Με αφορμή τους τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες και το θόρυβο που προκάλεσαν, είχαμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε κάποιες απόψεις, στο Μονπελιέ της Γαλλίας, με τον καθηγητή Αθλητικής Κοινωνιολογίας Jean-Marie Brohm, ο οποίος θεωρείται στο χώρο του εχθρικός προς τον αθλητισμό και εξαιρετικά επιθετικός απέναντι στην εμπορευματοποίησή του.
Επισημαίνοντας ότι όλες οι απόψεις του Γάλλου καθηγητή -ο οποίος, κατά δήλωσή του, πολιτικά ανήκει στην άκρα αριστερά- δεν μας βρίσκουν σύμφωνους, πιστεύουμε εντούτοις ότι περιέχουν σημαντική ύλη για σκέψη και προβληματισμό.
Ο Γάλλος καθηγητής της Αθλητικής Κοινωνιολογίας καταγγέλλει σύγχρονα φαινόμενα τα οποία, ανεξαρτήτως πολιτικής φιλοσοφίας, αμαυρώνουν τον αποκαλούμενο «αθλητικό πολιτισμό».
Είναι γνωστό ότι τα φαινόμενα ντόπινγκ, βίας, πολιτικής εκμετάλλευσης και καλλιέργειας του φανατισμού βρίθουν στον αθλητικό χώρο και σίγουρα δεν αποτελούν ό,τι καλύτερο για τη φήμη και την εικόνα του. Συμβαίνει, όμως, οι αθλητικές εκδηλώσεις -με κορυφαίες αυτές του ποδοσφαίρου- να αποτελούν πλέον την τρίτη παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Και όχι μόνον.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι, αθροιστικά, τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου παρακολούθησαν 4,7 δισεκατομμύρια τηλεθεατές, τότε εύκολα καταλαβαίνει ότι ο αθλητισμός είναι και το πλέον παγκοσμιοποιημένο επικοινωνιακό φαινόμενο. Ως τέτοιο, επηρεάζει βαθύτατα ψυχολογίες και συμπεριφορές, άρα αποτελεί δεινό μέσο προπαγάνδας και συνειδητής εξαγοράς συνειδήσεων.
Ετσι, με αφορμή τους τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες και το θόρυβο που προκάλεσαν, είχαμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε κάποιες απόψεις, στο Μονπελιέ της Γαλλίας, με τον καθηγητή Αθλητικής Κοινωνιολογίας Jean-Marie Brohm, ο οποίος θεωρείται στο χώρο του εχθρικός προς τον αθλητισμό και εξαιρετικά επιθετικός απέναντι στην εμπορευματοποίησή του.
Επισημαίνοντας ότι όλες οι απόψεις του Γάλλου καθηγητή -ο οποίος, κατά δήλωσή του, πολιτικά ανήκει στην άκρα αριστερά- δεν μας βρίσκουν σύμφωνους, πιστεύουμε εντούτοις ότι περιέχουν σημαντική ύλη για σκέψη και προβληματισμό. Ως εκ τούτου, είναι απολύτως χρήσιμες, όσο και αν προκαλούν.
