Αναμφίβολα τα εμβόλια σώζουν ζωές. Ήταν το φως στο τούνελ της πανδημίας και αυτά που επέτρεψαν να ανοίξουν οι καθηλωμένες οικονομίες και να διεκδικήσουν ένα επίπεδο ομαλότητες οι κοινωνίες.

Με βάση πρόσφατα στατιστικά στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο, σε μια μελέτη που εξέτασε περισσότερα από 200.000 άτομα, σχεδόν όλοι είχαν αναπτύξει αντισώματα κατά του ιού εντός δύο εβδομάδων από τη δεύτερη δόση του εμβολίου.

Και παρά τις αρχικές ανησυχίες ότι τα διαθέσιμα εμβόλια ενδέχεται να είναι λιγότερο αποτελεσματικά έναντι της παραλλαγής Δέλτα, οι αναλύσεις δείχνουν ότι τόσο τα εμβόλια τόσο της AstraZeneca όσο και των Pfizer-BioNTech μειώνουν τα ποσοστά νοσηλείας κατά 92-96%.

Παράλληλα, και όπως τονίζει η επιστημονική κοινότητα, οι κίνδυνοι σοβαρών παρενεργειών από ένα εμβόλιο είναι μικροί σε σύγκριση με τον κίνδυνο της ίδιας της νόσου.

Παρόλα αυτά, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων παραμένουν ακόμη απρόθυμοι να εμβολιαστούν. Σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάιο, το ποσοστό των διστακτικών απέναντι στο εμβόλιο κυμαίνεται από περίπου 10-20% στο Ηνωμένο Βασίλειο έως περίπου 50% στην Ιαπωνία και 60% στη Γαλλία.

Μπαίνοντας στο καλοκαίρι και καθώς πέφτουν οι εμβολιαστικοί ρυθμοί σε αρκετές χώρες, οι κυβερνήσεις αρχίζουν να υιοθετούν πιο πιεστικές πολιτικές, καθιστώντας υποχρεωτικό τον εμβολιασμό για ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες και αποκλείοντας τους ανεμβολίαστους από ορισμένες δραστηριότητες ή επιβάλλοντας εξέταση για να τους επιτραπεί η είσοδος.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στη χώρα μας στην εστίαση και τη διασκέδαση, με άλλες χώρες να εξετάζουν ήδη να κάνουν ένα βήμα παραπέρα επιβάλλοντας παρόμοιους περιορισμούς για τα ταξίδια.

Γιατί όμως αρκετός κόσμος παραμένει διστακτικός;

Οι ψυχολόγοι που ειδικεύονται στη λήψη ιατρικών αποφάσεων υποστηρίζουν ότι αυτές οι επιλογές είναι συχνά αποτέλεσμα πολλών πολύπλοκων παραγόντων που πρέπει να αντιμετωπιστούν με ευαισθησία, εάν θέλουμε να έχουμε οποιαδήποτε ελπίδα για οικοδόμηση του τείχους ανοσίας σε επίπεδο πληθυσμού.

Όπως τονίζει το BBC Future, παρόλο που είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι όποιοι αρνούνται το εμβόλιο έχουν τις ίδιες πεποιθήσεις, οι φόβοι των διστακτικών δεν πρέπει να συγχέονται με τις θεωρίες των ένθερμων αντιεμβολιαστών.

«Φωνάζουν δυνατά και έχουν ισχυρή παρουσία εντός και εκτός διαδικτύου», λέει ο Μοχάμεντ Ραζάι  από το Ινστιτούτο Έρευνας για την Υγεία του πληθυσμού, στο St George's, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. «Αλλά είναι μια πολύ μικρή μειονότητα», προσθέτει.

Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που διστάζουν δεν έχουν πολιτική ατζέντα και δεν έχουν τάσσονται κατά της επιστήμης, είναι απλώς αναποφάσιστοι για την επιλογή τους να κάνουν την ένεση, αναφέρεται.

Τα καλά νέα είναι ότι πολλοί άνθρωποι που αρχικά ήταν διστακτικοί φαίνεται να αλλάζουν γνώμη. «Ωστόσο, ακόμη και μια καθυστέρηση θεωρείται απειλή για την υγεία, επειδή οι ιογενείς λοιμώξεις εξαπλώνονται πολύ γρήγορα», προειδοποιεί ο Ραζάι δεδομένου ότι η παραλλαγή Δέλτα και η υψηλή μεταδοτικότητά της έχουν αυξήσει τον επείγοντα χαρακτήρα των εμβολιασμών.

Το μοντέλο των 5C

Η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο και προϋπήρχε του κορωνοϊού, γι’ αυτό και οι επιστήμονες μελετούν αυτή την διστακτικότητα πολύ πριν ο Sars-Cov-2 εντοπιστεί για πρώτη φορά στη Γουχάν τον Δεκέμβριο του 2019.

