Της Ιωάννας Βαρδαλαχάκη
 [email protected]

Η χθεσινή Δευτέρα ξεκίνησε με ελπίδες ότι είχε συμφωνηθεί μια σύνοδος κορυφής μεταξύ του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν και του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίτ Πούτιν. Πολύ σύντομα το Κρεμλίνο μετρίασε τον ενθουσιασμό. Ακόμα πιο γρήγορα όμως μπόρεσε να έρθει σε ρήξη με τη Δύση, με τις ενδείξεις ότι επρόκειτο να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των δύο περιοχών της ανατολικής Ουκρανίας που ελέγχονται από τους φιλορώσους αυτονομιστές. Δεν άργησε η είδηση για το διάγγελμα Πούτιν, ούτε η επίσημη αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ από τον Πούτιν. Ο Ρώσος πρόεδρος απέρριψε την ιδέα της Ουκρανίας ως ανεξάρτητης χώρας και έστειλε «ειρηνευτές»- όπως χαρακτηρίζονται από τη Μόσχα οι ρωσικές δυνάμεις που βρίσκονταιι στα εδάφη των αποσχιθεισων περιοχών. 

Γιατί ασχολήθηκε τώρα ο Πούτιν με τις περιοχές των αυτονομιστών;

Η Ρωσία θέλει το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ να αποκτήσουν αυτονομία ώστε να μπορούν να ασκούν αποτελεσματικά βέτο ενάντια σε σημαντικές αλλαγές στον προσανατολισμό της Ουκρανίας- όπως η ολοκλήρωση της στροφής προς τη Δύση που υποστηρίζεται από μια αρκετά μεγάλη πλειοψηφία των 41 εκατ. πληθυσμού της χώρας, εξηγεί το Bloomberg. 

Κάτι τέτοιο όμως συνιστά πολιτική αυτοκτονία για τον Ουκρανό πρόεδρο, ο οποίος αγωνίζεται να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη και να περιορίσει τη διαφθορά. Ο ίδιος έχει δηλώσει ότι η Ουκρανία χρειάζεται μια «πολύ σαφή προοπτική» σχετικά με την ένταξή της στο ΝΑΤΟ και ο γενικός γραμματέας της συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, έχει ξεκαθαρίσει ότι το ΝΑΤΟ συνεχίζει να υποστηρίζει τις προσπάθειες της Ουκρανίας να γίνει μέλος του. 

Τι σημαίνει για τη διπλωματία η αναγνώριση Πούτιν; 

• Η κίνηση υποδηλώνει ότι ο Πούτιν έχει χάσει την πίστη του στις διπλωματικές προσπάθειες για την αποτροπή της σύγκρουσης στην Ουκρανία.  
• Το μέλλον των δύο περιοχών θεωρούνταν κρίσιμο έδαφος στις διαπραγματεύσεις με στόχο τον συμβιβασμό και η αναγνώρισή τους από τον Ρώσο πρόεδρο φαίνεται να βγάζει από το τραπέζι αυτή τη δυνατότητα. 
• Ο αναπληρωτής γραμματέας του συμβουλίου ασφαλείας της Ρωσίας και πρώην πρόεδρος, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, κατέστησε σαφές τη Δευτέρα ότι πιστεύει ότι η Ρωσία πρέπει να προχωρήσει ανεξάρτητα από τον κίνδυνο σύγκρουσης και τις συνέπειες. «Η κλίμακα πιθανής σύγκρουσης μπορεί να συγκριθεί με αυτό που αντιμετωπίσαμε το 2008 [με τη Γεωργία]», είπε στον Πούτιν. «Αλλά τώρα ξέρουμε τι πρόκειται να συμβεί». . . όλες οι κυρώσεις που ακούσουμε τώρα να ετοιμάζονται από τη Δύση». «Αλλά πλέον ξέρουμε πώς να αντέξουμε αυτή την πίεση», είπε. 
• Οι ρωσικές κινήσεις απομακρύνουν ουσιαστικά οποιεσδήποτε προοπτικές για τις λεγόμενες συμφωνίες του Μινσκ, ένα ειρηνευτικό πλαίσιο του 2015 που απαιτούσε σημαντική αυτονομία και ισχύ του Ντονμπάς εντός της Ουκρανίας με αντάλλαγμα η Ρωσία να δώσει τον έλεγχο των ανατολικών συνόρων πίσω στο Κίεβο.
• Οποιαδήποτε εναπομείνασα ελπίδα για εύρεση διπλωματικής λύσης στην κρίση θα πρέπει βασιαστεί σε ένα εντελώς νέο πλαίσιο συμφωνιών.

