ΌΤΑΝ ΕΓΡΑΨΑ, πριν από περίπου είκοσι χρόνια, το «τέλος της ιστορίας», ένα πράγμα που δεν προέβλεψα ήταν ότι η αμερικανική συμπεριφορά και οι εσφαλμένοι υπολογισμοί θα έκαναν τον αντι-αμερικανισμό ένα από τα μεγαλύτερα λάθη της παγκόσμιας πολιτικής. Και ακόμα, ιδιαίτερα μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 η κυβέρνηση Μπους υπέπεσε σε τέσσερα βασικά λάθη.
Πρώτον, η ιδεολογία της «πρόληψης», η οποία επινοήθηκε λόγω των επιθέσεων του 2001, δεν έπρεπε να περιλαμβάνει το Ιράκ και τα υπόλοιπα κράτη, τα οποία ανήκουν στην ίδια κατηγορία και απειλούν για μαζική καταστροφή μέσω της περαιτέρω ανάπτυξης των όπλων.
Η πρόληψη δικαιολογείται πλήρως ενάντια στους τρομοκράτες, οι οποίοι δεν έχουν συγκεκριμένη εθνικότητα και χειρίζονται τέτοιου είδους όπλα. Ωστόσο αυτές οι μεμονωμένες περιπτώσεις δεν μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα για μια γενική αντι-παραγωγική πολιτική, σύμφωνα με την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες παρεμβαίνουν με στρατιωτικά μέσα παντού, προκειμένου να εμποδίσουν την περαιτέρω ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων.
Το κόστος για να πραγματοποιήσεις την εν λόγω πολιτική, είναι υψηλό (χιλιάδες δισεκατομμύρια δολάρια και δεκάδες χιλιάδες θύματα στο Ιράκ). Αυτός είναι ο λόγος που η κυβέρνηση Μπους απέφυγε τις στρατιωτικές συγκρούσεις με τη Βόρεια Κορέα και το Ιράν, παρά το σεβασμό στο εναέριο χτύπημα του Ισραήλ το 1981 στον αντιδραστήρα Οσιράκ του Ιράκ, γεγονός που καθυστέρησε το πυρηνικό πρόγραμμα του Σαντάμ Χουσεΐν για ορισμένα χρόνια. Υστερα από όλα αυτά, φαίνεται ότι η μεγάλη επιτυχία της εν λόγω επίθεσης σημαίνει ότι η περιορισμένη παρέμβαση δεν μπορεί ποτέ να επαναληφθεί, καθώς οι παραγωγοί έμαθαν πλέον να θάβουν, να κρύβουν ή να αντιγράφουν πιστά τα προγράμματά τους.
Ο δεύτερος μεγάλος εσφαλμένος υπολογισμός αφορά την παγκόσμια αντίδραση στην επιδίωξη της Αμερικής να αποκτήσει ηγεμονική εξουσία. Πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης Μπους, πίστευαν ότι χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ή του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους.
Αυτό ήταν άλλωστε και το πρότυπο που ακολούθησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και κατά τη δεκαετία του '90, βέβαια τότε αυτή η στρατηγική ήταν γνωστή ως «ηγεμονία» και όχι ως «μονομερισμός».
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ιράκ οι συνθήκες άλλαξαν: η ανάπτυξη των ΗΠΑ ήταν τόσο ισχυρή συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο, που η έλλειψη αμοιβαιότητας αποτέλεσε πηγή ενόχλησης ακόμα και για τους πιο κοντινούς συμμάχους των ΗΠΑ. Ο δομικός αντι-αμερικανισμός προέκυψε από το γεγονός ότι η παγκόσμια κατανομή εξουσίας ήταν ορατή από τα χρόνια διακυβέρνησης του Κλίντον. Η κατάσταση ωστόσο επιδεινώθηκε όταν ανέλαβε τα προεδρικά καθήκοντα ο Μπους.
Το τρίτο λάθος της Αμερικής ήταν ότι υπερεκτίμησε το πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η συμβατική στρατιωτική δύναμη στις συμφωνίες με αδύναμα κράτη και με υπερεθνικά δίκτυα οργανισμών, τα οποία είναι γνωστά για τη διεθνή πολιτική που ακολουθούν, τουλάχιστον στη Μέση Ανατολή.
Είναι άξιον απορίας, πώς μία χώρα που διαθέτει την ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη από οποιοδήποτε άλλο κράτος στην ανθρώπινη ιστορία και παράλληλα ξοδεύει τα μεγαλύτερα χρηματικά ποσά για τον συγκεκριμένο τομέα, δεν μπορεί να παρέχει ασφάλεια σε μία τόσο μικρή χώρα 24 εκατομμυρίων κατοίκων, η οποία βρίσκεται υπό την κατοχή της περισσότερο από τρία χρόνια.
