Από την έντυπη έκδοση 

Της Νατάσας Στασινού 
[email protected]

Οι Βρετανοί στην πόρτα της εξόδου, οι Γερμανοί μπροστά στις κάλπες, οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και οι Ολλανδοί σε φλερτ με την ιδέα εθνικών νομισμάτων και η Ελλάδα σε αδιέξοδο. Αυτό είναι το σκηνικό στο εσωτερικό μίας κοινότητας που στα 60 της χρόνια βιώνει υπαρξιακή κρίση, κρίση ταυτότητας. Και αν αυτή είναι η πάθηση, ποια είναι η θεραπεία; Η βαθύτερη ενοποίηση, οικονομική και πολιτική, μια πιο «χαλαρή» και από τη σημερινή διακυβερνητική σχέση ή μια Ένωση πολλών ταχυτήτων, στην οποία ο καθένας θα επιλέγει τους ρυθμούς του; Προς τα πού κινούμαστε; Προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, τα Ηνωμένα Έθνη της γηραιάς ηπείρου ή την πλήρη διάλυση;

Από τις Βρυξέλλες στο Βερολίνο…

Πριν από λίγες ημέρες ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ παρουσίασε τη Λευκή Βίβλο για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποκλείοντας βεβαίως το σενάριο της διάλυσης, αλλά και καλώντας τους Ευρωπαίους να αποφασίσουν άμεσα όχι μόνο πόση, αλλά και ποια Ευρώπη θέλουν. Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες. Όχι μόνο γιατί το ευρωπαϊκό εγχείρημα και η ολοκλήρωση προωθήθηκαν σταθερά από προς τα πάνω προς τα κάτω, χωρίς οι ηγεσίες να τα εξηγήσουν επαρκώς στους πολίτες, αλλά και γιατί την τελευταία οκταετία, κατά την οποία μία χρηματοπιστωτική κρίση εξελίχθηκε σε κρίση χρέους, οξεία οικονομική και τελικά πολιτική, σε μία περίοδο κατά την οποία οι γεωπολιτικές εντάσεις και η απειλή της τρομοκρατίας αντιμετωπίζονται διεθνώς με φράχτες και κλειστά σύνορα, έπεσε περισσότερο φως στις ανισορροπίες και στα ελλείμματα.

Αναπτύχθηκαν στην Ένωση δύο αντίρροπες δυνάμεις. Από τη μία η λήψη των πιο σημαντικών αποφάσεων έφυγε από τους κοινοτικούς θεσμούς και μεταφέρθηκε στις εθνικές πρωτεύουσες. Από τα προγράμματα διάσωσης και τους τραπεζικούς κλυδωνισμούς έως την προσφυγική κρίση, η αντιμετώπιση όλων των φλεγόντων προβλημάτων ορίστηκε από τα διακυβερνητικά όργανα (Εurogroup, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο), με το Βερολίνο να έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο. Η Επιτροπή διατήρησε τον ρόλο «χωροφύλακα» και το Ευρωκοινοβούλιο εν πολλοίς ρόλο διακοσμητικό.

…και πάλι πίσω στις Βρυξέλλες

Από την άλλη, δημιουργήθηκαν νέοι πανευρωπαϊκοί μηχανισμοί (όπως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας), έγιναν ταχύτερα βήματα προς την τραπεζική ένωση και την ένωση κεφαλαιαγορών και έπεσαν ξανά στο τραπέζι προτάσεις για δημοσιονομική ένωση, αλλά και βαθύτερη πολιτική ενοποίηση. Την ώρα που κάποιοι προωθούν το δόγμα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», η Επιτροπή ετοιμάζει σχέδιο για έκδοση κοινών ευρωομολόγων, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή θέλει να αντιμετωπίσει τα «κόκκινα» δάνεια σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και οι ιδέες του «υπουργείου Οικονομικών» της Ευρωζώνης, αλλά και ξεχωριστού προϋπολογισμού επιστρέφουν στο προσκήνιο. Οι πρωτοβουλίες δεν σταματούν στο οικονομικό πεδίο. Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ θέλει πιο τολμηρά βήματα στο μέτωπο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας.

Η bad bank και τα ευρωομόλογα

Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή πρότεινε πρόσφατα την σύσταση μίας ευρωπαϊκής «τράπεζας επισφαλειών» (bad bank), η οποία θα έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει από τις ευρωπαϊκές τράπεζες μη εξυπηρετούμενα δάνεια ύψους έως και 250 δισ. ευρώ - σε πρώτη φάση τουλάχιστον. Ταυτόχρονα με την πρωτοβουλία αυτή ήρθαν και οι πρωτοβουλίες για το σχέδιο των «ευρωπαϊκών ασφαλών ομολόγων» της Κομισιόν. Σε μία προσπάθεια να κάμψουν τις ενστάσεις του Βερολίνου, οι Βρυξέλλες έσπευσαν να ξεκαθαρίσουν πως δεν προβλέπει αμοιβαιοποίηση των χρεών και καταμερισμό των υποχρεώσεων και του ρίσκου. Η κεντρική ιδέα θέλει τα ομόλογα των επιμέρους κρατών της Ευρωζώνης να συνενώνονται και να χωρίζονται σε δύο κατηγορίες ρίσκου: υψηλού και χαμηλού. Θα πρέπει ωστόσο να περιμένουμε να παρουσιαστεί επισήμως για να δούμε τι ακριβώς προβλέπει και πώς θα αντιδράσει η Γερμανία, η οποία δεν θέλει «κοινά ευρωομόλογα από την πίσω πόρτα».

