κυριότερο μοχλό για την ανάπτυξη μιας οικονομίας και χάρη σε αυτήν ο άνθρωπος ξέφυγε από τα βάθη της προϊστορίας και την μεγάλη περίοδο των ελλείψεων.
Ακόμη περισσότερο, ο Δυτικός άνθρωπος, μέσω της αποτελεσματικότητας, μπόρεσε να κάνει τη βιομηχανική επανάσταση και να μπει στις σημερινές φάσεις ευημερίας και προόδου.
Καθημερινά, πολλοί Έλληνες παίζουν στοίχημα, αγοράζουν λαχεία, ή δοκιμάζουν την τύχη του στα χαρτιά, τη ρουλέτα, τα ζάρια. Όμως, οι πιθανότητες που έχει για να κερδίσει είναι λίγες. Σπάνιοι είναι αυτοί που απέκτησαν περιουσία από το παιχνίδι.
Ωστόσο, η Ελλάδα -όπως και άλλες χώρες στην Δύση- έχει αρκετούς εκατομμυριούχους οι οποίοι δεν είναι παίκτες. Ακόμη περισσότερο, κάθε μέρα, όλοι οι Έλληνες χωρίς εξαίρεση, παίρνουν μέρος σε ένα παιχνίδι πολύ πιο σοβαρό, διότι από αυτό εξαρτάται η επιβίωσή τους. Πρόκειται για το παιχνίδι της οικονομικής και κοινωνικής προόδου.
Αναρωτιόμαστε, όμως. Γιατί, ενώ όλοι γνωρίζουν τους κανόνες λειτουργίας του Προ-πο ή της πόκας, λίγοι είναι αυτοί που ενδιαφέρονται για τους κανόνες της οικονομίας; Η απάντηση είναι ίσως δύσκολη. Και τούτο διότι η οικονομία, υπό την αφηρημένη έννοιά της, απαιτεί και αυτή κάποια παιδεία - ανύπαρκτη στην χώρα μας. Κατά συνέπεια, στο μέτρο που όλοι συμμετέχουμε στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν πώς και με ποιες προϋποθέσεις αυτή προκύπτει.
Έτσι, όταν βρισκόμαστε μπροστά σε φαινόμενα όπως σήμερα η ακρίβεια, τα αντιμετωπίζουμε είτε με ξόρκια και αναθέματα, είτε με το κεφάλι κάτω, είτε με φωνές, αντάρες, διαμαρτυρίες, είτε με… αισιοδοξία. Σπανίως, εντούτοις, γνωρίζουμε το γιατί μιας οικονομικής κατάστασης.
Όμως, πριν προβούμε σε διαπιστώσεις, σκόπιμο είναι να δούμε πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί μιας οικονομίας, πώς παράγονται τα αγαθά και με ποιους τρόπους δημιουργείται ο τόσο απαραίτητος για την οικονομική ανάπτυξη πλούτος. Με άλλα λόγια, για να καταλάβουμε τα σημερινά οικονομικά φαινόμενα, καλόν είναι να γνωρίσουμε τους κανόνες λειτουργίας της οικονομίας - όπως θα κάναμε και για οποιοδήποτε παιχνίδι πριν αποφασίσουμε να παίξουμε.
Κάτι τέτοιο απαιτεί κόπο και χρόνο. Και τα δύο είναι εν ανεπαρκεία στην Ελλάδα, πιθανότατα δε όχι μόνον στην χώρα μας. Αφιερώνουμε ώρες ατελείωτες για να μάθουμε πώς λειτουργεί ένα κινητό τηλέφωνο, αλλά ποσώς μάς ενδιαφέρει πώς το αγοράσαμε, γιατί και με ποια προοπτική.
Όμως, μία ημέρα θα συνειδητοποιήσουμε ότι η οικονομία δεν αστειεύεται και ότι, για να ενταχθούμε στις λειτουργίες της, χρειάζονται γνώσεις και εμπειρίες και όχι λαϊκισμός και εμπόριο τρόμου από πολιτικούς και ΜΜΕ. Ειδικά δε στο σημερινό, ταχύτατα μεταβαλλόμενο, κόσμο, στον οποίον τίποτα πλέον δεν είναι απλό.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
