Της Βάσως Μουρελά*
Σε μείζον κοινωνικό ζήτημα αναδεικνύεται πλέον η διάσωση και η ενδυνάμωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στη χώρα μας, καθώς, πέρα από την οικονομική προσφορά τους, αυτή τη στιγμή, καλούνται εκ των συνθηκών να παρέμβουν στο σύνολο της δημόσιας σφαίρας και να συμβάλλουν στη διαμόρφωση του συγχρόνου κοινωνικού ιστού. Ενός ιστού, που εν μέσω κρίσης, επιχειρείται να αναδομηθεί, υπό το πρίσμα επιβολής μιας καθολικής καταναλωτικής κουλτούρας.
Και αυτό, διότι, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο στους τομείς της βιοτεχνίας και του εμπορίου, συνειδητά ή ασυνείδητα, συντείνουν στο να αποτελέσουν τον άλλο "πόλο", δηλαδή, τη διαφορετική φωνή, σε μια επιβαλλόμενη αντίληψη που κατασκευάζει "υποδειγματικές ταυτότητες" για το πώς θα πρέπει να "ξοδευόμαστε". Πολύ δε περισσότερο, όταν τα τελευταία χρόνια, οι ισχυρές βιομηχανίες, επιβάλλοντας έναν στρατιωτικό δανδισμό επιδιώκουν να κυριαρχούν πάνω στα υποκείμενα δια της κυριαρχίας της εικόνα. Διοχετεύοντας στις αγορές υπέρογκα πόσα, οι μεγάλες βιομηχανίες που καθορίζουν τις ηγεμονικές τάσεις κατασκευάζουν διαρκώς νέες πρότυπες ταυτότητες - φαντασιώσεις, που θα αποτελέσουν το "κόκκινο πανί" προκειμένου να αρχίσει το ατέρμονο κυνήγι της απόλαυσης. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Σταυρακάκης "η φαντασίωση είναι μια κατασκευή που διεγείρει, που προκαλεί την επιθυμία. Η επιθυμία δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιήσει παρά μόνο να αναπαράγεται ως τέτοια".
Όμως, αυτό φαίνεται πως δεν είναι αρκετό. Οι μεγάλες βιομηχανίες δεν περιορίζονται πλέον στην εξασφαλισμένη συχνότητα της επιθυμίας. Ούτε μόνο στον τρόπο που μας επιβάλλουν να επιθυμούμε. Απαιτούν, να γίνουν η καθεμία πλέον, ξεχωριστά, το αντικείμενο της επιθυμίας, η απόλυτη φαντασιακή ταύτιση. Κι εκεί, είναι που ξεκινά το αδηφάγο κυνήγι της ολοκληρωτικής κυριαρχίας. Μια μάχη που δεν είναι άλλη από την επικράτηση της επωνυμίας "logo".
Σε αυτή την τερατώδη προσπάθεια να κατακτήσουν τις αγορές με τη δική τους επωνυμία, οι κυρίαρχες βιομηχανίες άρχισαν να επεκτείνονται με ιλιγγιώδη ρυθμό σε όλο το φάσμα της παραγωγής προωθώντας κάθε είδους παράγωγα, την επικαλούμενη διεύρυνση προϊοντικού χαρτοφυλακίου. Προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή της επέκτασης των δραστηριοτήτων τους, δεν περιορίστηκαν μόνο στον παραγωγικό οργασμό προϊόντων απ' όλο τα φάσμα της καταναλωτικής ζήτησης.
Ωστόσο, η αποδεδειγμένη ευελιξία των ΜμΕ συνδυαστικά με την διαφαινόμενη αμφισβήτηση της ηγεμονίας των μεγάλων επιχειρήσεων (να σημειωθεί ότι η εν λόγω αμφισβήτηση εμφανίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο), ανάγκασε τις μεγάλες βιομηχανίες να αλλάξουν στρατηγική πλεύσης επιδιώκοντας συγκυριακή συμπόρευση με τους μικρότερους "παίχτες" της αγοράς, προτάσσοντας το πρόσχημα της εξασφαλισμένης βιωσιμότητας των τελευταίων και μάλιστα την επιτάχυνση της αύξησης των παραγωγικών τους μεγεθών.
Μέσω, λοιπόν αυτής της επεκτατικής πολιτικής που εφαρμόζουν οι οικονομικά ισχυρές βιομηχανίες, σε συνδυασμό πάντα με έναν ολόκληρο μηχανισμό στήριξης (διαφημιστικός λόγος, κατασκευή ταυτοτήτων, συντήρηση στερεοτύπων, κτλ) εξασφαλίζουν την ηγεμονία τους στις αγορές. Από κυρίαρχη πλέον θέση, καθιστούν τον εαυτό τους παράδειγμα προς μίμηση για οικονομικά ασθενέστερους, οι οποίοι καταλήγουν να αναπαράγουν τα προϊόντα των ισχυρότερων, ενισχύοντας και την ιδεολογική πλέον επικράτηση των πρώτων. Την ίδια στιγμή, ο συνεχής "κυκλισμός" της εν λόγω διαδικασίας αφήνει κάθε φορά απ΄ έξω τον "μικρότερο" έως ότου αναδείξει τον έναν και μόνο κυρίαρχο της αγοράς.
