Από την έντυπη έκδοση
Του Μιχάλη Γκλεζάκου,
καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Πολλή κουβέντα γίνεται τελευταία για το bitcoin, το κρυπτονόμισμα που δημιουργήθηκε το 2009 με αξία λίγα σεντς, έφτασε το 2017 στα 16.000 δολάρια και αναρριχήθηκε στα 48.000 δολάρια στις αρχές του χρόνου. Το κερασάκι στην τούρτα έβαλε ο Έλτον Μασκ, που δήλωσε ότι εμπιστεύεται το bitcoin και ότι η επιχείρησή του (Tesla) επένδυσε σε αυτό 1,5 δισ. δολάρια. Φαίνεται ότι τα λόγια του είχαν μεγάλη απήχηση στους αναρίθμητους θαυμαστές του ανά τον κόσμο, γιατί ακολούθησε ένα ακόμη μεγάλο άλμα, από τα 48.000 δολάρια στα 60.000 δολάρια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μη φυσιολογική κατάσταση. Όχι μόνο γιατί η αύξηση της τιμής αυτού του κρυπτονομίσματος είναι υπερβολική, αλλά κυρίως γιατί το bitcoin, δεν έχει ουσιαστικά καμία χρησιμότητα και καμία εσωτερική αξία.
Δεν είμαι ο μόνος που ανησυχεί για την κατάσταση αυτή. Πολλοί είναι εκείνοι που εκφράζουν αντίστοιχες ανησυχίες και ακόμη περισσότεροι αυτοί που καταλαβαίνουν ότι «κάτι δεν πάει καλά». Μεταξύ αυτών, ο Μπιλ Γκέιτς, ο Γουόρεν Μπάφετ, η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τζάνετ Γέλεν κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει ακόμη αντίδραση από τους μηχανισμούς προστασίας των επενδυτών. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα αργήσει, γιατί το κρυπτονόμισμα αυτό έχει εγκλωβίσει πολύ κόσμο και αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα, που διογκώνεται διαρκώς με το πέρασμα του χρόνου.
Δεν μπορεί να λειτουργήσει ως νόμισμα
Το bitcoin πλασάρεται ως το ενιαίο παγκόσμιο νόμισμα του μέλλοντος. Αυτό είναι το βασικό αφήγημα που τροφοδοτεί την ξέφρενη πορεία του. Κι όμως, αυτό το αφήγημα δεν έχει καμία βάση, γιατί το bitcoin είναι ακατάλληλο για έναν τέτοιο ρόλο. Πρώτα απ’ όλα, ένα νόμισμα πρέπει να βρίσκεται σε αντιστοιχία με την οικονομία που εκπροσωπεί και γι’ αυτό κυκλοφορεί σε μια ποσότητα που προσδιορίζεται από το ΑΕΠ και τα άλλα χαρακτηριστικά της οικονομίας αυτής. Γι’ αυτό υποτιμάται ή ανατιμάται όταν διαφοροποιείται η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, όταν αλλάζουν ο πληθωρισμός, τα επιτόκια, οι ρυθμοί ανάπτυξης κ.λπ. Αυτός είναι ο λόγος πού έχουμε, π.χ., μηδενικά ως αρνητικά επιτόκια στο ευρώ και 19% στην τουρκική λίρα (αντίστοιχα, πληθωρισμό 1% έναντι 15%). Το νόμισμα δηλαδή παίρνει ζωή από την οικονομία που εκπροσωπεί και αποδίδει ως παλμογράφος την κατάσταση της. Γι’ αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο αποκατάστασης της ισορροπίας στις σχέσεις της οικονομίας με άλλες οικονομίες.
Το bitcoin δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να αποκτήσει τα πιο πάνω χαρακτηριστικά, γι’ αυτό αν καθιερωνόταν ως ενιαίο παγκόσμιο νόμισμα (όπως λέει το αφήγημα των κερδοσκόπων), θα ήταν εντελώς αποξενωμένο από κάθε οικονομία. Να μην ξεχνάμε, επίσης, ότι σύμφωνα με τις ιδρυτικές αρχές του, θα σταματήσει η παραγωγή του σε λίγα χρόνια και θα παραμείνει σταθερή η ποσότητά του στο διηνεκές. Αυτός ο περιορισμός θα οδηγούσε στη διαρκή ανατίμησή του, όχι γιατί έχει κάποια εσωτερική αξία (όπως π.χ. τα χρυσά νομίσματα), αλλά από μόνο το γεγονός ότι θα ήταν εργαλείο συναλλαγών. Έτσι, όχι μόνο δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ως νόμισμα με την έννοια που αναφέραμε πιο πάνω, αλλά και θα εγκλώβιζε την παγκόσμια οικονομία σε αποπληθωρισμό και μέσω αυτού σε μακροχρόνια ύφεση. Παράλληλα, θα αφαιρούσε κάθε εργαλείο νομισματικής πολιτικής για τη διόρθωση των ανισορροπιών της οποιασδήποτε οικονομίας (π.χ. υποτίμηση για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας) και θα καθιστούσε αδύνατη την ποσοτική χαλάρωση για την αντιμετώπιση έκτακτων κινδύνων (όπως π.χ. έγινε για την αντιμετώπιση της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008 και της πανδημίας).