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον, πριν λίγους μήνες, το εντόνως πολιτικοποιημένο βιβλίο σας «Ποδόσφαιρο, μια συγκινησιακή πανώλη». Και επειδή είμαι ποδοσφαιρόφιλος και πρώην ερασιτέχνης κολυμβητής, βρήκα ορισμένες τοποθετήσεις σας υπερβολικές, αλλά και ανιστόρητες, αν μού επιτρέπετε. Εντούτοις, οι απόψεις σας εμπεριέχουν και μεγάλες δόσεις αλήθειας. Γιατί, όμως, είστε τόσο επιθετικά εχθρικός απέναντι στο ποδόσφαιρο και στον αθλητισμό γενικότερα; Ο αθλητισμός δεν είναι φαινόμενο συνυφασμένο με τη φύση του ανθρώπου;
Θα ήθελα να σας θέσω και εγώ κάποια ερωτήματα. Τονίζοντας εκ προοιμίου ότι δεν διεκδικώ κανένα αλάθητο. Δεν δέχομαι, όμως, να είμαι άκριτος οπαδός. Γιατί άραγε είναι τόσο δύσκολο να προσεγγίσει κάποιος το θέμα του αθλητισμού από μία κριτική σκοπιά, χωρίς να ρισκάρει το άμεσο ακαδημαϊκό και δημοσιογραφικό του λιντσάρισμα; Γιατί υπέστην, επί δέκα ολόκληρα χρόνια, έναν απίστευτο επαγγελματικό αποκλεισμό; Γιατί οι «ειδικοί» περί τα αθλητικά επέμεναν για τόσο καιρό να με δυσφημούν;
Και απαντώ: Επειδή ο αθλητισμός αποτελεί, για τρεις τουλάχιστον λόγους, ένα θέμα-ταμπού. Πρώτα απ' όλα, είναι αδύνατο να επικρίνουμε τον υποτιθέμενο αθλητικό «πολιτισμό», ο οποίος θεωρείται «αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας κληρονομιάς» και αποτελεί αναγκαστική επωδό στις διαλέξεις καθηγητών, δεξιών και αριστερών, που έχουν καταφέρει να αποκτήσουν θέση στις Γυμναστικές Ακαδημίες και σε άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Ο αθλητικός αυτός πολιτισμός προσφέρει μία θέαση του κόσμου πολύ ωφέλιμη για την καθεστηκυία τάξη, καθώς λειτουργεί ως ονειρικό πέπλο, ιδεολογικό παραπέτασμα που κρύβει τα κρατικά εγκλήματα, την φτώχεια, την καταπίεση, την ανεργία. Υστερα, ο εν λόγω αθλητικός πολιτισμός αποτελεί έναν ολόκληρο γραφειοκρατικό μηχανισμό, με τους πολιτικούς του υπεύθυνους, τους πανεπιστημιακούς, τους εκπροσώπους των ΜΜΕ, οι οποίοι συνεργάζονται «οργανικά» για την εξάπλωση αυτής της ειδωλολατρίας.
Πρόκειται για μίζερους κόλακες και γελωτοποιούς του ουμανισμού -ιδίως αυτοί της πάλαι ποτέ ευρύτερης αριστεράς, οι οποίοι κατατροπώνουν με την καθωσπρέπει λογική τους κάθε προσέγγιση η οποία θέτει υπό αμφισβήτηση το πλαίσιο των δραστηριοτήτων τους.
Εντέλει, ο αθλητισμός αναδεικνύεται σήμερα ως ένας νέος βιομηχανικός κλάδος παραγωγής εμπορευμάτων, με την αγορά του, τους επενδυτές του, τους χορηγούς του, τους μεγαλοκαρχαρίες του, τα χρηματοδοτικά του κυκλώματα. Εξαιτίας αυτής του της ιδιότητας, βρίσκεται σε συνεχή αναζήτηση του υψηλότερου δυνατού κέρδους. Οι στρατηγικές του επιλογές έχουν ως προτεραιότητα την οικονομική απόδοση και τη δημιουργία ολοένα μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας.
Η μετάλλαξη του Ολυμπιακού κινήματος, το οποίο, υπό τη διεύθυνση του Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ, κατάντησε μία παγκοσμιοποιημένη πολυεθνική εταιρεία, συνδεδεμένη με μία μαφία διαπλεκόμενων συμφερόντων, επιβεβαιώνει ότι τα «Ολυμπιακά Ιδεώδη» δεν έχουν άλλο ρόλο παρά να δικαιολογούν ζουμερές χρηματοδοτικές επιχειρήσεις, σε συνδυασμό με γιγάντια διαφημιστικά θεάματα. Οι ίδιοι οι αθλητές, οι διοργανώσεις, οι επιδόσεις, τα ρεκόρ, όλα γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας, μισθώνονται και πωλούνται σύμφωνα με τις τιμές της αγοράς.
Περιττό να προσθέσει κανείς ότι οι «ειδικοί» βρίσκονται στο απυρόβλητο. Η κοινωνιολογία του αθλητισμού, ειδικότερα, περιγράφει το φαινόμενο αυτό ως «ουδετερότητα» και «αντικειμενικότητα». Αρκείται στην παράθεση αριθμών, στην καταγραφή τεχνικών, στην παράθεση της γνώμης των προπονητών και των δημοσίων αρχών. Μάλιστα, δεν κουράζεται να εκθειάζει τη σημερινή χειραφέτηση του αθλητισμού από «υπερβολές» και «παρεκκλίσεις». Ως φαίνεται, όμως, κάποιοι ξεχνούν τον αθλητισμό την περίοδο των Χίτλερ και Στάλιν, και αργότερα στην Ανατολική Γερμανία.
