Της Ανθής Αγγελοπούλου
Δυστυχώς η χώρα μας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις του ευρωπαϊκού χάρτη Δωρεάς Οργάνων και Μεταμοσχεύσεων, ενώ τα τελευταία χρόνια η δραματική μείωση των αξιοποιούμενων δοτών έχει οδηγήσει και σε αντίστοιχη μείωση των μεταμοσχεύσεων.
Ο ΕΟΜ ανέλαβε την ευθύνη ανάπτυξης του μεταμοσχευτικού προγράμματος τις χώρας μας στις αρχές τις δεκαετίας του 2000, με μόλις 40 δότες το έτος (3,6 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού – α.ε.π.) και 97 μεταμοσχεύσεις οργάνων ετησίως. Κατόπιν ετών προσπαθειών, το 2008 οι δότες οργάνων έφτασαν τους 98 (8,9 δότες α.ε.π.) και οι μεταμοσχεύσεις από αποβιώσαντα δότη τις 266. Για το έτος 2015, οι δότες διαμορφώθηκαν σε 39 (2,7 α.ε.π.) και οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων από πτωματικό δότη τις 91 και από ζώντα δότη τις 35.
Το 2016 οι αποβιώσαντες δότες έφτασαν τους 51 και οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων ήταν 102 από πτωματικό δότη και 49 από ζώντα. Σύμφωνα με τα στοιχεία μέχρι 8 Μαΐου 2017, έχουμε 24 αποβιώσαντες δότες με 58 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων και 22 μεταμοσχεύσεις από ζώντες δότες.
Αντίστοιχα στην Ευρώπη, ο μέσος ευρωπαϊκός είναι στους 20 δότες α.ε.π., ενώ υπάρχουν χώρες που αξιοποιούν 35 δότες α.ε.π. και ως εκ τούτου πραγματοποιούν χιλιάδες μεταμοσχεύσεις.
Αξίζει μόνο να αναφερθεί ότι από το 2001 οι αναφερθέντες εγκεφαλικοί θάνατοι έφτασαν μέχρι το 2014 στους 1.720 και από αυτούς αξιοποιήθηκαν για μεταμόσχευση μόνο 932. Ενώ οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων από το 2001 μέχρι το 2014 από πτωματικούς δότες έφτασαν στο σύνολό τους τις 2.205 και μαζί με τους ζώντες δότες έφτασαν τις 3.023.
Δότες/εκατομμύριο πληθυσμού στην Ευρώπη
Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Μεταμοσχεύσεων στην Ουρολογία, αναφερόμενη στα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σημειώνει ότι σε χειρότερη ακόμη θέση από την Ελλάδα είναι η Ρωσία με 3,3 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού, ενώ χώρες όπως η Ισπανία με 35,7 δότες/ εκατομμύριο πληθυσμού, η Κροατία με 35,1 δότες, η Τουρκία με 32,4 δότες, η Πορτογαλία με 27,3 δότες, η Γαλλία με 25,3 δότες και στην Ιταλία με 22,7 δότες δίνουν το καλό παράδειγμα.
Στη μέση τη λίστας φιγουράρουν χώρες όπως η Σουηδία με 19,6 δότες, η Κύπρος με 17 δότες, η Ολλανδία με 16,8 δότες, η Αγγλία με 16,5 δότες, η Πολωνία με 15,5 δότες, η Ελβετία με 14,3 δότες και η Γερμανία με 10,4 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε χώρες όπως η Ισπανία για παράδειγμα οι κάτοικοι είναι όλοι δυνητικά δότες, εκτός και οι ίδιοι επιλέξουν το αντίθετο. Ενώ, αντίθετα στη Γερμανία κανείς δεν είναι δότης, εκτός και αν το επιλέξει και το δηλώσει ο ίδιος.
Ανεπάρκεια του συστήματος Υγείας
Αναζητώντας τις αιτίες της κάμψης, αυτές εντοπίζονται κυρίως στη δυσλειτουργία του συστήματος υγείας, υποσύστημα του οποίου είναι και αυτό των μεταμοσχεύσεων, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ο Πρόεδρος του ΕΟΜ Ανδρέας Καραμπίνης. Σύμφωνα με τον κ. Καραμπίνη, η Δωρεά Οργάνων στη συνείδηση του κόσμου παραμένει ως μία πράξη άμεσα συνδεδεμένη με αλτρουιστικά συναισθήματα και εκφράζει την ανάγκη για συνοχή & αλληλοϋποστήριξη των ανθρώπων μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι, όμως η ανεπάρκεια του συστήματος υγείας να μετουσιώσει τη «διάθεση προσφοράς» των πολιτών σε «πράξη δωρεάς», συχνά ακυρώνει τη διάθεση αυτή.