Όταν η «φύρα» βαφτίζεται «e-χρυσός»...
Ας ξεκινήσουμε από τα αυτονόητα. Ένα οποιοδήποτε αγαθό έχει αξία όταν είναι χρήσιμο, όταν δηλαδή καλύπτει ανάγκες. Επίσης, μακροπρόθεσμα, η αξία του είναι πάντοτε μεγαλύτερη από το κόστος παραγωγής του, αλλιώς θα προκαλούσε σπατάλη πόρων για την κοινωνία. Ποια όμως είναι η χρησιμότητα του bitcoin; Προφανώς καμία, διότι δεν καλύπτει καμία ανάγκη (ας μην το συγχέουμε με την τεχνολογία BlockChain που χρησιμοποιείται για τη διαχείρισή του). Αντίθετα, διευκολύνει τις παράνομες συναλλαγές από τους παρασιτικούς μηχανισμούς που λειτουργούν ενάντια στο συμφέρον της κοινωνίας.
Ενώ όμως το bitcoin δεν έχει χρησιμότητα, έχει κόστος. Για την παραγωγή του απαιτείται η χρήση απαιτητικού hardware, προχωρημένου software, η απασχόληση πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού υψηλής κατάρτισης και η ανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ηλεκτρικού ρεύματος. Εκτιμάται ότι σήμερα για την παραγωγή («εξόρυξη») ενός bitcoin αναλώνεται ρεύμα μέσου κόστους 8.000 δολαρίων (πηγή: Fundstrat Global Advisors - Νέα Υόρκη). Για την παραγωγή του ρεύματος που καταναλώνουν όλοι μαζί οι υπολογιστές που είναι αφιερωμένοι στην παραγωγή του bitcoin, εκτιμάται ότι εκλύονται στην ατμόσφαιρα 37 εκατομμύρια CO2 ετησίως. Αυτή η ποσότητα τείνει να αυξηθεί ως αποτέλεσμα των ακόλουθων δύο παράλληλων εξελίξεων:
(α) Όσο προχωρεί η παραγωγή bitcoin, τόσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα των συναρτήσεων που πρέπει να λυθούν, οπότε επιστρατεύεται όλο και μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύς (το 2021 έφτασε τα 166 terahash το δευτερόλεπτο, από 95 που ήταν το 2020), με αποτέλεσμα να αυξάνεται αδιάκοπα η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος (πηγή: Blockchain.com). Ενδεικτικά, κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος από τους παραγωγούς bitcoin έχει οκταπλασιαστεί και πλέον έχει ξεπεράσει το 50% της κατανάλωσης των κέντρων δεδομένων (data centers) όλου του κόσμου (πηγή: Alex de Vries - digicomist.net).
(β) Σχεδόν το 70% της εξόρυξης bitcoin γίνεται στην Κίνα και ειδικότερα στην περιοχή Xinjiang, όπου χρησιμοποιείται, σε μεγάλη κλίμακα, ο άνθρακας ως ενεργειακό υλικό. Η δεύτερη χώρα σε παραγωγή bitcoin είναι οι ΗΠΑ, οι οποίες είναι Νο 2 στον κόσμο σε εκπομπή CO2.
Ρύπανση λοιπόν και σπατάλη ενέργειας είναι η συνέπεια της παραγωγής του bitcoin, χωρίς κανένα όφελος. Μόνο κόστος! Όσοι έχετε διαβάσει «Αστερίξ» θα έχετε αναρωτηθεί γιατί ο Οβελίξ παράγει συνέχεια μενίρ, που είναι μεγάλες ωοειδείς πέτρες, χωρίς καμία χρησιμότητα. Ε λοιπόν ακόμη και τα μενίρ, αν υπήρχαν στον πραγματικό κόσμο, θα ήταν καλύτερα από τα bitcoin, γιατί θα είχαν πολύ μικρότερο κόστος παραγωγής, δεν θα επιβάρυναν το περιβάλλον και τέλος πάντων θα είχαν κάποια χρησιμότητα ως πρωτογενές υλικό.
