Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]

Μετά την παρουσίασή του από το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και, συγχρόνως, αινιγματικά έργα του Ευριπίδη, η «Άλκηστη», παρουσιάζεται, σήμερα και αύριο, στις 9 το βράδυ, στο Θέατρο Βράχων.

Προκλητική συνύπαρξη τραγικών και κωμικών στοιχείων

Η «Άλκηστη», το πρώτο από τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη (438 π.Χ.), προκάλεσε ατελεύτητες συζητήσεις για το είδος στο οποίο ανήκει, εξαιτίας της συνύπαρξης τραγικών και κωμικών στοιχείων. Παράλληλα, η εμφανής σοφιστική επίδραση πυροδότησε σειρά από θέματα ηθικής των διαπροσωπικών σχέσεων.

Σε έναν κόσμο, όπου έχει κανείς τη δυνατότητα να ανταλλάξει τον θάνατό του με τη ζωή κάποιου άλλου, ο συγγραφέας του «Αθηναϊκού Διαφωτισμού» υποβάλλει σε εξονυχιστικό έλεγχο σχέσεις «αδιαμφισβήτητης» ανιδιοτέλειας και θέτει επί τάπητος τολμηρά ερωτήματα: Πώς αποδεικνύεται η αγάπη; Μέχρι πού φτάνει η αφοσίωση; Ποια ζωή έχει μεγαλύτερη αξία, και για ποιον λόγο; Οι νόμοι των ανθρώπων δίνουν επαρκείς απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα; Και τι γίνεται, όταν η παρέμβαση των θεών αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού;

Στην υπόθεση του έργου, ο Απόλλωνας, τιμωρημένος από τον Δία, αναγκάστηκε να υπηρετήσει σαν κοινός θνητός τον βασιλιά των Φερών, Άδμητο. Ως αντάλλαγμα για τη φιλόξενη και ευγενική συμπεριφορά του βασιλιά, ο θεός τού χάρισε το μοναδικό προνόμιο να ξεφύγει από τον πρόωρο θάνατο, αρκεί κάποιος άλλος να δεχτεί να πεθάνει στη θέση του. Οι ηλικιωμένοι γονείς του αρνούνται να τον υποκαταστήσουν στον Άδη. Η μόνη που δέχεται είναι η γυναίκα του, η Άλκηστη. Πεθαίνοντας, ζητάει από τον άντρα της ένα πράγμα: να μην ξαναπαντρευτεί ποτέ.

Το νεκρό της σώμα είναι ακόμα άταφο, όταν η αναπάντεχη επίσκεψη του Ηρακλή αλλάζει τα δεδομένα. Ο Άδμητος, γνωστός για τη φιλοξενία του, κρύβει το βαρύ πένθος από τον φίλο του και τον φιλοξενεί στο παλάτι. Ο Ηρακλής, χωρίς να γνωρίζει τη συμφορά που βαραίνει το σπίτι, πίνει και γλεντά, εξοργίζοντας με την προκλητική συμπεριφορά του τον υπηρέτη, που του αποκαλύπτει τον θάνατο της Άλκηστης. Ντροπιασμένος, ο ήρωας αποφασίζει κρυφά να πράξει το αδύνατο: να φέρει πίσω τη νεκρή από τον θάνατο.

Επιστρέφοντας, παραδίδει στον Άδμητο την πεπλοφορεμένη γυναίκα που συνοδεύει, για να τη φιλοξενήσει, χωρίς να του αποκαλύψει ότι πρόκειται για την Άλκηστη. Αρχικά, ο Άδμητος αντιστέκεται. Όμως, γρήγορα, δέχεται να πάρει στο σπίτι την άγνωστή του γυναίκα, παρά το φρέσκο πένθος και τον όρκο του. Όταν ανασηκώνει το πέπλο της, βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα βουβό αίνιγμα.

