Των Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη,
Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας, ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France
Μαριάννα Εσκαντάρ, MBA
Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, MBA Πολυτεχνείο Κρήτης
Μέλος εργαστηρίου Financial Engineering
Μέσα σε μια ορχήστρα ή σε μια επιχείρηση ή σε οποιαδήποτε άλλο οργανισμό, τίθεται με ενδιαφέρον το θέμα του μάνατζμεντ. Η αποστολή του είναι καθολική: πρόκειται για τον αρμονικό συνδυασμό της ενέργειας πολλών προσώπων για την εξασφάλιση μιας συλλογικής επίδοσης. Αυτή η μονάδα προκλήσεων κρύβει ωστόσο μεγάλο πλήθος πλαισίων και πρακτικών. Σε 100 λέξεις, αυτό το εγχειρίδιο προτείνει να ορίσει τις εργασίες και τις λειτουργίες του μάνατζερ, να αναλύσει τις μορφές που μπορεί να πάρει το μάνατζμεντ σύμφωνα με τους διάφορους τύπους οργανώσεων. Υπενθυμίζει επίσης ότι, επειδή το μάνατζμεντ ενσαρκώνεται από άτομα, διοικώ, είναι πρώτα από όλα ενεργώ και συμπεριφέρομαι. Δίνει επίσης τα κλειδιά για το μάνατζμεντ με ευφυΐα.
Ο συγγραφέας είναι καθηγητής στο ESSEC Business School, μια από τις καλύτερες σχολές στη Γαλλία (2η στην κατάταξη). Το εγχειρίδιο αναπτύσσεται σε έξι κεφάλαια:
- Αποστολή
- Οικοσύστημα
- Εικόνες
- Πρακτικές
- Ο μάνατζερ
- Διοικώ το μάνατζμεντ
Ο συγγραφέας δίνει μια προσωπική προσέγγιση στην ανάπτυξη του εγχειριδίου η οποία βασίζεται στην εμπειρία του τις τελευταίες δεκαετίες μέσα από καταστάσεις ανθρώπινες και οργανωσιακές αρκετά διαφορετικές.
Τρεις ανησυχίες καθορίζουν τη δομή του:
Η πρώτη προωθεί την ανάλυση στις περιφέρειες της έννοιας του μάνατζμεντ, για να αποφύγει να την περιορίσει σε μια λειτουργική και τεχνική περίμετρο. Η δεύτερη συνιστάται στην επιμονή μιας εις βάθος ανθρωπιστικής προσέγγισης του μάνατζμεντ παρά σε μια περιπτωσιολογική παρουσίαση προσεγγίσεων και οραμάτων. Η τρίτη μαρτυρά το ενδιαφέρον, την καλοσύνη και το σεβασμό πολλών προσώπων από τα οποία εμπνεύσθηκε ο συγγραφέας ώστε να αναπτύξει μια συλλογική ενέργεια που δίνει αποτέλεσμα και γιατί όχι επιφέρει ένα κοινό καλό.
Αποστολή και Οικοσύστημα
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Από την ενότητα αποστολή τα θέματα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι: η αλλαγή, η συμπεριφορά, ο έλεγχος, η απόφαση, η καινοτομία, ο στόχος και η υπευθυνότητα.
Η αλλαγή συνδέεται άμεσα με τη ζωή των οργανώσεων. Από τη μια πλευρά, οι μάνατζερ πρέπει να ερμηνεύουν και να μεταφράζουν την αλλαγή. Από την άλλη, η αλλαγή δεν αφορά μόνο το μάνατζμεντ. Για να είναι αποτελεσματικό, πρέπει οι μάνατζερ να γνωρίζουν και να μπορούν να θέσουν σε εφαρμογή τα εργαλεία, τις δομές και τις νέες συμπεριφορές για την αλλαγή.
Το μάνατζμεντ είναι μια προσπάθεια επιρροής. Οι πολιτικές και οι μηχανισμοί που απορρέουν από τις ενέργειες του μάνατζερ προσανατολίζονται να επηρεάσουν τις συμπεριφορές των ατόμων, των ομάδων ή της επιχείρησης στο σύνολο της.
Ο έλεγχος είναι η τρίτη φάση της διαδικασίας της διοίκησης μετά την ανάλυση της κατάστασης στα αποτελέσματα, στον τρόπο που αποκτήθηκαν, στους κανόνες και τις χρησιμοποιούμενες μεθόδους, καθώς και στο σεβασμό των οριζόμενων αξιών.