Μια πυραμίδα αλλιώτικη από τις άλλες...
Η πυραμίδα είναι ένας μηχανισμός-παγίδα, ο οποίος έχει στόχο να πείσει όσο το δυνατόν περισσότερους εύπιστους και άπληστους «επενδυτές» να αγοράσουν κάποια περιουσιακά στοιχεία (π.χ. μετοχές μιας άγνωστης επιχείρησης), παρουσιάζοντας πλασματικά «δεδομένα» και υποσχόμενη τεράστια κέρδη. Όταν αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των θυμάτων και πολλαπλασιαστούν οι εισροές, οι απατεώνες χρησιμοποιούν ένα μέρος των εισπράξεων για να μοιράσουν κέρδη στους παλαιότερους. Με τον τρόπο αυτό επιβεβαιώνουν τις προσδοκίες των αφελών ότι έχουν «χτυπήσει φλέβα χρυσού» και τους παρακινούν να «επενδύσουν» κι άλλα χρήματα και να συστήσουν την επένδυση στον κοινωνικό τους περίγυρο. Αυτή η παραπλάνηση συνεχίζεται μέχρι να συγκεντρωθεί ένα πολύ μεγάλο ποσό χρημάτων στα χέρια των απατεώνων, οπότε τα οικειοποιούνται και εξαφανίζονται.
Η «χρηματοοικονομική ιστορία» είναι γεμάτη «πυραμίδες». Κλασικό παράδειγμα η «φούσκα της τουλίπας», που παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με όσα συμβαίνουν σήμερα: Τον χειμώνα 1636-1637, ένας βολβός έφτασε να πωλείται σε τιμή ίση με τους μισθούς 10 ετών ενός εξειδικευμένου εργάτη. Ο κόσμος πουλούσε περιουσίες για την απόκτηση ενός βολβού, με την προσδοκία ότι θα τον πουλήσει ψηλότερα. Η φούσκα έσκασε κάποια στιγμή και η κατάρρευση ολοκληρώθηκε σε λίγες ημέρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη η φούσκα δημιουργήθηκε έπειτα από μια μακρά περίοδο «ποσοτικής χαλάρωσης» στην Ολλανδία, που αύξησε υπέρμετρα τη ρευστότητα της οικονομίας. Όπως τώρα δηλαδή, που οι κεντρικές τράπεζες έχουν εκδώσει κάπου 20 τρισ. δολάρια ακάλυπτο χρήμα, για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοοικονομική κρίση και την πανδημία.
Το bitcoin λοιπόν θυμίζει πυραμίδα και μάλιστα γιγαντιαίων διαστάσεων, η οποία λειτουργεί πλέον σε σημαντικό βαθμό αυτόνομα.
Δεν έχει σημασία αν ξεκίνησε ως πείραμα ή παιχνίδι ή ρομαντικός στοχασμός. Σήμερα, εκατομμύρια «επενδυτές» σε όλο τον κόσμο έχουν τοποθετήσει τις οικονομίες τους σε αυτό και το συστήνουν ένθερμα σε άλλους τόσους. Τα διαστημικά άλματα που κάνει η τιμή του (π.χ. από τα 416 δολάρια του 2016 στα 19.346 δολάρια του 2017 ή από τα 3.229 δολάρια του Δεκεμβρίου 2018 στα 61.195 δολάρια του Φεβρουαρίου 2021), εδραιώνουν την πεποίθηση των αφελών ότι όσο ακριβά κι αν αγοράσουν θα βγουν κερδισμένοι, αρκεί να περιμένουν το επόμενο μεγάλο άλμα. Ακόμη και η κατάρρευση του 2018 (από τα 19.346 δολάρια στα 3.229 δολάρια σε ένα έτος), δεν τους αποθαρρύνει γιατί ήταν μια παρένθεση στη φρενήρη πορεία του από τα 416 δολάρια στα 61.195 δολάρια σε 4 μόλις χρόνια.
Αυτή η κερδοσκοπική μανία δημιουργεί μια διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση, που είναι ικανή να υπερκαλύψει την αντίστοιχη προσφορά και να ωθήσει την τιμή ακόμη ψηλότερα, δημιουργώντας ένα «παραδεισένιο τοπίο» για τους κερδοσκόπους που έχουν «στοκάρει» bitcoin. Αύριο μεθαύριο, θα ξεφορτώσουν στα καινούργια υψηλά, θα ρίξουν την τιμή με κάποιες φήμες, θα «ξαναφορτώσουν» σε χαμηλότερες τιμές και θα συνεχίσουν για πολύ ακόμη τη χρυσοφόρο δραστηριότητά τους. Σκεφθείτε κάποιον από εκείνους που χειραγωγούν το bitcoin. Θα μπορούσε να αγοράσει 100.000 «κομμάτια» το 2016 (κόστος 40 εκατ. δολάρια), να τα πουλήσει το 2017 κοντά στα 2 δισ. δολάρια, να τα ξανα-αγοράσει το 2018 με 300 εκατ. δολάρια και να τα «ξεφορτώσει» τον περασμένο Φεβρουάριο έναντι 6 δισ. δολ., κερδίζοντας κάπου 7,5 δισ. δολ. σε 4 χρόνια, με μια επένδυση 40 εκατ. δολ. (απόδοση 18.750%).