Θέλετε να πείτε ότι ο αθλητισμός εξυπηρετεί και συγκεκριμένα πολιτικά συστήματα;
Εχω γράψει ένα μικρό βιβλίο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936, στο οποίο τονίζω ότι η ιδεολογική επένδυση στον αθλητισμό συνιστά τον πιο ύπουλο ολοκληρωτισμό για τις κοινωνίες μας.
Οι μεγάλες αθλητικές οργανώσεις, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες και το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, μονίμως χρησιμοποιούνται ως παραβάν και εγγύηση για καθεστώτα τα οποία ποδοπατούν, υπό συνθήκες ατιμωρησίας, τα πιο στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα. Ετσι, οι Ολυμπιακοί του Βερολίνου υπήρξαν ηθικό και υλικό στήριγμα του ναζιστικού καθεστώτος, το οποίο μόλις είχε υιοθετήσει τους νόμους της Νυρεμβέργης, και άρα χρησιμοποιήθηκαν για να καμουφλαριστεί η δημιουργία των μηχανισμών της γενοκτονίας των Εβραίων.
Το 1980, οι Ολυμπιακοί της Μόσχας χρησιμοποιήθηκαν για να περάσει σε δεύτερη μοίρα η εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν και να συσκοτισθεί η μαζική εκτόπιση αντιφρονούντων στα γκουλάγκ. Μπορώ να αναφέρω και άλλα παραδείγματα, όπως το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου στην Αργεντινή το 1978, τους Ασιατικούς Αγώνες το 1990 και τους Ολυμπιακούς του Πεκίνου. Ενοιωσα βαθύτατα προσβολή όταν είδα Κινέζους στρατιώτες να μεταφέρουν στον ιστό την Ολυμπιακή σημαία με το βηματισμό της χήνας. Αυτή η σκηνή έλεγε πολλά.
Πράγματι, η σκηνή αυτή ήταν προσβλητική και, βεβαίως, προκλητική. Ομως, από την άλλη πλευρά, οι τελευταίοι Ολυμπιακοί Αγώνες επέτρεψαν να γίνουν παγκοσμίως γνωστές καταστάσεις όπως η περίπτωση του Θιβέτ, οι οποίες, υπό άλλες συνθήκες, θα παρέμεναν σχεδόν άγνωστες. Αυτό δεν είναι θετικό;
Αυτές οι εκδηλώσεις που αναφέρετε είναι το άλλοθι στην ολοκληρωτική πραγματικότητα. Πέστε μου, με το χέρι στην καρδιά, θα αλλάξει κάτι στην Κίνα; Θα καταργηθεί η θανατική ποινή για ψύλλου πήδημα, λόγω των Ολυμπιακών; Πολύ φοβάμαι ότι, με αφορμή τους Αγώνες, ο κινεζικός λαός θα τελεί υπό ακόμα αυστηρότερη επιτήρηση.
Αυτοί που συνεχάρησαν τους Κινέζους για την ασφάλεια των Αγώνων στην ουσία είναι συνένοχοι του νέου κινεζικού αστυνομικού κράτους, το οποίο θα είναι, τεχνολογικά, πολύ πιο σοφιστικέ από ό,τι στο παρελθόν. Το γεγονός ότι καταγγέλλω συστηματικά τη στήριξη που δίνουν στις αθλητικές διοργανώσεις αστυνομικά καθεστώτα και αιματηρές δικτατορίες, συνέβαλλε στην περιθωριοποίηση του έργου μου.
Το σύνολο σχεδόν των αφρικανικών κρατών, όλα τα αραβικά κράτη, όχι μόνον οι μοναρχίες του Κόλπου ή οι Ισλαμικές Δημοκρατίες, η Κίνα, η Ρωσία, η Κούβα, οι κληρονόμοι της Γιουγκοσλαβίας, βασανίζουν, σφάζουν, παραβιάζουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τα ανθρώπινα δικαιώματα, διώκουν τους αντιφρονούντες και τους συνδικαλιστές, πνίγουν τις δημόσιες ελευθερίες.