Ο μάνατζερ συχνά ονομάζεται αποφασίζων. Το μάνατζμεντ μπορεί να ορίζεται ως η τέχνη να παίρνονται οι καλές αποφάσεις. Οι αποφάσεις του μάνατζμεντ δεν αφορούν μόνο στρατηγικά και οικονομικά θέματα. Οι μάνατζερ, κάθε επιπέδου παίρνουν αποφάσεις κατανομής πόρων, προσαρμογής χωρών, μετασχηματισμού των μεθόδων παραγωγής και ατομικές καταστάσεις.
Η καινοτομία είναι απαραίτητη. Είναι ακόμη αληθινό και σε περίπτωση της κρίσης. Εάν η καινοτομία είναι προφανώς το προϊόν δημιουργικότητας, εφευρετικότητας και της ανησυχίας της εφαρμογής της, ανήκει στο μάνατζερ να την ενθαρρύνει.
Ο μάνατζερ ασχολείται με τη μελέτη των στόχων. Τους προσδιορίζει, τους ακολουθεί, τους αναθεωρεί και τους ελέγχει. Υπάρχει και η διάκριση “διοίκηση με στόχους”. Η διατύπωση των στόχων επιβάλλει αυτοί να είναι απλοί, μετρήσιμοι και ελεγχόμενοι.
Οι στόχοι, οι ορισμοί των λειτουργιών, των δομών και οι διαδικασίες προσδιορίζουν την περίμετρο της υπευθυνότητας που μεταφράζεται συγκεκριμένα αντιπροσωπείες υπογραφής και υποχρεώσεις πληροφόρησης. Το υπεύθυνο μάνατζμεντ οφείλει να συνεισφέρει στην κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης.
Από την ενότητα οικοσύστημα, είναι ενδιαφέρον να παρουσιασθούν τα θέματα: η κουλτούρα, η σχολή, η επιχείρηση, η ιστορία, η έρευνα και η θεωρία.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η κουλτούρα της επιχείρησης είναι στο κέντρο των διοικητικών σκέψεων. Η κουλτούρα διαφαίνεται μέσα από τον τρόπο της προσέγγισης των προβλημάτων, της λήψης των αποφάσεων και της αντίδρασης σε τρέχουσες και εξαιρετικές καταστάσεις της ζωής των επιχειρήσεων. Η κουλτούρα είναι μια πηγή για το μάνατζμεντ παρά μια πραγματικότητα που πρέπει να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε.
Το μάνατζμεντ έχει διάφορες σχολές. Μερικές μεγάλες επιχειρήσεις (General Electric, IBM, L’Oreal, Michelin,…) είναι οι ίδιες σχολές, διότι η ίδια η αγορά της εργασίας αναγνωρίζει τις διοικητικές δεξιότητες που αποκτήθηκαν από αυτούς που εργάσθηκαν μέσα σε αυτές.
Η επιχείρηση ή η οργάνωση είναι ο οργανισμός για τον οποίο επεξεργάσθηκαν οι θεωρίες του μάνατζμεντ. Η επιχείρηση είναι ο χώρος των επιχειρηματιών, έννοια η οποία συχνά διαχωρίζεται από αυτή των μάνατζερ. Το μάνατζμεντ είναι το ίδιο ένας χώρος ιστορίας και τα περισσότερα διδάγματα δείχνουν τους βασικούς στόχους και τις ημερομηνίες κλειδιά.
Το μάνατζμεντ είναι τόπος έρευνας, και έχει ανάγκη από αυτήν. Η μελέτη του τομέα του μάνατζμεντ υποχρεώνει σε πολλαπλές θεωρήσεις, επαναθεώρηση των αποδείξεων πάντοτε μπροστά στο μυστήριο του ανθρώπινου νου. Η έρευνα στο μάνατζμεντ έχει δύο στόχους: Ο πρώτος συνίσταται στην παρατήρηση πρακτικών για να βρεθούν οι κανονικότητες και τα απρόβλεπτα. Ο δεύτερος αφορά αυτό που συμβαίνει σε πιο υψηλό επίπεδο από διοικητικές καταστάσεις και αφορά άλλες επιστήμες: φιλοσοφία, ιστορία, ανθρωπολογία, πολιτική επιστήμη, ψυχολογία, οικονομία, κοινωνιολογία και προσφέρουν πηγές πληροφοριών για να προσεγγίσει διοικητικές καταστάσεις.
Το μάνατζμεντ είμαι μια περίπτωση θεωρίας παρά πρακτικής. Προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει συλλογίζομαι, κοιτάζω εντατικά και παρατηρώ. Το μάνατζμεντ αφορά τις ανθρώπινες συμπεριφορές, τον τρόπο να εργαζόμαστε μαζί. Η βελτίωση του μάνατζμεντ είναι το άνοιγμα σε νέες θεωρίες, αλλαγή των προοπτικών και κυρίως δεν είναι καταφύγιο στην πρακτική.
