Από την έντυπη έκδοση
Των Νατάσας Στασινού, Αγγελικής Κοτσοβού, Έφης Τριήρη

Οι πολλαπλές κρίσεις, από την οικονομική έως την προσφυγική, η πολυφωνία και η κακοφωνία στην αντιμετώπισή τους, η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού και της ακροδεξιάς, τα σενάρια συρρίκνωσης και αποσύνθεσης της κοινότητας μας ωθούν στο να εστιάζουμε περισσότερο σε όσα μας χωρίζουν, παρά σε εκείνα που μας ενώνουν.

Ωστόσο, η ιστορία της Ένωσης δεν είναι μία ιστορία συγκρούσεων, αλλά μία ιστορία ενότητας, συμβιβασμών, κοινού βηματισμού, που χάρισε στην Ευρώπη τη μακροβιότερη περίοδο ειρήνης και σταθερότητας στη σύγχρονη ιστορία της. Αξίζει να τη θυμηθούμε βήμα- βήμα.

Όταν το 1951 η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία υπέγραφαν τη Συνθήκη για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα γνώριζαν πολύ καλά ότι ο στόχος δεν ήταν αποκλειστικά, ούτε καν πρωτίστως εμπορικός. Ήταν μία πρωτοβουλία ενότητας, οικονομικής και πολιτικής, με στόχο να διασφαλίσει την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία στη «Σκοτεινή Ήπειρο». Το πρώτο μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή έγινε το 1957 στη Ρώμη, όπου υπεγράφη η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας.

Ήταν η εποχή των μεγάλων διαστημικών αποστολών, των Beatles, του swing της Νεανικής Κουλτούρας, του χάσματος των γενεών. Μία περίοδος που σημαδεύθηκε στις αρχές της από την ανέγερση του τείχους στο Βερολίνο και στα τέλη της από τη χούντα στην Ελλάδα, αλλά και τον Μάιο του ‘68 (φοιτητική εξέγερση) στο Παρίσι. Ήταν παράλληλα μία περίοδος οικονομικής ευημερίας, ιδιαίτερα για τις χώρες της EOK, που άρχισαν να καταργούν δασμούς και άλλα μεταξύ τους εμπόδια και είδαν το εμπόριό τους να ανθεί. Tότε ήρθαν και οι πρώτες συμφωνίες εμπορίου με τις πρώην αποικίες στην Αφρική και τις περιοχές της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, αλλά και αναπτύχθηκε η Κοινή Αγροτική Πολιτική.

1970-79: Οι έξι γίνονται εννιά

Η ευρωπαϊκή οικογένεια μεγαλώνει με την είσοδο της Δανίας, της Ιρλανδίας και της Βρετανίας το 1973. Η πρώτη διεύρυνση συμπίπτει με την αραβοϊσραηλινή διαμάχη και την ενεργειακή κρίση, αλλά και με την πτώση των δικτατορικών καθεστώτων σε Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία. Ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το οποίο μεταβιβάζει πόρους για υποδομές και δημιουργία θέσεων εργασίας στις φτωχότερες περιοχές, ενώ ενισχύεται ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Γίνεται επίσης το πρώτο μικρό βήμα προς το ενιαίο νόμισμα με τον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ERM).

1980-89: Η οικογένεια μεγαλώνει κι άλλο

Τον Ιανουάριο του 1981 εντάσσεται στην κοινότητα η Ελλάδα και πέντε χρόνια αργότερα η Ισπανία και η Πορτογαλία. Το 1986 η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη αναθεωρεί τη συνθήκη της Ρώμης για να προωθήσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και να υλοποιήσει την εσωτερική αγορά. Τροποποιεί τους κανόνες λειτουργίας των ευρωπαϊκών οργάνων και διευρύνει τις κοινοτικές αρμοδιότητες, ιδίως στους τομείς της έρευνας και της ανάπτυξης, του περιβάλλοντος και της κοινής εξωτερικής πολιτικής. Το 1989 η πτώση του τείχους του Βερολίνου και η προοπτική επανένωσης της Γερμανίας αλλάζουν και πάλι το πρόσωπο της κοινότητας.

1990-1999: Μια δεκαετία χωρίς σύνορα

Η κατάρρευση του κομμουνισμού στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη συμβάλλει σε στενότερες σχέσεις μεταξύ των γειτονικών ευρωπαϊκών χωρών. Το 1993 ολοκληρώνεται η Ενιαία Αγορά με τις τέσσερις ελευθερίες κυκλοφορίας αγαθών, υπηρεσιών, προσώπων και χρημάτων. Η δεκαετία του ‘90 χαρακτηρίζεται επίσης και από την υπογραφή δύο σημαντικών συμφωνιών: τη Συνθήκη του Μάαστριχτ ή αλλιώς Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια από τις σημαντικότερες συνθήκες στην Ιστορία της Ευρώπης και τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, το 1999.

Στη διάρκεια της συγκεκριμένης δεκαετίας, η Ε.Ε. αποκτά τρία ακόμη μέλη: Αυστρία, Φινλανδία και Σουηδία. Ένα μικρό χωριό στο Λουξεμβούργο δίνει το όνομά του στη Συμφωνία Σένγκεν, που επέτρεπε την προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα, την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας για όλα τα πρόσωπα, υπηκόους των κρατών που υπέγραψαν τη Συμφωνία, καθώς και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία.