Όπως λέει, στις προτεραιότητες του Οργανισμού είναι η αύξηση της διαθεσιμότητας οργάνων προς μεταμόσχευση. Όμως για να επιτευχθεί αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η υποστήριξη των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.) από τη πολιτεία, για τη διευκόλυνση του σημαντικού έργου τους, και κυρίως η επάρκεια κλινών σε αυτές, πρωτίστως για τους ασθενείς με ελπίδες επιβίωσης, αλλά και για τους δυνητικούς δότες οργάνων. Παράλληλα με αυτά, απαραίτητη είναι η ανάπτυξη προγραμμάτων ποιοτικού ελέγχου των διαδικασιών δωρεάς και μεταμόσχευσης, η ενίσχυση της αξιοπιστίας του συστήματος μεταμοσχεύσεων στη κοινή γνώμη, η διεύρυνση της «δεξαμενής» των δοτών οργάνων, η ενίσχυση των μονάδων μεταμόσχευσης, η περαιτέρω ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και η βελτίωση της προσβασιμότητας και της σωστής πληροφόρησης των ασθενών για τη θεραπεία μέσω της μεταμόσχευσης.
Για να πραγματοποιηθούν όλα αυτά, χρειάζεται η έμπρακτη υποστήριξη του συστήματος μεταμοσχεύσεων της χώρας μας, ενός συστήματος που, όπως τονίζει ο κ. Καραμπίνης, πέρα από το κοινωνικό όφελος που προσφέρει, θεραπεύοντας ασθενείς, είναι υπερ-ανταποδοτικό οικονομικά και μπορεί να αποφέρει ετησίως εξοικονόμηση οικονομικών πόρων που υπερβαίνει τα 20.000.000 ευρώ.
Λίστες αναμονής για μεταμόσχευση στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, οι Λίστες Αναμονής για Μεταμόσχευση από Αποβιώσαντα Δότη υπάρχουν μόνο για τα εξής συμπαγή όργανα: Νεφρό, Ήπαρ, Καρδιά.
Αυτή τη χρονική περίοδο υπάρχουν:
157 ασθενείς εν αναμονή ηπατικού μοσχεύματος,
34 ασθενείς εν αναμονή καρδιακού μοσχεύματος και
1.214 ασθενείς εν αναμονή νεφρικού μοσχεύματος.
Οι μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα
Να σημειωθεί ότι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα έχουμε σε λειτουργία 5 Μονάδες Μεταμόσχευσης Νεφρού, 1 Μονάδα Μεταμόσχευσης Ήπατος και 1 Μονάδα Μεταμόσχευσης Καρδιάς.
Στην Ελλάδα πραγματοποιούνται:
Μεταμοσχεύσεις Νεφρού από Ζώντα και Αποβιώσαντα Δότη
Μεταμοσχεύσεις Ήπατος Ενηλίκων από Αποβιώσαντα Δότη,
Μεταμοσχεύσεις Καρδιάς Ενηλίκων από Αποβιώσαντα Δότη.
Δεν πραγματοποιούνται:
Παιδιατρικές Μεταμοσχεύσεις Ήπατος,
Ζώσες Μεταμοσχεύσεις Ήπατος,
Παιδιατρικές Μεταμοσχεύσεις Καρδιάς,
Μεταμοσχεύσεις Πνευμόνων (παρ' ότι υπάρχει η σχετική άδεια στο ΓΝΘ Γ. Παπανικολάου, το πρόγραμμα όμως μέχρι στιγμής δεν έχει καταστεί εφικτό να ξεκινήσει),
Εντέρου,
Παγκρέατος και Νησιδίων.
Μεταφορά στο εξωτερικό
Από τα επίσημα στοιχεία του ΕΟΜ για τις μετακινήσεις ασθενών για μεταμόσχευση στο εξωτερικό, για το έτος 2016, συνολικά 54 ασθενείς έλαβαν έγκριση μετάβασης στο εξωτερικό για να υποβληθούν σε μεταμόσχευση. Οι ασθενείς αυτοί αιτήθηκαν την μετάβασή τους στο εξωτερικό προκειμένου να υποβληθούν σε μεταμόσχευση των εξής οργάνων: νεφρό, λεπτό έντερο, ήπαρ, πνεύμονες, καρδιά.
Πιο αναλυτικά 1 ασθενής πήρε έγκριση μετάβασης στο εξωτερικό για να υποβληθεί σε διπλή μεταμόσχευση καρδιάς - πνευμόνων, 2 ασθενείς για μεταμόσχευση λεπτού εντέρου, 16 ασθενείς για μεταμόσχευση ήπατος, 4 ασθενείς για μεταμόσχευση καρδιάς, 18 ασθενείς για μεταμόσχευση νεφρού και 13 ασθενείς για μεταμόσχευση πνευμόνων.
Ο ΕΟΜ διατηρεί διακρατική συνεργασία με τον αντίστοιχο ΕΟΜ της Ιταλίας (CNT) για τις παιδιατρικές μεταμοσχεύσεις ήπατος και καρδιάς, για τις επείγουσες μεταμοσχεύσεις ήπατος και για τις ζώσες μεταμοσχεύσεις ήπατος οι οποίες δεν δύναται να πραγματοποιηθούν στη χώρα μας (οι επείγουσες μεταμοσχεύσεις ήπατος πραγματοποιούνται στην Ιταλία σε περίπτωση μη ύπαρξης συμβατού κατά τη δεδομένη χρονική περίοδο στη χώρα μας).
