Απεβίωσε, σε ηλικία 96 ετών, η τελευταία των μεγάλων ηθοποιών... η σπουδαία Ελληνίδα ηθοποιός Ειρήνη Παππά. Ήταν από τους λίγους Έλληνες ηθοποιούς που διέπρεψαν στο εξωτερικό. Η μεγάλη Ελληνίδα ηθοποιός ζούσε τα τελευταία της χρόνια στο Χιλιομόδι Κορινθίας (το χωριό που μεγάλωσε), με προβλήματα υγείας.
Ειρήνη Παππά και Τζιάν Μαρία Βολοντέ στην ταινία «Στον καθένα το δικό του» του Έλιο Πέτρι, 1967
«Το χωριό μου μ’ έμαθε τον τρόπο που παίζω. Όλες οι μνήμες που παραμένουν ζωντανές, η παιδική ηλικία, τα νερά, τα πουλιά, το φεγγάρι, η αστροφεγγιά, οι ίσκιοι, το κριτς-κριτς που κάνουν τα φυτά μέσα στη νύχτα καθώς μεγαλώνουν, κι εσύ τ’ ακούς ενώ κοιμάσαι σε μια ταράτσα, και το πρωί τα βλέπεις δέκα πόντους μακρύτερα», είχε αναφέρει η αγαπημένη ηθοποιός σε μία από τις τελευταίες της τηλεοπτικές συνεντεύξεις, θέλοντας να εξηγήσει όλη της την κοσμοθεωρία τόσο σε σχέση με την τέχνη της υποκριτικής όσο και με τη στάση ζωής που ακολούθησε κατά τη διάρκεια της εντυπωσιακής διεθνούς κινηματογραφικής της καριέρας.
Η Ειρήνη Παππά μάς αφήνει σπουδαία παρακαταθήκη τις ερμηνείες της. Λιτή, αρχαϊκή, δωρική μορφή, σύμβολο της ελληνικής ομορφιάς, διάσημη εκπρόσωπος του μεσογειακού πολιτισμού στο εξωτερικό, χαρισματική και δυναμική γυναίκα, έγινε διεθνώς γνωστή για τις υποκριτικές της ικανότητές και το πνεύμα της.
Στη σταδιοδρομία της, αναμετρήθηκε με σημαντικούς γυναικείους ρόλους του θεάτρου και του κινηματογράφου, ενσαρκώνοντας πλήρως τη δύναμη τής αρχαίας τραγωδίας. Γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1926 στο Χιλιομόδι Κορινθίας ως Ειρήνη Λελέκου.
Γεννήθηκε σε οικογένεια δασκάλων, όπως ο παππούς της, οι γονείς της και η θεία της που την επηρέασαν στη μόρφωσή της. Η μητέρα της Ελένη Λελέκου, από το γένος Πρεβεζάνου, ήταν δασκάλα, από την οποία είχε ακούσει πολλά παραμύθια και ιστορίες. Ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος ήταν καθηγητής κλασικού δράματος, υπήρξε διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες. Οι γονείς της είχαν τέσσερα κορίτσια. Ο προπάππος της Σταύρος Λελέκος, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, έγραψε το πρώτο συντακτικό της ελληνικής γλώσσας (1881), όπως και άλλα βιβλία για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Οι γονείς της είχαν αντιρρήσεις όταν στην εφηβεία της τους είπε ότι ήθελε να γίνει ηθοποιός. Ανιψιός της είναι ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Μανούσος Μανουσάκης, γιός τής αδελφής της Δέσποινας. Επίσης ανιψιός της είναι και ο ηθοποιός Αίαντας Μανθόπουλος, γιος της αδελφής της Ευαγγελίας.
Το 1947 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παππά (1922-2018), με τον οποίο χώρισαν το 1951, αλλά διατήρησε το επίθετό του. Η ίδια προτιμούσε να γράφει το επίθετο με ένα «π», δηλαδή «Παπά» (όπως στα αγγλικά «Irene Papas»). Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες ο γάμος τους διήρκεσε από το 1943 έως το 1947.