Ο «επίλογος» αυτής της δεκαετίας γράφεται με την επίσημη καθιέρωση του ευρώ και την έναρξη διαπραγμάτευσής του στις διεθνείς αγορές ως λογιστικής μονάδας, τον Ιανουάριο του 1999.

2000-2009: Κυκλοφορία του ευρώ

Τον Ιανουάριο του 2002 το ευρώ κυκλοφορεί επισήμως ως ενιαίο νόμισμα σε 12 χώρες-μέλη της Ευρωζώνης, με συνολικό πληθυσμό άνω των 300 εκατ. κατοίκων. Στη διάρκεια της δεκαετίας, ολοένα και περισσότερες χώρες της Ε.Ε. υιοθετούν το κοινό νόμισμα.

Η συγκεκριμένη δεκαετία «σημαδεύθηκε» από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στάθηκαν αφορμή για στενότερη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Οι πολιτικές διαφορές μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης γεφυρώνονται με την ένταξη δέκα νέων χωρών στην Ε.Ε., με συνολικό πληθυσμό σχεδόν 75 εκατ. κατοίκων.

Η Ε.Ε. αριθμεί πλέον 25 μέλη, μεταξύ των οποίων τρεις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία), τέσσερις χώρες-δορυφόρους της πρώην Σοβιετικής Ένωσης (Πολωνία, Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Σλοβακία), μία πρώην γιουγκοσλαβική δημοκρατία (Σλοβενία), καθώς δύο μεσογειακές νήσους (Κύπρος και Μάλτα). Ακολουθούν Βουλγαρία και Ρουμανία το 2007.

Τον Σεπτέμβριο του 2008 η κατάρρευση της Lehman Brothers σηματοδοτεί την απαρχή της παγκόσμιας πιστωτικής κρίσης και της μετέπειτα κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη.

2010 έως σήμερα: Μια δεκαετία προκλήσεων

Η παγκόσμια οικονομική κρίση φθάνει μέχρι τα σύνορα της Ευρώπης. Η ελληνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου ανακοινώνει τον Απρίλιο του 2010 την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης. Ακολούθησαν στη συνέχεια η Ιρλανδία τον Δεκέμβριο του 2010, η Πορτογαλία τον Μάιο του 2011 και η Κύπρος τον Μάρτιο του 2013. Στην περίπτωση της Κύπρου, η Ευρώπη εφαρμόζει για πρώτη φορά το μοντέλο του bail-in για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, με «κούρεμα» των ανασφάλιστων καταθέσεων.

Στη διάρκεια της δεκαετίας οι Βρυξέλλες εφαρμόζουν νέους, αυστηρότερους κανονισμούς ώστε να αποφύγουν επανάληψη της κρίσης, καθιερώνοντας -μεταξύ άλλων- και την Τραπεζική Ένωση, ώστε να διασφαλίσουν ένα πιο ασφαλές και αξιόπιστο τραπεζικό σύστημα.

Το 2012 η Ευρωπαϊκή Ένωση τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τον ρόλο της στην προώθηση της ειρήνης, της συμφιλίωσης, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη. Την επόμενη χρονιά, η Κροατία γίνεται το 28ο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας.

Τον Νοέμβριο του 2015 η τρομοκρατία αφήνει το στίγμα της και στην Ευρώπη, χτυπώντας στην καρδιά του Παρισιού, με μια σειρά από επιθέσεις, με την πιο αιματηρή στο Θέατρο Μπατακλάν, με περισσότερους από 90 νεκρούς. Στη διάρκεια της ίδιας χρονιάς, ο πόλεμος στη Συρία οδήγησε περισσότερους από ένα εκατ. πρόσφυγες να αναζητήσουν άσυλο στην Ε.Ε.

Με την οικονομία σε ανάκαμψη και τον πληθωρισμό κοντά στον στόχο, η Ευρώπη βρίσκεται πλέον αντιμέτωπη κυρίως με πολιτικές και όχι οικονομικές προκλήσεις: Οι μαζικές ροές προσφύγων, η άνοδος της ακροδεξιάς και του ευρωσκεπτικισμού απειλούν τη συνοχή και επισκιάζουν το μέλλον της Ε.Ε. Εντός του μηνός, η Βρετανία θα επικαλεσθεί επισήμως το άρθρο 50 για την έναρξη των διαπραγματεύσεων που θα οδηγήσουν στην αποχώρησή της από την Ε.Ε. Τον επόμενο μήνα, οι Γάλλοι προσφεύγουν στις κάλπες, με ιδιαίτερα ενισχυμένη την παρουσία της Μαρίν Λεπέν, υποψηφίας του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου. Η Λεπέν έχει δεσμευθεί για Frexit σε περίπτωση εκλογής της.

Η Ιστορία έχει έως τώρα δείξει ότι παρά τα όποια προβλήματα και διαφωνίες, η Ευρώπη κατάφερε να παραμείνει ενωμένη, προσφέροντας στους πολίτες της ειρήνη, ασφάλεια, οικονομική και κοινωνική αλληλεγγύη.