Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ο κ. Αθανάσιος Παπανδρόπουλος
Οι αυταπάτες όταν γίνονται δεύτερη φύση έχουν ενίοτε υψηλό και οδυνηρό για τους λαούς κόστος.
Ο Αμερικανός καθηγητής Ανθρωπολογίας και Βιολογικών Επιστημών Ρόμπερτ Τράιβερς (Robert Trivers) θεωρείται κορυφαίος στον κλάδο της Εξελικτικής Βιολογίας και το 2007 τιμήθηκε για το έργο του από τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας με το Βραβείο Crafoord - το οποίο απονέμεται σε πεδία που δεν καλύπτονται από το Βραβείο Νόμπελ.
Ειδικός στην ανάλυση της κοινωνικής εξέλιξης, της σύγκρουσης και της συνεργασίας, ο Αμερικανός καθηγητής έγραψε το 2011 ένα εντυπωσιακό βιβλίο με τίτλο «Η Μωρία των Ανόητων - Η λογική της εξαπάτησης και της αυτοεξαπάτησης στην ανθρώπινη ζωή» (Εκδόσεις Κάτοπτρον). Άψογα μεταφρασμένο από τον δρα βιολογίας Παναγιώτη Δεληβοριά, το βιβλίο αυτό είναι εκπληκτικό και «πονηρό» ταυτοχρόνως. Ο αναγνώστης του, αν έχει στοιχειώδη φαντασία και διαύγεια, διαβάζοντας τις 600 σελίδες του ανακαλύπτει σε όλες τις διαστάσεις του το σύγχρονο ελληνικό δράμα. Δράμα το οποίο, βέβαια, ο Ρ. Τράιβερς αγνοούσε όταν έγραφε το βιβλίο του, καθ’ όσον, όπως τονίζει στον ελληνικό πρόλογό του, έχει επισκεφθεί τη χώρα μας μία μόνον φορά. Χαρακτηρίζει δε λίαν επιεικώς την εμπειρία του απελπιστική.
Τι περιγράφει, όμως, ο συγγραφέας στο όντως εντυπωσιακό βιβλίο του; Αναλύει με αριστοτεχνικό τρόπο γιατί λέμε ψέματα στους εαυτούς μας και στη συνέχεια εξηγεί γιατί η αυτοεξαπάτησή μας γίνεται εργαλείο εξαπάτησης των άλλων.
Άθελά του, έτσι, ο συγγραφέας δίνει τα κλειδιά σε όποιον θέλει να καταλάβει πώς το ψέμα και ο δόλος έφεραν τη χώρα στα σημερινά απελπιστικά χάλια της και επιτρέπει να γίνει κατανοητό ότι, στο μέτρο που η κατάσταση αυτή συνεχίζεται, τα χειρότερα, όπως ήδη γράψαμε, είναι μπροστά μας. Τώρα δε, όχι μόνο από οικονομικής και κοινωνικής σκοπιάς, αλλά και από γεωπολιτικής. Οι δε καιροί μας δεν σηκώνουν αυταπάτες και ψευδαισθήσεις.
«Είμαστε παθιασμένοι ψεύτες», γράφει ο Ρ. Τράιβερς, «ακόμη και απέναντι στον εαυτό μας. Η γλώσσα, τα πολυτιμότερο απόκτημα του είδους μας, όχι μόνο ενισχύει την ικανότητά μας να ψευδόμαστε, αλλά επεκτείνει κατά πολύ το εύρος της. Μπορούμε να πούμε ψέματα για συμβάντα απόμακρα στον χώρο και τον χρόνο, για τις λεπτομέρειες και το νόημα της συμπεριφοράς των άλλων, για τις ενδόμυχες σκέψεις και τις επιθυμίες, κ.ο.κ. Προς τι, όμως, η αυτοεξαπάτηση; Γιατί διαθέτουμε τόσο θαυμαστά αισθητήρια όργανα για την ανίχνευση πληροφοριών, αν πρόκειται να διαστρεβλώσουμε την εισερχόμενη πληροφορία μόλις καταφθάσει στον νου;
»Τα θεμέλια για την επιστημονική διερεύνηση της αυτοεξαπάτησης παρέχονται από την εξελικτική βιολογία. Σύμφωνα με την εξελικτική λογική, εξαπατούμε τον εαυτό μας προκειμένου να μπορέσουμε αποτελεσματικότερα να εξαπατήσουμε τους άλλους. Πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως πολύπλευρο φαινόμενο, κύριο γνώρισμα κάποιων πολιτικών στη χώρα μας και όχι μόνον βέβαια. Δεν χωρά αμφιβολία ότι η αυτοεξαπάτηση αποτελεί αντικείμενο μελέτης της ψυχολογίας, αλλά, αν περιοριστείτε αποκλειστικά στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο, κινδυνεύετε να τυφλωθείτε (και να αποτρελαθείτε) πολύ πριν διακρίνετε τις υποκείμενες αρχές της. Σε πολλές περιπτώσεις, η κατανόηση της καθημερινότητας αποδεικνύεται πολυτιμότερη από τα πειραματικά ευρήματα. Ωστόσο, οι προσπάθειές μας να κατανοήσουμε την καθημερινότητα συχνά παρακωλύονται, είτε από την άγνοιά μας είτε από τη ροπή μας προς την εξαπάτηση και την αυτοεξαπάτηση. Στα δε ζητήματα πολιτικής και διεθνών σχέσεων, αυτό ισχύει με το παραπάνω».
Τρανές αποδείξεις της θεωρητικής αυτής προσεγγίσεως του Αμερικανού καθηγητή στην Ελλάδα, ήταν το 2015 η εκλογή και άνοδος των Συριζανέλ στην εξουσία, το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2016 και η εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ. Εκλογή εξάλλου που ίσως επαναληφθεί.
Στην ελληνική περίπτωση, είναι γνωστή η μέσω της αυταπάτης πλήρης απομάκρυνση του ελληνικού λαού από την πραγματικότητα - μέρος του οποίου ακόμη και σήμερα κλείνει μάτια και αυτιά μπροστά στα γεγονότα και τη δύναμη των αποδείξεων. Αυτό συμβαίνει γιατί στη χώρα μας κυριαρχούν δύο φαινόμενα: η μεροληπτική ερμηνεία της πληροφορίας και η μεροληπτική μνήμη. Στις περιπτώσεις αυτές, ο αποδέκτης μίας πληροφορίας αντλεί από αυτήν μόνον το περιεχόμενο που του είναι αρεστό και θυμάται ότι ικανοποιεί την αντιληπτική του ικανότητα. Έτσι, το άτομο γίνεται ευάλωτο στη χειραγώγηση, η οποία τελικώς είναι το αποτέλεσμα του υψηλού βαθμού αυτοεξαπάτησης.
Υπό αυτή την έννοια, ένα βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από την ανάγνωση της «Μωρίας των Ανόητων» είναι αυτό που λέει ότι όσα περισσότερα ψέματα λέει ένας λαός στον εαυτό του, τόσο ευκολότερα και βαρύτερα μπορεί να εξαπατηθεί. Ακόμα χειρότερα, ο λαός αυτός μπορεί να ζει υπό μόνιμο καθεστώς αυταπάτης, με το κόστος της τελευταίας να είναι ιδιαιτέρως υψηλό, ανάλογα με την περίπτωση.