Η ίδια είχε αποκαλύψει το 2004 στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, μετά τον θάνατο του Μάρλον Μπράντο, ότι υπήρξε μεταξύ τους μια μακρά και «μυστική αγάπη». Η ίδια είχε πει ότι είχαν συναντηθεί το 1954 στη Ρώμη. Όπως είπε τον εκτιμούσε πολύ, ήταν το «μεγάλο πάθος της ζωής της» και συναντήθηκαν για τελευταία φορά το 1999 στην Αθήνα. Στη μακρόχρονη καριέρα της τιμήθηκε με ουκ ολίγα βραβεία και τίτλους. Σημαντικές στιγμές ήταν το 1995, οπότε έλαβε το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο, το 2000, που αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Ρώμης, το 2002 που ανακηρύχθηκε «Γυναίκα της Ευρώπης». Επίσης, δέχτηκε τιμητική διάκριση από τον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο, είχε τιμηθεί επίσης με το Βραβείο «Ρώμη» στο αρχαίο θέατρο της Όστια Αντίκα το 2008 και με τον Χρυσό Λέοντα της Μπιενάλε Θεάτρου Βενετίας, το 2009.
Μεγάλη τιμή αποτέλεσε και το ότι ήταν ανάμεσα στους 260 καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο που προσκάλεσε ο Πάπας Βενέδικτος στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού για να τους ζητήσει «να μεταδώσουν με την τέχνη τους το μήνυμα του Θεού και να μη φοβούνται ότι η πίστη θα μπορούσε να μειώσει τον οίστρο και τη δημιουργικότητά τους».
Η φιλική συμμετοχή της στο συμβούλιο του Ιδρύματος Άννα-Μαρία προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις το 2003 που την οδήγησαν σε παραίτηση. Η ίδια δήλωσε τότε: «Αν η παρουσία μου στο φιλανθρωπικό ίδρυμα ενοχλεί τη χώρα μου, παραιτούμαι αμέσως».
Τα επόμενα χρόνια σταδιακά διέκοπτε την επικοινωνία με όλο και περισσότερους ανθρώπους, καθώς έπασχε από Αλτσχάιμερ. Αυτή η λαμπερή προσωπικότητα, η δυναμική γυναίκα, βυθίστηκε στη σιωπή. Απομονωμένη στο σπίτι της στην Πλάκα, θα περνούσε τα περισσότερα από τα τελευταία χρόνια της ζωής της χωρίς καμία επαφή με τον έξω κόσμο.
Η Ειρήνη Παππά δεν έκανε παιδιά. Στους πιο κοντινούς της συγγενείς συγκαταλέγονται ο σκηνοθέτης Μανούσος Μανουσάκης και ο ηθοποιός Αίας Μανθόπουλος, παιδιά των αδελφών της.
Συλλυπητήριο μήνυμα της ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την απώλεια της Ειρήνης Παπά
Μόλις πληροφορήθηκε την είδηση της απώλειας της Ειρήνης Παπά, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Μεγαλοπρεπής, αρχοντική, δυναμική, η Ειρήνη Παπά ήταν η προσωποποίηση του ελληνικού κάλλους στην κινηματογραφική οθόνη και στη θεατρική σκηνή, μία διεθνής πρωταγωνίστρια που εξέπεμπε ελληνικότητα. Με τη δύναμη του ταλέντου της και τη γοητεία της προσωπικότητάς της, κατέκτησε τον κόσμο του κινηματογράφου και του θεάτρου, παίζοντας σε δεκάδες ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, παραστάσεις. Πάντα με τους δικούς της όρους, χωρίς να κάνει παραχωρήσεις. Δεν δίσταζε να πηγαίνει αντίθετα στο καθιερωμένο από τη νεαρή της ηλικία, όταν σπουδάστρια της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου και μαθήτρια του Ροντήρη και του Γληνού, έκανε το ντεμπούτο της σε επιθεώρηση του Αλέκου Σακελλάριου. Αυτή η ατίθαση στάση, αυτή η ελευθερία, την οδήγησε σε μια μεγάλη, ζηλευτή καριέρα. Στην "Ηλέκτρα" και στον "Ζορμπά" του Κακογιάννη, στα "Κανόνια του Ναβαρόνε", στο "Ζ" του Γαβρά, σε συνεργασίες με τον Έλιο Πέτρι, τον Φραντζέσκο Ρόζι, τον Μανοέλ ντε Ολιβέιρα. Με τη φωνή της απέδωσε τις "Ωδές" του Βαγγέλη Παπαθανασίου μεταφέροντας τον ελληνικό ήχο σε όλο τον κόσμο. Μας χάρισε μοναδικές ερμηνείες στο αρχαίο δράμα, στο οποίο είχε αφιερωθεί. Θυμάμαι τη συνομιλία μας το 1999, όταν ανέλαβα ως Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού. Με συνεχάρη και με το πάθος που τη διέκρινε, μου είπε ότι αυτό που έπρεπε να κάνουμε, είναι να ανοίξουμε τα αρχαία θέατρα στο κοινό, στους δημιουργούς του θεάτρου, ώστε το αρχαίο δράμα να βρίσκεται στον φυσικό του χώρο. Της απένειμαν τη διάκριση της "Γυναίκας της Ευρώπης". Είναι ένας τίτλος που περιορίζει το εύρος της προσωπικότητας της Ειρήνης Παπά, μιας γυναίκας, μιας Ελληνίδας με τεράστια απήχηση σε όλο τον κόσμο. Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά της».