Ο μάνατζερ και “διοικώ το μάνατζμεντ”
Στην ενότητα του μάνατζερ, έννοιες όπως γνησιότητα, χαρισματικός, δεξιότητα, ηθική, leader, κίνητρο έχουν μεγάλη σπουδαιότητα.
Η γνησιότητα είναι μια έννοια πολύ προωθημένη μέσα στο μάνατζμεντ. Αρχικά, οι μάνατζερ δεν πρέπει να “κολλούν” σε μοντέλα και ρόλους μακριά από την πραγματικότητα. Ακολούθως, πρέπει να αποτελούν παράδειγμα ενθαρρύνοντας τη συνοχή μεταξύ λόγων και έργων που ενδυναμώνουν την αλήθεια της πράξης τους. Τέλος, πρέπει να ζήσουν προσωπικά το ρόλο τους, τη λειτουργία τους και τους στόχους τους παρά να παραμείνουν στα μετόπισθεν.
Το χαρισματικό μάνατζμεντ αναζωογονεί τα άτομα, δίνει νόημα στην εργασία τους. Τους μεγαλουργεί, απαντά στις ανάγκες τους που δεν θα ήξεραν διαφορετικά να τις εκφράσουν. Η μόνη παρουσία ενός χαρισματικού μάνατζερ μπορεί να εκθειάσει μια ομάδα ώστε να πετύχει τους στόχους της. Η έννοια της δεξιότητας εμφανίζεται στις αρχές του 1990. Προσκαλεί τους μάνατζερ να λάβουν υπόψη τους τις γνώσεις, τις εμπειρίες, το ποιοι είναι, ψάχνοντας να ευνοήσουν αυτό που δύναται να κάνουν παρά αυτό που ήδη κάνουν. Οι πρακτικές που προκύπτουν από τη διαχείριση των δεξιοτήτων απαιτούν μια αναδιατύπωση των διοικητικών λειτουργιών (προσλήψεις, αξιολόγηση, διαχείριση καριέρας, οργάνωση της εργασίας) αλλά επίσης μια δέσμευση των μάνατζερ για τον ορισμό, την αξιολόγηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων.
Ηθική προέρχεται από την ελληνική γλώσσα και σημαίνει συμπεριφορά. Είναι κεφαλαιώδης έννοια για το μάνατζμεντ και τους μάνατζερ, διότι μόνο οι συμπεριφορές έχουν σημασία. Οι ηθικές αναφορές συνδέονται με τους νόμους και προφανώς με τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της κουλτούρας του οργανισμού, αν και πολλές φορές αυτά δεν ανταποκρίνονται πάντοτε στους κωδικούς και τους χάρτες καλής συμπεριφοράς.
Ο συγγραφέας αναρωτιέται αν υπάρχει διαφορά μεταξύ μάνατζμεντ και leadership, μάνατζερ και leader. Οι περισσότεροι το σκέφτονται και αποδίδουν στον πρώτο την ανησυχία να κάνουν να λειτουργήσει η οργάνωση και τα συστήματά της ενώ στο δεύτερο να εμπνεύσει τα άτομα και να τους ανοίξει τις προοπτικές και τους ορίζοντες. Άλλοι το θεωρούν επικίνδυνο να αντιτάξουν τη διάσταση της εκτέλεσης (μάνατζμεντ) σε αυτή της έμπνευσης και του οράματος (leadership). Αναρωτιούνται πως μπορούν να φανταστούν το ένα χωρίς το άλλο.
Θεωρώντας ότι ένας μάνατζερ είναι επίσης leader, τονίζουν την απαραίτητη ολοκλήρωση των δύο διαστάσεων που η σημασιολογία θέλει να διαχωρίσει.
Μερικοί τύπου κινήτρων είναι οι ακόλουθοι.
- Μερικοί έγιναν μάνατζερ χωρίς να έχουν την επιλογή και προσπαθούν να διατηρήσουν μια κατάσταση η οποία δεν τους ικανοποιεί καθόλου.
- Άλλοι ψάχνουν την εξουσία. Αναζητούν να αυξήσουν την ικανότητα να επηρεάσουν άτομα ή ένα κλάδο δραστηριοτήτων, ψάχνοντας το μέσο που θα το πετύχουν περισσότερο ή καλύτερα.
- Μερικοί οραματίζονται την αναγνώριση μέσα στην επιχείρηση, η πρόσβαση σε μια διοικητική θέση είναι συχνά σύμβολο αξιοποίησης των επαγγελματικών χαρισμάτων τους.