Πόσο θα τραβήξει το σχοινί ο Πούτιν;

Η αναγνώριση της ανεξαρτησίας από τη Ρωσία φαίνεται να ισχύει μόνο για τις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ που βρίσκονται επί του παρόντος υπό τον έλεγχο των αυτονομιστών που υποστηρίζονται από το Κρεμλίνο, και όχι για τις περιοχές που παραμένουν υπό τον έλεγχο του Κιέβου.

Προς το παρόν η Μόσχα στέλνει ανάμεικτα μηνύματα για το κατά πόσο θα επιδιώξει να κατακτήσει περισσότερα εδάφη στην ανατολική Ουκρανία. Οι δύο περιοχές που ελέγχονται από τη Ρωσία στην ανατολική Ουκρανία ισχυρίζονται ότι θα πρέπει να ελέγχουν περισσότερα εδάφη από αυτά που ελέγχουν σήμερα, όπως η μεγάλη πόλη της Μαριούπολης, η οποία βρίσκεται στην κυβερνητική πλευρά της πρώτης γραμμής. Εάν η Μόσχα υποστηρίξει τον ισχυρισμό τους, τότε η Ρωσία θα μπορούσε να ξεκινήσει μια επίθεση για να καταλάβει αυτό το έδαφος. 

Έτσι, το βασικό ερώτημα είναι αν η Ρωσία αναγνωρίζει τα υπάρχοντα σύνορα των εδαφών, ή το έδαφος που θα ήθελαν να ελέγξουν. Κάτι που μέχρι στιγμής, δεν είναι ξεκάθαρο, αν κρίνουμε από τις δηλώσεις των Ρώσων αξιωματούχων. Για παράδειγμα, ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι η Ρωσία αναγνωρίζει τα σύνορα στα οποία οι περιοχές των αυτονομιστών «ασκούν την εξουσία και τη δικαιοδοσία τους».  Από την πλευρά του ο εκπρόσωπος του Βλαντιμίρ Πούτιν είπε ότι τα σύνορα είναι «αυτά στα οποία υπάρχουν και ανακηρύχθηκαν».

Οι δύο απαντήσεις όμως είναι διαφορετικές. Τα σύνορα που ανακηρύχθηκαν το 2014 περιλαμβάνουν πόλεις όπως η Μαριούπολη. Τα σημερινά σύνορα όχι. Τι ισχύει λοιπόν; Η ασάφεια μπορεί να είναι σκόπιμη, επιτρέποντας στον Βλαντιμίρ Πούτιν να λάβει την απόφασή του με βάση τον τρόπο με τον οποίο η Δύση αντιδρά στην επίσημη κατοχή του ουκρανικού εδάφους, σχολιάζει ο βρετανικός Guardian. Έτσι, εάν ο Πούτιν χρειάζεται ένα νέο διαπραγματευτικό χαρτί, θα μπορούσε να απειλήσει με νέο πόλεμο για να καταλάβει επιπλέον έδαφος. Από την άλλη πλευρά όμως, είναι πιθανό πολλοί από τους αξιωματούχους απλά να μην γνωρίζουν την απάντηση.

Όπως και να χει, η απειλή της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας δεν θα καθησυχάσει τις δηλωμένες ανησυχίες του Πούτιν για την τελική ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. 

Παράλληλα, η ρωσική στρατιωτική συσσώρευση συνεχίζεται, με τις ΗΠΑ να εκτιμούν ότι μέσα σε ένα μήνα η Ρωσία σχεδόν διπλασίασε την παρουσία των στρατευμάτων της στην περιοχή, τα οποία υπολογίζει πλέον σε έως και 190.000 στρατιώτες.

Αισιόδοξη ένδειξη δεν θεωρείται ούτε το γεγονός ότι η Λευκορωσία ανακοίνωσε ότι 30.000 Ρώσοι στρατιώτες που είχαν φτάσει στο έδαφός της για στρατιωτικές ασκήσεις θα μείνουν επ' αόριστον για να «δοκιμάσουν» τις δυνατότητές τους.  