Ομως, όλα αυτά τα καθεστώτα βελτιώνουν τη διεθνή εικόνα τους χάρη στους αθλητικούς τους «επίλεκτους», που μάχονται για ένα μετάλλιο. Από ό,τι φαίνεται, το ότι ένα δολοφονικό καθεστώς προβάλλεται παγκοσμίως τη στιγμή που ένας από τους εξαγορασμένους λεγεωνάριούς του ανεβαίνει σε Ολυμπιακό βάθρο, δεν ενοχλεί κανέναν.
Ούτε το ότι στα κινεζικά στάδια εκτελούνται ο ένας μετά τον άλλον άνθρωποι καταδικασμένοι σε θάνατο. Ακόμα περισσότερο, δεν ενοχλεί το ότι κράτη - τρομοκράτες, όπως η Λιβύη, η Συρία ή το Ιράν, κράτη φημισμένα για την αιμοσταγή «φιλανθρωπία» τους, δοξάζουν τον αθλητικό ουμανισμό. Η υποκρισία είναι απίστευτη και οι υποκριτές αναρίθμητοι.
Τι ρόλο παίζει το ντόπινγκ σε όλα αυτά;
Αν θεωρήσουμε ότι ο πρωταθλητισμός είναι θάνατος, τότε το ντόπινγκ είναι το σίγουρο μέσον. Είναι η άλλη όψη του μεταλλίου. Είναι, ταυτοχρόνως, και η κινητήρια δύναμη της βιομηχανίας του πρωταθλητισμού, η οποία σήμερα εξελίσσεται σε παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Ε, λοιπόν, οι διάφορες ουσίες που οδηγούν στο θάνατο αποτελούν κομμάτι αυτής της δραστηριότητας, από πλευράς παραγωγής και διάθεσης.
Δραστηριότητα η οποία είναι πέρα για πέρα μαφιόζικη και πολύ πιο ύπουλη από την παραγωγή και τη διάθεση ναρκωτικών. Στο πλαίσιο του παγκόσμιου πολέμου αθλητισμού, συγκεκριμένοι αθλητές μετατρέπονται σε μισθοφόρους, για να εξυπηρετήσουν κυβερνήσεις, εταιρείες, θρησκευτικές οργανώσεις, εθνικιστικά παραληρήματα. Στόχος τους είναι να καταστρέψουν τον αντίπαλο, να τον τσακίσουν αν μπορούν, και να σηκώσουν θριαμβευτικά το χέρι του νικητή. Το θέαμα είναι απεχθές. Για να γίνει όμως πράξη, η ντόπα είναι πλέον απαραίτητη.
Νους υγιής εν σώματι υγιεί
Ποια είναι η άποψή σας για την αρχαία ελληνική ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί»;
Είναι η ωραιοποίηση μιας αποκρουστικής πραγματικότητας. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, οι όμορφες και «νταρντάνες» άρειες προκαλούσαν το θαυμασμό με τα μπρούτζινα στήθη τους και τα ωοειδή κρανία τους, την ίδια ώρα που μαίνονταν οι αντισημιτικές και αντικομμουνιστικές διώξεις.
Το ίδιο και αργότερα, όταν οι Αγώνες «ειρήνης και φιλίας ανάμεσα στους λαούς», οργανωμένοι από τον Μπρέζνιεφ και τους υπόλοιπους γραφειοκράτες της βότκας στη Μόσχα, το 1980, συνέπιπταν με τις σοβιετικές εκκαθαρίσεις στο Αφγανιστάν. Λίγο νωρίτερα, με το Μουντιάλ του 1978, η χούντα του Βιντέλα πέτυχε να νομιμοποιήσει, μέσω του ποδοσφαίρου, την τρομερή καταστολή του αργεντίνικου λαού, με την αχρεία συνενοχή των «μεγάλων ευρωπαϊκών εθνών του ποδοσφαίρου». Ολα αυτά τι ήσαν, αν όχι η ωραιοποίηση του σώματος; Και το ερώτημα που θέτω είναι: ποιο σώμα;
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