Ο υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, σε δήλωσή του ανέφερε: «Ταυτισμένη με την κλασική ελληνική ομορφιά, η Ειρήνη Παπά υπήρξε πρέσβειρα του ελληνικού πολιτισμού. Η αυστηρή, δωρική φυσιογνωμία της σφράγισε τον ελληνικό κινηματογράφο με τεράστιες διεθνείς επιτυχίες μέσα από συνεργασίες, όπως αυτή με τον Μιχάλη Κακογιάννη. Με πολλές διακρίσεις, η εμβληματική Ελληνίδα θα μείνει για πάντα ζωντανή στη μνήμη μας και για τη σημαντική προσφορά της στο θέατρο, με τη λειτουργία του Σχολείου, ενός χώρου που είχε ονειρευτεί ως κοιτίδα του θεάτρου και στεγάζει πλέον την Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου».
Συλλυπητήριο μήνυμα Μ. Βαρβιτσιώτη για τον θάνατο της Ειρήνης Παππά
"Με θλίψη αποχαιρετούμε σήμερα την Ειρήνη Παππά", αναφέρει ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, σε ανάρτησή του στο twitter.
"Μια αξεπέραστη ηθοποιό, μια δυναμική γυναίκα, μια λαμπερή προσωπικότητα. Μορφή ταυτόσημη της ελληνικότητας, πρέσβευσε παγκοσμίως τον ελληνισμό και έφερε την αρχαία ελληνική τραγωδία πιο κοντά σε όλους μας. Τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια".
Η Σία Αναγνωστοπούλου (ΣΥΡΙΖΑ) για την απώλεια της Ειρήνης Παπά
«Σήμερα, στους αποχαιρετισμούς, επιστρέφει η μνήμη μας στη μοναδικότητα της Ειρήνης Παπά, στη ζάλη μιας ομορφιάς φτιαγμένης από τα υλικά της γης του Χιλιομοδιού, ταυτισμένης με τα πρόσωπα των γυναικών των μεγάλων τραγωδιών. Η Ηλέκτρα, η Ιφιγένεια η Μήδεια είναι το δωρικό της πρόσωπο», αναφέρει η Σία Αναγνωστοπούλου για την απώλεια της Ειρήνης Παπά.
Η τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ σημειώνει ότι «η γλώσσα της Ειρήνης Παπά, είναι αυτή του αγέρωχου σώματος, μια "ημιθεϊκή μορφή" που συνοδεύει και σχηματοποιεί την ερμηνευτική τεχνική της, στις μεγάλες τραγωδίες του Αρχαίου Θεάτρου και στις εικόνες που αιχμαλώτισε η παγκόσμια κινηματογραφική οθόνη, για εκείνη». «Γλώσσα», τονίζει, «που κορυφώνεται και σφραγίζει τις ταινίες του Κακογιάννη και ας συμμετείχε σε χολιγουντιανές παραγωγές, και ας είχε πρωταγωνιστήσει στο Μπρόντγουεϊ».
«Γι' αυτό και οι αποχαιρετισμοί είναι δύσκολοι με την αιώνια ηθοποιό, δεν χωρούν παρελθοντικό χρόνο», υπογραμμίζει η κυρία Αναγνωστοπούλου, «είναι δεμένοι με ένα διαρκές παρόν της Ειρήνης Παπά». «Σιωπή και σεβασμός το τελευταίο μας αντίο», αναφέρει καταληκτικά.
ΚΚΕ: Aποχαιρετούμε με θλίψη τη μεγάλη ηθοποιό Ειρήνη Παπά, πρέσβειρα των παρακαταθηκών του κλασσικού πολιτισμού και της μεσογειακής αισθητικής σε όλο τον κόσμο
«Αποχαιρετούμε με θλίψη τη μεγάλη ηθοποιό Ειρήνη Παπά, πρέσβειρα των παρακαταθηκών του κλασσικού πολιτισμού και της μεσογειακής αισθητικής σε όλο τον κόσμο» αναφέρει το ΚΚΕ σε ανακοίνωσή του.