Όμως, αυτή η αυτοτροφοδοτούμενη πυραμίδα, που αποτελεί χρυσοφόρο μηχανισμό για τους λίγους, είναι ταυτόχρονα καταστροφική για τους πολλούς. Διότι θα συνεχίσει να διογκώνεται και να εγκλωβίζει τις περιουσίες όλο και περισσότερων αποταμιευτών. Σήμερα η κεφαλαιοποίησή του έχει φτάσει τα 1.000 δισ. δολάρια και είναι προφανές ότι υπάρχει προοπτική να μεγαλώσει κι άλλο. Π.χ. η ζήτηση του στην Ινδία των 1.350 εκατομμυρίων ανθρώπων τώρα ξεκίνησε, ενώ εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ έχουν δηλώσει ότι θα «επενδύσουν» μέρος των χρημάτων από το «πακέτο Μπάιντεν» σε bitcoin. Αυτή η κατάσταση μοιάζει με μια γιγάντια χιονοστιβάδα που έχει ήδη ισοπεδώσει χωριά και κωμοπόλεις στο πέρασμά της και συνεχίζει (μεγαλώνοντας διαρκώς) για την πρωτεύουσα. Κάποιος πρέπει να τη σταματήσει όσο είναι καιρός, αλλιώς η καταστροφή θα είναι μεγάλη.
Επίλογος
Αυτό που συμβαίνει σήμερα με το bitcoin δοκιμάζει τη λογική μας. Ένα άχρηστο προϊόν πουλιέται πανάκριβα, μέσα από μια διαδικασία που θυμίζει πυραμίδα. Κάποιοι αποκομίζουν μεγάλα κέρδη γιατί οργανώνουν και στηρίζουν αυτή την απάτη. Κάποιοι άλλοι επωφελούνται γιατί έτυχε να βρίσκονται στο «τρένο» την κατάλληλη στιγμή. Όλα αυτά τα πληρώνουν οι στρατιές των εύπιστων «επενδυτών» οι οποίοι έχουν τυφλωθεί από την προσδοκία του εύκολου κέρδους.
Οι ρυθμιστικές αρχές αδρανούν, λες και όλα κυλούν ομαλά. Το σκηνικό θυμίζει τον «Γυμνό Βασιλιά» του Hans Christian Andersen: Όλοι υποκρίνονταν ότι έβλεπαν τον βασιλιά να φοράει υπέροχα ρούχα (ή μήπως το πίστευαν;) ενώ αυτός ήταν γυμνός.
Τώρα, πολλοί βλέπουν «ψηφιακό χρυσό» σε ένα κρυπτονόμισμα που δεν έχει καμία χρησιμότητα. Θα ήταν ένα κωμικό θέαμα εάν αθώοι άνθρωποι δεν διέτρεχαν τον κίνδυνο να χάσουν κόπους μιας ζωής.
Όμως, ο τζίρος γύρω από το bitcoin και τα άλλα κρυπτονομίσματα μεγάλωσε επικίνδυνα και διογκώνεται διαρκώς. Η κατάσταση έχει ξεφύγει σε σημαντικό βαθμό. Ανεξάρτητα αν κάποιοι «αγκάλιασαν» αυτή την κατάσταση σπεύδοντας να επωφεληθούν (Έλον Μασκ / Tesla, PayPal, Visa, MasterCard), κάποιοι άλλοι χτύπησαν -έστω διακριτικά- το καμπανάκι του κινδύνου (π.χ., Μπιλ Γκέιτς, Γουόρεν Μπάφετ, Τζάνετ Γέλεν). Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να πατήσουν το φρένο, έστω και τώρα, για να προστατεύσουν τους εύπιστους «επενδυτές» από τα δίχτυα των επιτηδείων, που έχουν απλωθεί πάνω από τα «χρηματιστήρια» κρυπτονομισμάτων. Η κεφαλαιοποίηση του bitcoin ξεπερνά πλέον τα 1.000 δισ. δολάρια. Δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο.