Το υπουργείο Οικονομικών και το Κοινοβούλιο της Ευρωζώνης

Όλοι συμφωνούν ότι σήμερα η Ευρωζώνη είναι αποκλειστικά νομισματική και όχι οικονομική ένωση. Ο αυστηρότερος έλεγχος των προϋπολογισμών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήταν ένα στοιχείο που αποφασίστηκε για να αποφεύγονται οι μεγάλες αποκλίσεις. Στην πράξη εφαρμόζεται «αλά καρτ», με την αυστηρότητα να εξαντλείται συχνά στους πιο αδύναμους κρίκους και αποκλειστικά στις ελλειμματικές χώρες, αφήνοντας στο απυρόβλητο τα υψηλά γερμανικά πλεονάσματα.

Η σύσταση ενός υπουργείου Οικονομικών της Ευρωζώνης και ένας κεντρικός προϋπολογισμός θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δεδομένα. Προς το παρόν αποκλείονται κατηγορηματικά οι δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, βασικό συστατικό σε κάθε νομισματική ένωση. Το μεγαλύτερο έλλειμμα όμως δεν είναι αυτό των κεφαλαίων, αλλά το έλλειμμα νομιμοποίησης.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει μεταξύ άλλων την ιδέα ενός κοινοβουλίου της Ευρωζώνης, στο οποίο θα μπορούσαν να έχουν αυξημένο ρόλο και οι βουλευτές των εθνικών κοινοβουλίων. Δεν έχουν, ωστόσο, γίνει γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς ακριβώς θα λειτουργούσε ένα τέτοιο σώμα.

Ο ευρωπαϊκός στρατός

Αρκετοί πιστεύουν ότι η έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. διευκολύνει την ανάπτυξη μίας πραγματικά κοινής αμυντικής πολιτικής. Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ έχει ανά καιρούς προτείνει τη συγκρότηση πανευρωπαϊκού στρατού - εξέλιξη στην οποία αντιδρούσε σθεναρά το Λονδίνο, το οποίο όμως τώρα βγαίνει από το παιχνίδι. Η Γερμανία έκανε πέρυσι λόγο για την ανάγκη μίας «αμυντικής ένωσης», αποφεύγοντας πάντως τις λεπτομέρειες για το τι θα περιλαμβάνει αυτή. Η Γαλλία εμφανίζεται επίσης θετική στην προοπτική αυτή, ενώ οι χώρες του Βίζενγκραντ, οι οποίες αντιτίθενται σε κάθε πρόταση κοινής αντιμετώπισης των προκλήσεων, δεν απορρίπτουν μεν εντελώς την ιδέα, αλλά μένουν σαφώς πιο προσανατολισμένες προς το ΝΑΤΟ. Η αλήθεια είναι ότι, πέρα από τα λόγια, δεν υπάρχει σαφές σχέδιο για τη συγκρότηση και τα κονδύλια ενός κοινού στρατού. Θα πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι το κόστος από την απουσία πανευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας είναι και οικονομικό, καθώς όσο δρουν μόνα τους τα κράτη-μέλη υποχρεώνονται σε υψηλότατες αμυντικές δαπάνες. Η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων το υπολογίζει από 26 δισ. ευρώ έως 130 δισ. ευρώ.

Και οι κάλπες

«Το μέλλον της Ευρώπης δεν πρέπει να γίνει όμηρος των εκλογών, των πολιτικών κομμάτων ή των βραχυπρόθεσμων όρων επιτυχίας» διεμήνυσε ενώπιον των ευρωβουλευτών ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. Ωστόσο, όλοι αναγνωρίζουν πως το εάν το ευρωπαϊκό εγχείρημα θα αντέξει την αμφισβήτηση εξαρτάται εν πολλοίς από τα αποτελέσματα των κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων. Η Ολλανδία κάνει σε λίγες ημέρες την αρχή, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι ο ακροδεξιός Γκέερτ Βίλντερς έχει υποχωρήσει από την πρώτη θέση τις τελευταίες ημέρες, αλλά δεν αποκλείεται να προκαλέσει αναστάτωση στην πολιτική σκηνή.

Τη σκυτάλη λαμβάνει στη συνέχεια η Γαλλία, όπου μετά τις εκπλήξεις του Brexit και της εκλογής Τραμπ, μία επικράτηση της Μαρίν Λεπέν στις προεδρικές εκλογές μάλλον δεν θα αιφνιδίαζε. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι όμως πολύ διαφορετικό, με τον μετριοπαθή και ευρωπαϊστή Μακρόν να αναδεικνύεται στο ανώτατο αξίωμα. Οι τελευταίες προγραμματισμένες κάλπες είναι στη Γερμανία, όπου οι Χριστιανοδημοκράτες θα δώσουν σκληρή μάχη με τους Σοσιαλδημοκράτες, με το AfD να παραμονεύει. Τόσο η Άγκελα Μέρκελ όσο και ο Μάρτιν Σουλτς είναι ένθερμοι ευρωπαϊστές και υπέρμαχοι της ενοποίησης, αν και δεν έχουν ακριβώς το ίδιο όραμα για το μέλλον της Ευρώπης.

Σε μία προσπάθεια να προλάβουν δυσάρεστες εκπλήξεις στην κάλπη, οι ηγέτες της Ένωσης προωθούν το τελευταίο διάστημα την ιδέα μίας ένωσης πολλών ταχυτήτων, στην οποία όσοι θέλουν και μπορούν θα «τρέξουν» προς την ολοκλήρωση, ενώ οι υπόλοιποι θα ακολουθήσουν αργότερα ή και θα απέχουν από ορισμένα στάδια της ενοποίησης. Θα μπορούσε ίσως να είναι η λύση. Αρκεί να διασφαλιστεί ότι όλοι -ανεξάρτητα από την ταχύτητα που θα επιλέξουν- θα κινούνται στην ίδια κατεύθυνση. Διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος μετωπικής σύγκρουσης.