«Γεννημένη το 1926 στο Χιλιομόδι Κορινθίας, η Ειρήνη Παπά διαμορφώθηκε από τις αφηγήσεις της "σπουδαίας παραμυθατζούς" γιαγιάς της, από την αγάπη για την αρχαία ελληνική γραμματεία που της εμφύσησαν οι δάσκαλοι γονείς της και από τα νερά, τα πουλιά, το φεγγάρι και τους ίσκιους του χωριού της που, όπως αφηγήθηκε η ίδια, "μου έμαθε τον τρόπο να παίζω".
Η "ζωντανή Καρυάτιδα", όπως την αποκαλούσε ο διεθνής Τύπος, με την δωρική κατατομή και την υψηλή υποκριτική, που αντανακλούσε τη βαθιά καλλιεργημένη προσωπικότητά της και το ήθος της, ενσάρκωσε πλήρως τη δύναμη της αρχαίας τραγωδίας, ενώ κατέκτησε το διεθνές θεατρικό και κυρίως κινηματογραφικό στερέωμα με σπουδαίους ρόλους, μεταξύ αυτών στην "Ηλέκτρα" και στον "Ζορμπά" του Μ. Κακογιάννη και στο "Ζ" του Κ. Γαβρά.
Έχοντας συμμετάσχει σε περισσότερες από 80 ταινίες διεθνώς, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, δίπλα σε μεγάλους σκηνοθέτες και ηθοποιούς, η Ειρήνη Παπά, στη μακρόχρονη καριέρα της τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία» προσθέτει η ανακοίνωση του κόμματος.
Το ΚΚΕ εκφράζει τα συλλυπητήριά του στους οικείους της.
Συλλυπητήριο μήνυμα του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου για την απώλεια της Ειρήνης Παπά
Με ανακοίνωσή του, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου αποχαιρετά την Ειρήνη Παπά. Το ΕΚΚ αναφέρει αναλυτικά:
«Η Ειρήνη Παπά υπήρξε διεθνής σταρ του κινηματογράφου, η μεγαλύτερη που γέννησε αυτός ο τόπος. Η εικόνα της είναι ένα διαχρονικό αποτύπωμα της γυναικείας ελληνικής ομορφιάς. Η λάμψη που εξέπεμπε το βλέμμα της, σ' έκανε να πιστεύεις πως η μοίρα του Έλληνα είναι το ταξίδι και η περιπέτεια στον ανοικτό ορίζοντα.
Την Ειρήνη Παπά την ανακάλυψε ο Αλέκος Σακελλάριος όταν ήταν ακόμη μαθήτρια στη Σχολή του Εθνικού. Τον πρώτο ρόλο της όμως στον κινηματογράφο, στην ταινία του Νίκου Τσιφόρου "Χαμένοι άγγελοι" το 1948, της τον έδωσε ο Φιλοποίμην Φίνος. Ακολούθησαν πάνω από 50 κινηματογραφικές ταινίες, κυρίως στο εξωτερικό, σκηνοθετών όπως ο Μάριο Μονιτσέλι, ο Κάρλο Λιτσάνι, ο Φραντσέσκο Ρόζι, ο Έλιο Πέτρι, ο Κώστας Γαβράς, ο Μάρτιν Ριτ, ο Ρόμπερτ Γουάιζ. Στάθηκε δε δίπλα σε σπουδαίους ηθοποιούς όπως ο Κερκ Ντάγκλας, ο Ιβ Μοντάν, ο Γκέγκορι Πεκ, ο Άντονι Κουίν, ο Τζέιμς Κάγκνεϊ, ο Τζιάν Μαρία Βολοντέ».
«Η Ειρήνη Παπά χρωστά τη φήμη της στην Αρχαία Τραγωδία και στον Μιχάλη Κακογιάννη, ο οποίος την εμπιστεύτηκε σε ρόλους που βασίστηκαν στο δωρικό παρουσιαστικό της κι έμελλε να γίνουν οι πιο εμβληματικοί της καριέρας της» προσθέτει η ανακοίνωση, τονίζοντας ότι το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου εκφράζει τα βαθιά συλλυπητήριά του στους οικείους της.