Η μεγάλη παγίδα: Ο Πούτιν που θέλει να προκληθεί

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται ο τρόπος με τον οποίο θα απαντήσει η Ουκρανία στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας των περιοχών των αυτονομιστών, καθώς ο Πούτιν, που φαίνεται να θέλει να προκληθεί, μπορεί να καταλήξει σε μια ευρύτερη εισβολή, προειδοποιεί το gzeromedia.

Η Ουκρανία μέχρι στιγμής δηλώνει ότι δεν θα απαντήσει στις προκλήσεις της Ρωσίας. Ωστόσο, ο πρόεδρος της χώρας, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, δεν μπορεί να μείνει άπραγος κοιτάζοντας τη Ρωσία «τρώει» άλλο ένα κομμάτι της Ουκρανίας. Στα πρώτα του σχόλια μετά τις ρωσικές κινήσεις, δήλωσε ότι η Ουκρανία «δεν φοβάται», κατηγόρησε τη Ρωσία ότι κατέστρεψε τις ειρηνευτικές συνομιλίες και απέκλεισε το ενδεχόμενο να κάνει οποιεσδήποτε εδαφικές παραχωρήσεις. Επανέλαβε, ωστόσο, ότι η χώρα παραμένει προσηλωμένη στη διπλωματία.

Λίγο αργότερα, σε κοινές του δηλώσεις με τον Εσθονό ομόλογό του, γνωστοποίησε ότι το Κίεβο ενδέχεται να διακόψει τις διπλωματικές του σχέσεις με τη Μόσχα, μετά από σχετική πρόταση του υπουργείου Εξωτερικών της Ουκρανίας. Αναφέρθηκε μάλιστα στο ενδεχόμενο ευρείας σύρραξης με τη Ρωσία, κάτι που χαρακτήρισε απίθανο. Παρόλα αυτά, σε περίπτωση που συμβεί, δήλωσε έτοιμος να κηρύξει στρατιωτικό νόμο στη χώρα. 

Μετά τις δηλώσεις Ζελένσκι έγινε γνωστό ότι το Κίεβο ανακάλεσε «για διαβουλεύσεις» τον επιτετραμμένο του στη Μόσχα. 

Γιατί ανησυχεί η Δύση

Εάν επιβεβαιωθούν οι προειδοποιήσεις των ΗΠΑ, η ρωσική εισβολή θα μπορούσε να σηματοδοτήσει τη χειρότερη ευρωπαϊκή κρίση ασφάλειας από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι ΗΠΑ, η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν οριστικοποιήσει ένα πακέτο κυρώσεων εάν η Ρωσία εισβάλει. Τα πιθανά μέτρα είναι πολλά και αφορούν διάφορους τομείς. Ενδειτικό είναι το «πάγωμα» από τη Γερμανία του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2.

Η Δύση έχει επίσης επενδύσει πολλά οικονομικά στην επιτυχία της Ουκρανίας. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει προσφέρει υποστήριξη στη χώρα, ενώ δισεκατομμύρια δολάρια καυαφθάνουν επίσης από την Παγκόσμια Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, οι ΗΠΑ έχουν παράσχει εγγυήσεις δανείων και στρατιωτική βοήθεια.

Είναι «ζωντανή» η διπλωματία;

Μία πρώτη ένδειξη θα έχουμε από τη συνάντηση- εάν πραγματοποιηθεί τελικά- μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, και του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ, που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη. Η συνάντηση θα έβαζε τις διπλωματικές βάσεις για τη σύνοδο κορυφής μεταξύ Πούτιν και Μπάιντεν. Τόσο η συνάντηση σε επίπεδο ΥΠΕΞ όσο και η συνάντηση των δύο ηγετών είχαν ένα όρο από την πλευρά των ΗΠΑ για να πραγματοποιηθεί, να μην εισβάλει η Ρωσία στην Ουκρανία. Επομένως το ερώτημα δεν είναι αν παραμένει «ζωντανή» η διπλωματία, αλλά αν η αναγνώριση της ανεξαρτησίας των περιοχών των φιλορώσων αυτονομιστών ερμηνεύεται ως εισβολή.