«Ένα αδυσώπητο κυνικό δράμα που γελά σαρκαστικά»

«Η συνύπαρξη τραγικών και κωμικών στοιχείων στο έργο, οι εκπληκτικές ρεαλιστικές του λεπτομέρειες, καθώς και το αινιγματικό τέλος του, καθιστούν την “Άλκηστη” μοναδική και δυσχεραίνουν την ειδολογική κατάταξή της» εξηγεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου. Και συνεχίζει:«Αν είναι τραγωδία, τότε είναι μια τραγωδία, που γελάει σαρκαστικά και κλείνει δίχως κάθαρση. Αν είναι κωμωδία, τότε το γέλιο παγώνει στα χείλη μας σαν διαρκής υπενθύμιση της θνητότητάς μας. Το φινάλε είναι ειρωνικό και διφορούμενο: η Άλκηστη και επιστρέφει από τον θάνατο και δεν επιστρέφει.

Η παράσταση τοποθετεί το έργο σε μία ανδροκρατούμενη στρατιωτική κοινωνία της νεότερης Ελλάδας, όπου η ζωή της γυναίκας είναι σαφώς μικρότερης αξίας από εκείνη του άνδρα και οι πολίτες δεν τολμούν να αντιταχθούν στις εντολές του αρχηγού τους. Ήδη την εποχή που γράφτηκε (438 π.Χ.), η “Άλκηστη” ήταν ένα τολμηρό σχόλιο στους ηγέτες, αλλά και στον θεσμό του γάμου.

Η παράσταση επιχειρεί να αναδείξει τη συνύπαρξη των δύο κόσμων του έργου, του ρεαλισμού και της ποίησης, του πικρού σαρκαστικού χιούμορ και της αγωνίας του ανθρώπου μπροστά στον θάνατο. Η “Άλκηστη” είναι για εμάς ένα αδυσώπητο κυνικό δράμα που γελά σαρκαστικά».

«Τα πράγματα είναι πάντα γκρι, ποτέ άσπρο ή μαύρο»

Ερμηνεύοντας την Άλκηστη, η Κίττυ Παϊταζόγλου μάς ανέφερε για το έργο: «Είναι πολύ παράξενο και φοβερά μοντέρνο έργο. Νιώθεις συνέχεια σαν να τραβάει κάποιος το χαλί κάτω από τα πόδια σου. Καμιά βεβαιότητα. Καταρχάς, μιλά για έναν κόσμο, όπου κάποιος έχει τη δυνατότητα να ανταλλάξει τον θάνατό του με τη ζωή κάποιου άλλου. Αυτό, από μόνο του, δημιουργεί κάτι πολύ παράλογο. Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος, που έχει ένα τέτοιο δικαίωμα να παρακάμψει το πεπρωμένο του; Ποιος θεός ή ανθρώπινος νόμος τού το έχει δώσει; Επίσης, ποιος είναι ο άλλος άνθρωπος, που προσφέρεται να θυσιαστεί για χάρη του; Και με τι αντάλλαγμα; Τι, στ’ αλήθεια, είναι η αφοσίωση, η αγάπη, το χρέος, η χάρη, η φιλία, το θαύμα; Ο Ευριπίδης είναι ανελέητος. Παίρνει τον γνωστό μύθο της Άλκηστης και αμφισβητεί τα πάντα. Με πόνο, αλλά και πολύ γέλιο. Με ειρωνεία και φρίκη. Για μένα, είναι σαν να λέει: τα πράγματα είναι πάντα γκρι, ποτέ άσπρο ή μαύρο.

Η Άλκηστη είναι μια πολύ νέα γυναίκα, βασίλισσα και μάνα δυο μικρών παιδιών, που, στο απόγειο της ευτυχίας της, της αγάπης της, της νιότης της, δηλαδή στην καλύτερη στιγμή της, παίρνει αυτή την απόφαση. Να δώσει τη ζωή της, αντάλλαγμα, για να σωθεί ο άντρας της. Και παίρνει αυτή την απόφαση όχι αιφνίδια ή παρορμητικά, αλλά συνειδητά. Φυσικά, έχει σημασία και το πλαίσιο, στο οποίο τοποθετείται αυτή η προσφορά. Μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, όπου ο ρόλος της γυναίκας είναι σαφώς υποβαθμισμένος σε σχέση με του άνδρα.