Για τις Μεταμοσχεύσεις Πνευμόνων ο ΕΟΜ έχει Διακρατική Συνεργασία με την Eurotransplant και συγκεκριμένα, υπάρχει συμφωνία μεταξύ του ΓΝΑ "Σισμανόγλειο" με το ΑΚΗ της Βιέννης. Όμως οι χώρες αυτές έχουν καταστήσει σαφές ότι υποστηρίζουν το μεταμοσχευτικό πρόγραμμα του ΕΟΜ, μέχρι αυτός μα αποκτήσει την απαραίτητη αυτάρκεια σε όργανα και μεταμοσχευτικές δομές. Και ο λόγος είναι ότι καμία χώρα δεν έχει περίσσευμα οργάνων, έτσι ώστε να το παρέχει σε πολίτες άλλων χωρών, ενώ η εξασφάλιση σχετικής αυτάρκειας, μέσω ενός λειτουργικού και σωστά δομημένου συστήματος δωρεάς και μεταμοχεύσεων οργάνων, είναι υποχρέωση της κάθε χώρας.
Κόστος μεταμόσχευσης στο εξωτερικό
Το κόστος μεταμόσχευσης ενός ασθενούς στο εξωτερικό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι το Μεταμοσχευτικό Κέντρο στο οποίο ο ασθενής θα μεταμοσχευθεί, το είδος της μεταμόσχευσης στην οποία θα υποβληθεί, οι ημέρες νοσηλείας κ.λπ. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να αναφέρουμε ότι το κόστος μεταμόσχευσης κυμαίνεται από 100.000 - 300.000 ευρώ. Το κόστος αυτό αφορά μεταμοσχεύσεις που δεν παρουσιάζουν επιπλοκές και με την προβλεπόμενη και όχι παρατεταμένη παραμονή του υποψηφίου στο εξωτερικό.
Το κόστος της μεταμόσχευσης
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η αιμοκάθαρση ενός νεφροπαθούς κοστίζει στο Ασφαλιστικό Ταμείο περίπου 40.000 ευρώ ετησίως. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα έχουμε γύρω στους 11.000 ασθενείς σε αιμοκάθαρση.
Σύμφωνα με τον ΕΟΜ, από τους υπολογισμούς που έχουν κάνει, αν αντί για 100 μεταμοσχεύσεις νεφρού το χρόνο, γίνονταν πάνω από 300, με δεδομένο πάντα ότι θα ήταν δυνατή η αξιοποίηση των οργάνων περισσότερων από 150 δοτών το χρόνο (δυνητικοί εγκεφαλικά νεκροί δότες υπάρχουν, όμως δεν εντοπίζονται έγκαιρα στα νοσοκομεία και δεν προσεγγίζεται η οικογένεια τους από τους ιατρούς), αυτό σημαίνει ότι άμεσα μέσα σε ένα χρόνο θα εξοικονομούσε το κράτος περίπου 8.000.000 ευρώ, μόνο από τις μεταμοσχεύσεις νεφρού, μέρος των οποίων θα μπορούσε να επενδυθεί στο Σύστημα Μεταμοσχεύσεων.
Παγκοσμίως οι μεταμοσχεύσεις θεωρούνται μια σημαντικά "cost effective" και υπερανταποδοτική οικονομικά θεραπευτική πρακτική, γι' αυτό έσπευσαν να επενδύσουν στα συστήματα μεταμοσχεύσεων (=επάρκεια ΜΕΘ, εκπαίδευση και εξειδίκευση εντατικολόγων στις διαδικασίες δωρεάς, επάρκεια Μονάδων Μεταμοσχεύσεων ανά όργανο, ισχυρές αρμόδιες αρχές - ΕΟΜ - για τον έλεγχο των διαδικασιών).
Πανελλήνια Ημέρα Δωρεάς Οργάνων
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.), από το 2007 έχει θεσπίσει τη 1η Νοεμβρίου κάθε έτους, ημέρα εορτασμού των Αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού, Προστατών της Μεταμόσχευσης, ως «Πανελλήνια Ημέρα Δωρεάς Οργάνων». Κάθε χρόνο, ο Οργανισμός, φροντίζει να υπενθυμίζει στο ευρύ κοινό τη σημασία της Δωρεάς Οργάνων.
Η «Ημέρα Δωρεάς Οργάνων» δίνει το ερέθισμα στους πολίτες να σκεφτούν και να συζητήσουν με τους οικείους τους τη στάση τους απέναντι σε αυτό το σημαντικό θέμα. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ειδικούς, η γνώση των επιθυμιών του εκλιπόντος, όσον αφορά τη δωρεά οργάνων, αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα που θα οδηγήσει μια οικογένεια στη συναίνεση για τη λήψη των οργάνων του αποβιώσαντος συγγενούς της. Μάλιστα οι πιθανότητες ο καθένας από εμάς να χρειαστεί κάποια στιγμή στη ζωή του ένα μόσχευμα είναι κατά πολύ περισσότερες από το να καταλήξει υπό συνθήκες που να μπορεί να δώσει. Οπότε το θέμα της Δωρεάς Οργάνων καλό είναι να το αναλογιζόμαστε και αντίστροφα.