Έχοντας μελετήσει διάφορα μοντέλα που προσπαθούν να συλλάβουν τις διαφορές στη συμπεριφορά των ανθρώπων αναφορικά με την υγεία, ένα από τα πιο υποσχόμενα είναι γνωστό ως μοντέλο 5C και λαμβάνει υπόψη τους ακόλουθους ψυχολογικούς παράγοντες:

Confidence- Εμπιστοσύνη: η εμπιστοσύνη του ατόμου στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων, στις υπηρεσίες υγείας που τους προσφέρει και στους που αποφασίζουν για την κυκλοφορία τους.

Complacency- Εφησυχασμός: εάν το άτομο θεωρεί ότι η ίδια η ασθένεια αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την υγεία του.

Calculation- Υπολογισμός: η δέσμευση του ατόμου στην εκτεταμένη αναζήτηση πληροφοριών για τη στάθμιση του κόστους και των οφελών.

Constraints (or convenience)- Περιορισμοί (ή ευκολία): πόσο εύκολο είναι για το άτομο να έχει πρόσβαση στο εμβόλιο.

Collective responsibility- Συλλογική ευθύνη: η προθυμία να προστατεύσει τους άλλους από τη μόλυνση, μέσω του εμβολιασμού του.

Φυσικά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες. Μια πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έδιξε ότι ο φόβος για τις βελόνες αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για περίπου το 10% του πληθυσμού.  

Η παράμετρος των προκαταλήψεων

Όταν γίνεται λόγος για τους διαφορετικούς παράγοντες και τους τρόπους που μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων, είναι επίσης χρήσιμο να εξεταστούν οι διάφορες γνωστικές προκαταλήψεις που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τις αντιλήψεις μας.

Για παράδειγμα, η εμπιστοσύνη στο εμβόλιο και ο εφησυχασμός σχετικά με τους κινδύνους της ίδιας της ασθένειας. Σχολιάζοντας η Τζέσικα Σαλέσκα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες επισημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν δύο φαινομενικά αντιφατικές τάσεις - μια «αρνητική προκατάληψη» και μια «μεροληψία αισιοδοξίας» που μπορεί να παρακάμψει τις εκτιμήσεις των κινδύνων και των οφελών του κάθε ατόμου.

Η αρνητική προκατάληψη αφορά τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούνται τα γεγονότα πέρα ​​από τον έλεγχό μας. «Όταν παρουσιάζονται αρνητικές πληροφορίες, αυτές τείνουν να παραμένουν στο μυαλό», εξηγεί η Σαλέσκα.

Η μεροληψία αισιοδοξίας, από την άλλη, αφορά τις πεποιθήσεις για τον εαυτό μας - αν νομίζει κανείς ότι είναι πιο υγιείς από τον μέσο άνθρωπο.

Αυτές οι προκαταλήψεις μπορεί να λειτουργούν ανεξάρτητα, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να εστιάσει κανείς στις επικίνδυνες παρενέργειες των εμβολίων ενώ ταυτόχρονα να πιστεύει ότι είναι λιγότερο πιθανό να υποφέρει από την ασθένεια, ένας συνδυασμός δηλαδή που θα μειώσει την εμπιστοσύνη και θα αυξήσει την εφησυχασμό.

Στη συνέχεια, υπάρχει η προκατάληψη επιβεβαίωσης, η οποία μπορεί επίσης να διαμορφώσει τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τους κινδύνους του ιού μέσω της διαθεσιμότητας σε παραπληροφόρηση από αμφίβολες πηγές που υπερβάλλουν για τους κινδύνους των εμβολίων.

Αυτή η εξάρτηση από παραπλανητικές πηγές σημαίνει ότι τα άτομα που έχουν υψηλή βαθμολογία στο κριτήριο «Υπολογισμός» της κλίμακας 5C - τα άτομα που αναζητούν δηλαδή ενεργά πληροφορίες - είναι συχνά πιο διστακτικά ως προς το εμβόλιο από τα άτομα που έχουν χαμηλότερη βαθμολογία.

«Εάν πιστεύετε ήδη ότι ο εμβολιασμός θα μπορούσε να είναι επικίνδυνος, τότε πληκτρολογείτε" είναι αυτός ο εμβολιασμός επικίνδυνος; ", τότε το μόνο που θα βρείτε είναι οι πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την προηγούμενη άποψή σας", λέει η Κορνίλια Μπετς από το Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης στη Γερμανία.

Αυτές οι ψυχολογικές τάσεις είναι εξαιρετικά συχνές, τονίζει το BBC Future προσθέτοντας ότι υπάρχουν επίσης πολλοί κοινωνικοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την πρόσληψη των ανθρώπων (πχ η ευκολία του εμβολιασμού, από το εμβολιαστικό κέντρο μέχρι το ίδιο το σύστημα υγείας).

Τέλος, πρέπει να ληφθεί επίσης υπόψη το πλαίσιο των αποφάσεων των ανθρώπων, λέει ο Ραζάι - όπως ο διαρθρωτικός ρατσισμός που θα μπορούσε να οδηγήσει ορισμένες εθνικές ομάδες να έχουν χαμηλότερη συνολική εμπιστοσύνη στις ιατρικές αρχές. Είναι εύκολο να απορρίψεις τις αποφάσεις κάποιου άλλου, αν δεν καταλαβαίνεις τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή, υποστηρίζει.

naftemporiki.gr με πληροφορίες από BBC Future