Από την έντυπη έκδοση
Tου Δημήτρη Τζάνα*
Για ένα ακόμα πορτογαλικό θαύμα μιλούν οι παρατηρητές της πορτογαλικής κοινωνίας αναφερόμενοι στο υψηλό ποσοστό εμβολιασμού που έχει πραγματοποιηθεί στον πληθυσμό αυτής της χώρας. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της μεγάλης προσπάθειας που καταβλήθηκε στη χώρα εν όψει του καλοκαιριού με τις παραλλαγές του κορωνοϊού να διασπείρονται με μεγάλη ταχύτητα.
Με δεδομένο ότι η πορτογαλική οικονομία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό, πολλοί Πορτογάλοι φοβούνταν ότι ήταν εξαιρετικά πιθανό να μην εξελιχθεί ικανοποιητικά η τουριστική περίοδο για τη χώρα. Όμως όλα πήγαν καλά τελικά και στα μέσα Σεπτεμβρίου το 85% των 10 εκατομμυρίων Πορτογάλων έχουν ήδη λάβει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου. Καταλυτικό ρόλο για τη διαδικασία των εμβολιασμών κατά του Covid-19 είχε ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού, ο Ενρίκε ντε Γκουβέια ε Μέλου, που ως επικεφαλής της «task force» είχε αναλάβει από τον Φεβρουάριο τον συντονισμό της στρατηγικής των εμβολιασμών αλλά και τις απαιτούμενες επιχειρήσεις επιμελητείας.
Οι ξένοι παρατηρητές μιλούν ήδη για ένα πορτογαλικό θαύμα, που έχει ωστόσο την εξήγησή του πέραν του φόβου των επιπτώσεων από τον κορωνοϊό για την υγεία. Εκτιμάται λοιπόν ότι η υψηλή κοινωνική συνοχή της Πορτογαλίας, η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους θεσμούς (υπηρεσίες υγείας, στρατός) αλλά και η πολιτική συναίνεση έχουν καταλυτικό ρόλο ώστε να μην έχει αναπτυχθεί αντιεμβολιαστικό κίνημα στη χώρα.
Οι Πορτογάλοι θεωρούν ότι μόνο ενωμένοι μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία την πανδημία και να επαναφέρουν τη χώρα τους σε ρυθμούς κανονικότητας. Όσο για τον αντιναύαρχο που έχει ήδη παρασημοφορηθεί από τον Πορτογάλο πρόεδρο Ντε Σόουζα, έχοντας ως πρότυπο τον Ρωμαίο Κιγκινάτο δεν βλέπει την ώρα που θα ολοκληρώσει την αποστολή του για να γίνει πάλι ένας ανώνυμος πολίτης, ώστε τα φώτα της δημοσιότητας να πάψουν να τον τυφλώνουν. Για άλλη μια φορά η σύγκριση της Ελλάδας με την Πορτογαλία προκαλεί μελαγχολία, καθώς στη χώρα μας το ποσοστό του πληθυσμού που είναι ήδη εμβολιασμένο είναι 50% περίπου, ενώ την ίδια ώρα η φωνή του κινήματος των αντιεμβολιαστών είναι αρκετά ηχηρή.
Με την ευκαιρία αυτή, έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε μερικά ιστορικά στοιχεία για τις δύο χώρες. Έτσι, το 1980 η ανεργία στην Ελλάδα είναι μόλις 2,7%, το ελληνικό ΑΕΠ είναι κατά 70% μεγαλύτερο εκείνο της Πορτογαλίας και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι 4.200 ευρώ έναντι 2.400 ευρώ στην Πορτογαλία. Η Ελλάδα εισήλθε στην ΕΟΚ το 1981, σε αντίθεση με την Πορτογαλία που από κοινού με την Ισπανία εισήλθε το 1986. Το 1990 το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα είναι 6,4%, λίγο μεγαλύτερο από εκείνο της Πορτογαλίας, που είναι 5,6%. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ελλάδα είναι 7.600 ευρώ, μεγαλύτερο εκείνου της Πορτογαλίας που διαμορφώνεται στα 6.200 ευρώ. Όμως, το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης έχει εκτοξευθεί στο 71,7% του ΑΕΠ, όταν στην Πορτογαλία είναι 53,3%.
Δέκα χρόνια αργότερα, το 2000, το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα έχει ανέλθει στο 11,2%, ενώ στην Πορτογαλία συγκρατείται στο 5,1%. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδος είναι 13.200 ευρώ, με το αντίστοιχο της Πορτογαλίας να ανέρχεται στα 12.500. Ωστόσο το χρέος της ελληνικής κυβέρνησης έχει εκτοξευθεί στο 104,9% του ΑΕΠ, όταν στην Πορτογαλία έχει συγκρατηθεί στο 50,3%. Το 2010 τα ποσοστά ανεργίας των δύο χωρών συγκλίνουν: 12,7% στην Ελλάδα, 12% στην Πορτογαλία. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα συνεχίζει να είναι υψηλότερο σε σχέση με το πορτογαλικό: 20.300 ευρώ το ελληνικό έναντι 17.000 του πορτογαλικού, αλλά το ελληνικό χρέος έχει φτάσει το 146,2% του ΑΕΠ έναντι 96,2% του αντίστοιχου πορτογαλικού.
Είναι η χρονιά που η Ελλάδα οδηγείται στη χρεοκοπία και υπογράφει μνημονιακές υποχρεώσεις με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ. Έναν χρόνο αργότερα υπογράφει μνημονιακές υποχρεώσεις και η Πορτογαλία. Το 2017 η ανεργία στην Ελλάδα έχει εκτοξευθεί στο 21,5%, όταν στην Πορτογαλία είναι μόνο 9%. Το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει υποχωρήσει στα 16.600 ευρώ, ενώ το πορτογαλικό έχει ανέλθει στα 18.700 ευρώ, ξεπερνώντας το ελληνικό. Το χρέος της Ελλάδας ανέρχεται σε 178,6% του ΑΕΠ, όταν το πορτογαλικό έχει συγκρατηθεί στο 125,7%. Την ίδια χρονιά η Ελλάδα συνέχιζε να είναι σε καθεστώς μνημονιακών υποχρεώσεων, ενώ η Πορτογαλία είχε ήδη ολοκληρώσει τη διαδικασία αυτή από το 2014.
Αν η Πορτογαλία ήταν «χελώνα» το 1980 και η Ελλάδα ο «λαγός», στη διαδρομή των τελευταίων 40 ετών εκπληρώνουν τον μύθο του Αισώπου, καθώς με αργό αλλά σταθερό τρόπο οι πορτογαλικές επιδόσεις ξεπέρασαν τις ελληνικές. Οι διαφορές των θεσμών και των δομών των δύο χωρών εξηγούν την πορεία των οικονομικών στοιχείων που προαναφέρθηκαν (Πηγή: European Commission, AMECO database), όπως εξαιρετικά αναλύουν στο βιβλίο τους «Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη» οι Daron Acemoglu και James Robinson. Είναι στο χέρι μας να δρομολογήσουμε δραστικές αλλαγές στους θεσμούς και στις δομές της χώρας μας για να επιταχύνουμε την οικονομική μεγέθυνση τα επόμενα χρόνια, ώστε να μη συνεχίσουμε να βλέπουμε εσαεί την πλάτη της Πορτογαλίας.
*Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος
