Του Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
και της υποψήφιας Δρ. Μαριάννας Εσκαντάρ
Financial Engineering laboratory
Πολυτεχνείο Κρήτης
Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Μπορεί η χρηματοοικονομική (finance) να σώσει τον πλανήτη; Η υπεύθυνη χρηματοοικονομική δεν είναι μια πρόσφατη έννοια. Η βιώσιμη, η «ηθική» και αλληλέγγυα χρηματοοικονομική αναπτύσσεται εδώ και αρκετές δεκαετίες. Από τη χρηματοοικονομική κρίση της περιόδου 2007-2009, όλο και περισσότεροι παράγοντες της παραδοσιακής χρηματοοικονομικής συνειδητοποίησαν ότι ένα βραχυπρόθεσμο όραμα εκθέτει τους ανθρώπους σε υπερβολικούς κινδύνους και δεν είναι απαραίτητο το πιο κερδοφόρο. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι τα χαρτοφυλάκια που ενσωματώνουν μια βιώσιμη στρατηγική αποδίδουν καλύτερα από τα παραδοσιακά χαρτοφυλάκια. Η έννοια της βιώσιμης χρηματοοικονομικής καλύπτει πολλές μορφές: πράσινα ομόλογα, θεματικά κεφάλαια, στρατηγικές επιλογής, χρηματοοικονομική των επιπτώσεων, κλπ.
Αν και δεν υπάρχει επίσημος ορισμός, οι έννοιες των μακροπρόθεσμων, κοινωνικών και οικολογικών επενδύσεων είναι γενικά αποδεκτές σε όλες τις μορφές βιώσιμης χρηματοοικονομικής. Γενικά, διακρίνεται η πράσινη χρηματοοικονομική η οποία υποστηρίζει δράσεις και χρηματοοικονομικές λειτουργίες που προωθούν μια ενεργειακή και χρηματοοικονομική μετάβαση επενδυτικών έργων που δεν βλάπτουν το περιβάλλον από την κοινωνική υπεύθυνη επένδυση (SRI) που οδηγεί στην εφαρμογή περιβαλλοντικών κριτηρίων κοινωνικής και διακυβέρνησης (ESG) και την αλληλέγγυα χρηματοοικονομική, η οποία χρηματοδοτεί έργα με άμεσο αντίκτυπο (δράσεις στέγασης, βιοποικιλότητας, μικροπιστώσεις, ... κλπ).
Μια πράσινη συμφωνία για την Ευρώπη
Η επίτευξη των στόχων της θερμοκρασίας της συμφωνίας του Παρισιού (περιορισμός έως το 2100 της υπερθέρμανσης του κλίματος κάτω των 2 βαθμών κελσίου σε σχέση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα), απαιτεί πρώτα από όλα να καλύψει το έλλειμμα της βιώσιμης επένδυσης που από μόνα τους τα δημόσια κεφάλαια δεν μπορούν να εγγυηθούν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η επίτευξη της ουδετερότητας του άνθρακα απαιτεί μεταξύ 100 και 150 δις ευρώ ετησίως σε πρόσθετη χρηματοδότηση. Η πράσινη συμφωνία που ανακοίνωσε η πρόεδρος Ursula von der Leyen το Δεκέμβριο του 2019 προτείνει: 1000 δις ευρώ μέχρι το 2030 για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και για άλλες δημόσιες και ιδιωτικές πηγές κεφαλαίων. Αυτό το επενδυτικό σχέδιο για μια βιώσιμη Ευρώπη σκοπεύει έτσι να θέσει το στόχο της ουδετερότητας του άνθρακα στο επίκεντρο των επενδυτικών αποφάσεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου μια διπλή αβεβαιότητα. Πρώτον, αυτή που συνδέεται με την ίδια τη δυναμική του κλίματος. Στην πραγματικότητα, η εξέλιξη του κλίματος δεν είναι γραμμική και υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις (όπως η τήξη του αρκτικού πάγου). Στη συνέχεια, υπάρχει αβεβαιότητα που συνδέεται με τις οικονομικές επιπτώσεις (στην παραγωγικότητα εργασίας, στην ευημερία, ...), επειδή είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί το κόστος των ακραίων κλιματολογικών γεγονότων και αυτού των πλανητικών ορίων. Οι κλιματικοί κίνδυνοι, το μέγεθος και το εύρος των οποίων θα είναι σημαντικό και μη αναστρέψιμο, αποτελούν επομένως σημαντική πρόκληση για τη ρύθμιση και τη χρηματοοικονομική εποπτεία.
Αποφάσεις χρηματοδότησης και επένδυσης
Η κλιματική αλλαγή είναι επομένως αιτία τριών τύπων κινδύνων που επιβαρύνουν τις χρηματοοικονομικές αγορές.
- Φυσικοί κίνδυνοι (ξηρασία, καταιγίδες, άνοδος της στάθμης της θάλασσας).
- Κίνδυνοι μετάβασης, όπως η ξαφνική επανεκτίμηση ορισμένων περιουσιακών στοιχείων μετά την εφαρμογή ενός οικονομικού μοντέλου χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, επειδή εκτίθενται πολύ στην υπερθέρμανση του πλανήτη ή δεν είναι πολύ αποδοτικοί στο πλαίσιο του περιορισμού του.
- Κίνδυνοι ευθύνης, όπως οι ζημιές που ενδέχεται να πληρώσει μια επιχείρηση εάν θεωρηθεί υπεύθυνη για την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Όλες οι αποφάσεις που λαμβάνονται όσον αφορά τη χρηματοδότηση και την επένδυση (δάνεια, συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο μιας επιχείρησης κλπ.) πρέπει συνεπώς να λαμβάνουν υπόψη τους περιορισμούς που συνδέονται με το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Όμως, ένας τέτοιος στόχος δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς οι χρηματοοικονομικοί παράγοντες να έχουν κοινό όραμα για το τί θεωρείται πράσινη δραστηριότητα. Για να γίνει αυτό, το σχέδιο δράσης με τίτλο «Χρηματοδότηση Βιώσιμης Ανάπτυξης» που λάνσαρε η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2018, προτείνει μια ταξινόμηση που στηρίχθηκε σε επιστημονικές βάσεις. Θα βοηθήσει στην καθοδήγηση των επενδύσεων σε φιλικές προς το περιβάλλον δραστηριότητες. Όχι μόνο οι επενδυτές χρειάζονται ένα κοινό ορισμό της βιωσιμότητας, αλλά πρέπει να προκύψει μια αξιόπιστη προσφορά χρηματοοικονομικών προϊόντων και υπηρεσιών, ιδίως για την πρόληψη της πράσινης νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες που θα έδινε μια παραπλανητική εικόνα του οικολογικού αντίκτυπου των αποταμιεύσεων που επενδύθηκαν.
Χρηματοοικονομικά προϊόντα για την κλιματική μετάβαση
Αυτή η ταξινόμηση είναι πιθανώς η μεγαλύτερη πρόοδος για να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη μιας βιώσιμης χρηματοοικονομικής. Επομένως, η ευρωπαϊκή ταξινόμηση βρίσκεται στο επίκεντρο της ανάπτυξης μιας σειράς εργαλείων που χρησιμοποιούνται από την αγορά για τη χρηματοδότηση της μετάβασης χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η τυποποίηση πράσινων ομολογιών, χρηματοοικονομικών προϊόντων που προσφέρονται σε επενδυτές (συλλογικές επενδύσεις, προϊόντα ασφάλειας ζωής και αποταμίευσης), καθώς και πράσινα δάνεια συνδεδεμένα με την επίτευξη πράσινων στόχων. Η έκδοση πράσινων ομολογιών τα τελευταία 5 χρόνια είναι η εξής (σε δις δολάρια).
2015: 41
2016: 87
2017: 155
2018: 170
2019: 265
Η εκτίμηση του μεριδίου έκδοσης των πράσινων ομολογιών στο σύνολο έκδοσης σε παγκόσμιο επίπεδο κυμαίνεται από 1 έως 3%.
Οι εκδοθείσες πράσινες ομολογίες στον κόσμο το 2019 κατανέμονται ως ακολούθως (σε δις δολάρια):
Η.Π.Α.: 52,9
Κίνα: 31,4
Γαλλία: 30,7
Γερμανία: 18,7
Ολλανδία: 15,2
Λοιπά κράτη όπως, Ισπανία, Ιταλία, Σουηδία, Ιαπωνία, Καναδάς, κλπ.
Συμπερασματικά, η ανάπτυξη της βιώσιμης χρηματοοικονομικής δεν είναι ένας ανώφελος στόχος, εξαρτάται από την ικανότητα των ενεργειακών και βιομηχανικών μας συστημάτων να επιτύχουν τη μετάβασή τους και από την προστασία του χρηματοοικονομικού συστήματος από τους αδιαμφισβήτητους κλιματικούς κινδύνους.
Πρέπει λοιπόν να εφαρμοστούν μια σειρά μέτρων στη λειτουργία των οικονομιών μας: να στείλουμε σαφή μακροπρόθεσμα πολιτικά μηνύματα, σχεδιασμό μεθόδων χρηματοδότησης και βιομηχανικές δομές που αντιστοιχούν καλύτερα στα χαρακτηριστικά των περιουσιακών στοιχείων χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Δημιουργία αξίας χάρη στη μετάβαση. Χρηματοδότηση μιας μετάβασης που είναι δίκαιη για όλους. Έλεγχος της διακυβέρνησης και της λογιστικής επιχειρήσεων για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητά τους. Πρόκειται για προκλήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν, αλλά πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο πολιτικών για τη ρύθμιση του χρηματοοικονομικού συστήματος και της εποπτείας του τα επόμενα χρόνια.