Η παγίδα της αναγκαστικής συμπόρευσης των ΜμΕ με τους μεγάλους παίχτες της αγοράς
Από τη στιγμή οι οικονομικά ισχυρές βιομηχανίες κατορθώνουν διαρκώς να καθορίζουν τις κυρίαρχες ταυτότητες, απαιτούν μέσα από μια διαδικασία ακούσιας ασφυκτικής πίεσης, τις μικρές βιομηχανίες, βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις να ακολουθήσουν. Κι αυτό, διότι, η ήδη διαμορφωμένη καταναλωτική ζήτηση απαιτεί την ικανοποίησή της, όπως ακριβώς έχει μάθει, μέσω της κατασκευασμένης φαντασιακής ταύτισης. Αυτή η διαδικασία υπαγορεύει κατά έναν τρόπο στις επιχειρήσεις, ότι τα προϊόντα που διατίθενται στις αγορές θα πρέπει να ακολουθούν τις καθορισμένες νόρμες - τις ηγεμονικές τάσεις - προκειμένου να "απορροφηθούν" ευκολότερα.
Εδώ όμως, είναι και "η παγίδα" που επιφυλάσσουν οι κυρίαρχες βιομηχανίες ώστε να διατηρήσουν το μονοπωλιακό τους χαρακτήρα. Με την επιταγή για αναγκαστική συμμόρφωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στα χνάρια της κυρίαρχης κουλτούρας, οι οικονομικά ισχυρότεροι καταφέρνουν να επεκτείνονται όλο και περισσότερο μέσα στον κοινωνικό ιστό. Καταλαμβάνοντας χώρο που ανήκει σε άλλους, στην συγκεκριμένη περίπτωση στις μικρότερες επιχειρήσεις, καταφέρνουν να μονοπωλούν τη δημόσια αισθητική, αναδιαμορφώνοντας προς όφελος τους την κοινωνικό-πολιτική οργάνωση της κοινωνίας, με αποτέλεσμα τον αποδημοκρατισμό της δημόσιας έκφρασης.
Ο κοινωνικός ανταγωνισμός στο επίκεντρο της στήριξης των ΜμΕ
Το ζήτημα επομένως που διακυβεύεται - σε κοινωνικό πλέον επίπεδο - με την στήριξη των μικρών επιχειρήσεων, είναι ακριβώς, η δυνατότητα μιας δημοκρατικότερης έκφρασης και επιλογής. Τόσο προς όφελος των επιχειρήσεων, καθώς μπορούν να εκθέτουν δημόσια τη δική τους "καταναλωτική αντίληψη" όσο, και των καταναλωτών για τους οποίους οι επιλογές διευρύνονται πέρα από τα στενά όρια των ηγεμονικών τάσεων.
Με άλλα λόγια, η ύπαρξη των μικρών επιχειρήσεων, μπορεί να αποτελέσει μέσο παρέμβασης στην επιβεβλημένη καταναλωτική κουλτούρα. Αφενός, γιατί σχετικοποιεί την καθολικότητα των ηγεμονικών τάσεων και αφετέρου γιατί κρατάει διαρκώς "ανοικτό" έναν κοινωνικό διάλογο διαφορετικών απόψεων σχετικά με τα αντικείμενα της κατανάλωσης.
Αναπαράγοντας τα λόγια του Ζαν Μποντριγιάρ "το status ενός ολόκληρου πολιτισμού μεταβάλλεται μαζί με τον τρόπο που παρουσιάζονται και γίνονται αντικείμενα απόλαυσης τα καθημερινά του αντικείμενα" θα υποστήριζε κανείς ότι η διαμόρφωση μιας νέας καταναλωτικής κουλτούρας μπορεί να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας. Υπό αυτό το πρίσμα, το ζήτημα της στήριξης των μικρών επιχειρήσεων διαπερνά τα στενά ταξικά του χαρακτηριστικά και αναγάγεται σε ζήτημα μιας ολόκληρης δημοκρατικής κοινωνίας.
* Πολιτικός Επιστήμονας, Σύμβουλος Επιχειρηματικότητας & Επαγγελματικού Προσανατολισμού
Βιβλιογραφία: Σταυρακάκης Γ. Μετασχηματισμοί του κοινωνικού ιστού και αδιέξοδα του σύγχρονου υποκειμένου