Προσωπικά, πιστεύω πως, για αυτήν τη γυναίκα, δεν έχει νόημα να ζει χωρίς αυτόν. Το δηλώνει ξεκάθαρα: “Δεν θέλησα να ζω χωρίς εσένα” του λέει, και δεν έχω λόγο να μην το θεωρήσω ειλικρινές. Από εκεί και πέρα, φυσικά και υπάρχουν κι άλλα επίπεδα: η σκέψη της υστεροφημίας της, η νίκη πάνω στη φθορά ή μια αίσθηση ηθικής ανωτερότητας και δύναμης που έχει κάθε άνθρωπος, που βαδίζει τόσο τολμηρά και συνειδητά προς τον θάνατο. Ο Ευριπίδης είναι τεχνίτης στην αμφισημία».

Μετάφραση: Κώστας Τοπούζης, σκηνοθεσία - επεξεργασία μετάφρασης: Κατερίνα Ευαγγελάτου, σκηνικά: Εύα Μανιδάκη, κοστούμια: Βασιλική Σύρμα, κίνηση: Πατρίσια Απέργη, μουσική: Γιώργος Πούλιος, φωτισμοί: Σίμος Σαρκετζής, μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου, βοηθός σκηνοθέτη: Δήμητρα Δερμιτζάκη, Β΄ βοηθοί σκηνοθέτη: Δημήτρης Οικονομίδης - Μαριλένα Κουτρουλάκη, βοηθός χορογράφου: Ειρήνη Καλαϊτζίδη, βοηθός ενδυματολόγου: Ειρήνη Γεωργακίλα, βοηθοί σκηνογράφου: Θάλεια Μέλισσα - Μυρτώ Μεγαρίτου, βοηθός συνθέτη: Κώστας Τσιώλης, φωτογράφος παράστασης: Πάτροκλος Σκαφίδας. Διανομή: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος: Άδμητος, Κίττυ Παϊταζόγλου: Άλκηστη, Γιάννης Φέρτης: Φέρης, Δημήτρης Παπανικολάου: Ηρακλής, Ερρίκος Μηλιάρης: υπηρέτης, Κώστας Βασαρδάνης: Απόλλων, Σωτήρης Τσακομίδης: Θάνατος, παιδιά: Σπύρος Γουλιέλμος, Νικόλ Φαλτσέτα. Χορός: Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Γιώργος Ζυγούρης, Στάθης Κόικας, Μιχάλης Μιχαλακίδης, Αντώνης Μιχαλόπουλος, Γιώργος Νούσης, Χρήστος Ξυραφάκης, Στέλιος Παυλόπουλος, Δημόκριτος Σηφάκης, Περικλής Σκορδίλης, Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Μιχαήλ Ταμπακάκης, Βαλάντης Φράγκος. Μουσικοί επί σκηνής: Πέτρος Κασιμάτης (τρομπέτα), Κωνσταντίνος Κωστίδης (συνθεσάιζερ, synth bass, ακορντεόν), Κωνσταντίνος Τσιώλης (ακορντεόν, συνθεσάιζερ), Θοδωρής Σοφόπουλος (κρουστά, ντραμς).

Θέατρο Βράχων: Βύρωνας - είσοδος από πλατεία Αναγνωσταρά, τηλ.: 210 7626438. Προπώληση εισιτηρίων: καταστήματα Public, εκδοτήριο της Τicketservices: Πανεπιστημίου 39 (εντός της στοάς Πεσμαζόγλου), τηλεφωνικά: 210 7234567, ηλεκτρονικά: ticketservices.gr.