Τουλάχιστον μέρος του προβλήματος είναι ότι οι διαπραγματεύσεις γίνονται με κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες είναι οργανωμένες σε κεντροποιημένες ιεραρχίες που μπορούν να επιβάλλουν κανονισμούς. Αυτές με την σειρά τους χειραγωγούνται από τη συμβατική εξουσία.
Το Ισραήλ έκανε ένα παρόμοιο λάθος, καθώς σκέφτηκε ότι μπορούσε να χρησιμοποιήσει το τεράστιο περιθώριο που διαθέτει σε συμβατική στρατιωτική δύναμη για να καταστρέψει τη Χεζμπολάχ το περασμένο καλοκαίρι στον πόλεμο του Λιβάνου. Τόσο το Ισραήλ όσο και οι ΗΠΑ νοσταλγούν τον κόσμο του εικοστού αιώνα, όταν τα κράτη δεν αντιδρούσαν για τον τρόπο που ήταν κατανεμημένη η εξουσία.
Η νοσταλγία αυτή όμως οδήγησε και τα δύο κράτη στην παρερμηνεία των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν, καθώς έχουν συνδυάσει την Αλ Κάιντα με το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν και τη Χεζμπολάχ με το Ιράν και τη Συρία.
Οι εν λόγω σύνδεσμοι ισχύουν στην περίπτωση της Χεζμπολάχ, ωστόσο οι δικτυακοί ηθοποιοί έχουν τις δικές τους κοινωνικές ρίζες και δεν χρησιμοποιούνται απλά ως πιόνια από την θρησκευτική εξουσία. Στο πλαίσιο αυτό η εξάσκηση της συμβατικής εξουσίας έχει αρχίσει να είναι πηγή τρόμου.
Το τελευταίο λάθος, στο οποίο υπέπεσε η κυβέρνηση Μπους είναι ότι η χρήση της εξουσίας δεν υστερεί μόνο σε στρατηγική, αλλά και σε ικανότητα. Στο Ιράκ για παράδειγμα, η κυβέρνηση έκανε λάθος εκτίμηση της απειλής των όπλων μαζικής καταστροφής, καθώς απέτυχε να σχεδιάσει αποτελεσματικά την κατάληψη της χώρας και στη συνέχεια εμφανίστηκε ανίκανη να αντιδράσει αποτελεσματικά όταν τα γεγονότα πήραν διαφορετική, από την αναμενόμενη, τροπή.
Παράλληλα, η ανεπάρκεια εφαρμογής επιφέρει στρατηγικές συνέπειες. Πολλές από τις φωνές που ζητούσαν την στρατιωτική παρέμβαση της Αμερικής στο Ιράκ, τώρα ζητούν από την Αμερική να προχωρήσει σε πόλεμο με το Ιράν. Δεν έχουν σκεφτεί όμως ότι η κατάληξη δεν θα είναι καλύτερη, από την στιγμή που το Ιράν αποτελεί αποτελεσματικότερο και ισχυρότερο αντίπαλο.
Πάντως το πρόβλημα που παραμένει είναι η κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα. Οποιαδήποτε χώρα στη θέση της Αμερικής, ακόμα και μια δημοκρατία, θα έμπαινε σε πειρασμό να διευρύνει την ηγεμονική της εξουσία.
Οι ιδρυτές της Αμερικής παρακινήθηκαν από μία παρόμοια πεποίθηση για την μη ελεγχόμενη εξουσία, η οποία ακόμα και αν είναι δημοκρατικά κατοχυρωμένη, μπορεί να εξελιχθεί σε επικίνδυνη. Στο πλαίσιο αυτό δημιούργησαν ένα θεσμικό σύστημα, το οποίο διαιρεί τις εξουσίες μέσα στη χώρα, προκειμένου να αποφευχθούν οι υπερβολές.
Τέτοιο σύστημα βέβαια δεν διαθέτει σήμερα κανένα κράτος παγκοσμίως, γεγονός που ίσως εξηγεί πώς έφτασε η Αμερική σε αυτό το σημείο. Μία ομαλότερη διεθνής κατανομή ισχύος, ακόμα και σε ένα παγκόσμιο σύστημα, το οποίο δεν είναι αμιγώς δημοκρατικό, μπορεί να έθετε λιγότερους πειρασμούς για εγκατάλειψη της «ορθής» χρήσης εξουσίας.
ΦΡΑΝΣΙΣ ΦΟΥΚΟΥΓΙΑΜΑ, πρύτανης του School of Advanced International Studies, του πανεπιστημίου Johns Hopkins και επικεφαλής της The American Interest, www.the-american-interest.com.
Copyright:Project Syndicate/ The American Interest, 2007