«Πέθανε η Ειρήνη Παπά, αξέχαστη Πηνελόπη στην Οδύσσεια, συμπαραγωγή της Rai», γράφει η La Repubblica - Ισχυρή η παρουσία της, στην ιταλική καλλιτεχνική σκηνή
Η ιταλική εφημερίδα La Repubblica δημοσιεύει πρώτη είδηση, στην διαδικτυακή της έκδοση, τον θάνατο της Ειρήνης Παπά. «Πέθανε η ειρήνη Παπά, το ιταλικό τηλεοπτικό κοινό θα την θυμάται, πάντα, ως Πηνελόπη, στην τηλεοπτική σειρά Οδύσσεια, του 1968, συμπαραγωγή της Rai», γράφει η εφημερίδα της Ρώμης.
Σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις της, όταν τιμήθηκε με το βραβείο Μπιενάλε Θεάτρου Βενετίας, η Ειρήνη Παπά είχε δηλώσει «όλα τα βραβεία αποτελούν τιμή και δόξα, για τον λόγο αυτό ευχαριστώ το ιταλικό κοινό, που τόσο με έχει τιμήσει». Η Ιταλία αποτελούσε, ουσιαστικά, ένα δεύτερό της σπίτι, μια χώρα στην οποία είχε ξεκινήσει την διεθνή της καριέρα, στις αρχές της δεκαετίας του πενήντα. Με συνεργασίες με σκηνοθέτες όπως οι Φραντσέσκο Ρόζι, Έλιο Πέτρι, Μάουρο Μπολονίνι, Μαουρίτσιο Σκαπάρο.
Στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, από την Ιταλία, πάντα, η εκλιπούσα ηθοποιός είχε βοηθήσει έμπρακτα τις οργανώσεις της Αντίστασης, ενώ και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα μας, όταν οι επαγγελματικές τις υποχρεώσεις της το επέτρεπαν, συνέχισε να περνά σημαντικές περιόδους στην Αιώνια Πόλη, στο διαμέρισμά δίπλα στη Βια Βένετο, την οδό της θρυλικής «γλυκιάς ζωής».
Ιδιαίτερα σημαντική, στην αρχή της νέας χιλιετίας, η επαγγελματική συνεργασία της με το πανεπιστήμιο της Ρώμης, Τορ Βεργκάτα: σε θέατρο που σχεδίασε ο Σαντιάγο Καλατράβα, είχε σκηνοθετήσει και πρωταγωνιστήσει στις «Τρωάδες» και στην «Εκάβη» του Ευριπίδη. «Μαθαίνω τόσα πολλά από τους νέους, προσπαθώ να τους πω όσα γνωρίζω. Προτιμώ να τους κάνω ερωτήσεις, όχι να δίνω απαντήσεις», είχε δηλώσει, λίγο πριν την πρεμιέρα, η Ελληνίδα ηθοποιός που «υιοθετήθηκε» την ιταλική θεατρική και κινηματογραφική σκηνή. Συλλυπητήρια του Προέδρου της Βουλής για το θάνατο του Δημήτρη Παντερμαλή και της Ειρήνης Παππά
«Η επιστήμη, η τέχνη και γενικότερα ο πνευματικός κόσμος της χώρας μας θλίβεται εξακολουθητικά σήμερα.
Η απώλεια του Δημήτρη Παντερμαλή, του πρωτοπόρου αρχαιολόγου, δασκάλου, εμπνευστή και ψυχή του Μουσείου της Ακρόπολης, ο οποίος διετέλεσε και βουλευτής Επικρατείας από το 1996 έως το 2000, αφήνει κενό και συνάμα πληθώρα δώρων από τη γόνιμη διαδρομή του. Το αρχαιολογικό πάρκο στο Δίον και ένα από τα σπουδαιότερα μουσεία στον κόσμο, το Μουσείο της Ακρόπολης, θα διατηρούν τη μνήμη του στο πέρασμα των χρόνων.
Μεγάλη απώλεια για την Ελλάδα αποτελεί και η διεθνούς φήμης προσωπικότητα, η Ειρήνη Παππά, που ερμήνευσε μοναδικά εμβληματικούς ρόλους του αρχαίου δράματος. Τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο «Ελληνίδες και Έλληνες παγκόσμιας αναγνώρισης» του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, στις 27 Μαρτίου 2009, ανήμερα του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου, παρουσία του Πρωθυπουργού, πρώην Πρωθυπουργών και Προέδρων Βουλής.
Η παρακαταθήκη τους θα συντροφεύει και τις επόμενες γενιές των Ελλήνων. Στους οικείους τους θερμά συλλυπητήρια».