- Άλλοι διεκδικούν μια κοινωνική θέση, μια ασφάλεια ή μια αύξηση μισθολογική.
Η τελευταία ενότητα αναφέρεται σε μια παράξενη έννοια όπως “διοικώ το μάνατζμεντ”. Σπουδαίες αναφορές γίνονται στην ανάπτυξη, αξιολόγηση, διακυβέρνηση, ιεραρχία, διοίκηση των μάνατζερ, επίδοση, ψυχοσοσιολογικοί κίνδυνοι.
Η διοικητική ανάπτυξη αντιστοιχεί σε δύο πραγματικότητες. Η πρώτη συνιστάται, για μια επιτροπή διεύθυνσης, να εξελίξει τις διοικητικές πολιτικές, τις μορφές λήψης απόφασης, συμμετοχής, επικοινωνίας και συνεργασίας. Η δεύτερη, πιο τρέχουσα, αφορά την ανάπτυξη δεξιοτήτων των μάνατζερ ώστε να τους καταστήσουν πιο ικανούς να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της αποστολής τους.
Η επίδοση βοηθά το μάνατζμεντ να αξιολογεί τις ενέργειες που πραγματοποιεί. Μέσα στις επιχειρήσεις όπου πολλαπλασιάζονται οι διαδικασίες και τα ολοκληρωμένα συστήματα διοίκησης, το μάνατζμεντ μπορεί να παρουσιάστει ως μια λειτουργία αξιολόγησης. Η αξιολόγηση δεν χρησιμεύει μόνο να ανταμείβει ή να τιμωρεί, αλλά επίσης να προσαρμόζει και να βελτιώνει τη διοικητική ενέργεια.
Εφαρμοζόμενη στην επιχείρηση, η έννοια της διακυβέρνησης αφορά κυρίως τις σχέσεις μεταξύ μετόχων και διοίκησης που επιφορτίζεται το μάνατζμεντ. Η διακυβέρνηση αφορά τα όργανα, τους κανόνες απόφασης, πληροφόρησης και ελέγχου που επιτρέπουν στους διάφορους συμμετέχοντες (κράτος, εργαζόμενοι, πελάτες, προμηθευτές,…) να εξακριβώνουν ότι τα συμφέροντά τους έχουν ληφθεί υπόψη.
Η ιεραρχία περιγράφει την οργάνωση μιας ανθρώπινης εταιρείας που ορίζει τις θέσεις, τους διαχωρισμούς, τις χαμηλότερες διοικητικές θέσεις. Οι ιεραρχίες έχουν μια χρησιμότητα. Προτείνουν μια διάταξη και βοηθούν τον καθένα να τοποθετηθεί μέσα στην επιχείρηση έχοντας ένα συγκεκριμένο ρόλο.
Η διοίκηση των μάνατζερ συνιστάται αρχικά να κατανοηθεί ότι υπάρχει πρόβλημα και να σταματήσει η ιδέα ότι οι μάνατζερ είναι γκρινιάρηδες. Συνεπώς, αυτό σημαίνει ανάπτυξη των ικανοτήτων που επιτρέπουν την μάθηση του μάνατζμεντ, τη συνοδεία, την ανταμοιβή και τη διαχείριση ειδικών καριέρων των μάνατζερ.
Το μάνατζμεντ έχει ως στόχο την εξασφάλιση της επίδοσης της επιχείρησης και μέσω αυτής των ομάδων και των μονάδων της εργασίας. Η επίδοση που επιδιώκει το μάνατζμεντ αφορά το σεβασμό των κανόνων και των διαδικασιών, η ατμόσφαιρα και οι συνθήκες εργασίας, ο σεβασμός των αξιών και η προσαρμογή με αυτό που θεωρείται ως υπευθυνότητα της επιχείρησης με την ευρύτερη έννοια.
Οι ψυχοσοσιολογικοί κίνδυνοι κατέχουν μια μεγάλη θέση μέσα στον κοινωνικό διάλογο με βάση το στρες που υπάρχει στις θέσεις εργασίας. Η ταλαιπωρία και οι αυτοκτονίες, ανάμεσα σε άλλα, έχουν γίνει οι μάστιγες που πρέπει να καταπολεμηθούν. Αφορά τις αξίες, την αποτελεσματικότητα και την υπευθυνότητα της επιχείρησης. Είναι βασικά μια ερώτηση για τη διαχείριση ανθρωπίνων πόρων που πρέπει να εφαρμόσει εργαλεία διάγνωσης, μέτρησης και πράξης.
