Οι επιδόσεις των θεσμών και του κράτους δικαίου σε μια χώρα είναι αντίστοιχες της ποιότητας των άτυπων κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς των πολιτών της. Η τύχη ενός λαού; Όσο πιο «ηθικός», τόσο πιο «πλούσιος». Ασφαλώς, και το αντίστροφο. Η επισκόπηση της οικονομικής κρίσης, αναπόφευκτα, έρχεται αντιμέτωπη με τις παθογένειες του πολιτικού συστήματος αλλά και τις ευθύνες που κατά κανόνα δεν αναλαμβάνει ο Έλληνας πολίτης.
Του Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
@VasKostoulas
Ήθος και ευημερία
Μελέτες διεθνών οργανισμών, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, καταδεικνύουν ότι όσο υψηλότερη είναι η αντίληψη μιας χώρας περί δικαίου, τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός ευημερίας της. Ο κανόνας της αντίληψης περί δικαίου αναλύεται σε παραμέτρους όπως η ποιότητα των κοινωνικών κανόνων, ο σεβασμός των συμφωνιών, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, η συμμόρφωση με τη δικαιοσύνη, ο ρόλος της διαφθοράς και η μη άσκηση βίας.
Επί σειρά δεκαετιών, στην Ελλάδα καταγράφηκε γενική πτώση της εθνικής οικονομίας και συγχρόνως γενική άνοδος των απολαβών. Εξήγηση; Ο υπέρμετρος εξωτερικός δανεισμός σε βάρος των επόμενων γενεών. Γιατί; Μια ματιά στους διεθνείς δείκτες οδηγεί σε παραδοχές ενδεχομένως διαφωτιστικές για την ελληνική περίπτωση.
Η Ελλάδα έχει 3 δότες οργάνων ανά εκατομμύριο κατοίκων, όταν χώρες όπως η Ισπανία, η Κροατία και η Πορτογαλία έχουν 33 δότες οργάνων ανά εκατομμύριο κατοίκων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ελλάδα είναι πρώτη χώρα στο κάπνισμα, δηλαδή στη νικοτίνη. Είναι επίσης η πρώτη χώρα στον ΟΟΣΑ με βάση την παιδική παχυσαρκία. Οι θάνατοι από τροχαία στην Ελλάδα ανέρχονται σε 100 ετησίως, έναντι 50 θανάτων που αντιστοιχούν στον μέσο όρο της Ευρώπης. Η Ελλάδα είναι επίσης η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που δεν διαθέτει Γενική Φοιτητική Ένωση. Στη διεθνή κατάταξη με βάση την αντίληψη διαφθοράς, η Ελλάδα βρίσκεται στην 69η θέση, στα επίπεδα χωρών όπως η Γκάνα και το Ομάν. Αντιπροσωπεύει άλλωστε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά εισφοροδιαφυγής και φοροδιαφυγής.
Ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών στο ΕΜΠ Θεοδόσης Τάσιος (δεξιά) και ο αν. καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών Αριστείδης Χατζής (αριστερά) απηύθυναν κοινή διάλεξη με θέμα «Ήθος και πολιτική», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων Megaron Plus.
Ήθος και πολίτης Θ.Τάσιος
Αθλιότητα το μήνυμα ότι ο λαός είναι αθώος και οι απατεώνες, Έλληνες και ξένοι, πολιτικοί τον παρασύρουν. Είναι έγκλημα σε βάρος του λαού να τον θέτεις στο απυρόβλητο της πολιτικής και να τον μεταφυσικοποιείς. Θα πρέπει να θυμίζεις στον λαό τις εγγενείς λειτουργικές ευθύνες του, ως πολιτικού υποκειμένου. Ο πολίτης οφείλει να διαθέτει επάρκεια γνωσιακών δεδομένων, ώστε να αποκομίζει αξιόπιστη εικόνα των λύσεων τις οποίες θα διεκδικεί. Παράλληλα, θα πρέπει να έχει πείρα αξιολογικών κρίσεων, που θα του επιτρέπει να λύνει αξιολογικά διλήμματα χωρίς παρορμητισμό, ο οποίος στο τέλος καταλήγει σε βάρος του. Απαιτεί δε να επιδεικνύει εμμονή στις δημοκρατικές διαδικασίες, με έμφαση στον διάλογο και τη συναίνεση. Ειδάλλως, επικρατεί το «εγώ και τώρα» έναντι του «εμείς και ύστερα». Ο κανόνας της δημοκρατίας θα πρέπει να εφαρμόζεται ανεξαρτήτως επιδιώξεων. Δεν υπάρχει πιο φασιστική προσέγγιση από την άποψη «όταν ο σκοπός είναι ιερός, δεν χρειάζεται η εφαρμογή του κανόνα της δημοκρατίας».
Αρ.Χατζής
Είναι πολύ μεγάλη η ευθύνη του πολίτη. Όποιος λέει το αντίθετο, κοροϊδεύει και απατά τον πολίτη. Ο πολίτης στην Ελλάδα σήμερα είναι ορθολογικά απληροφόρητος. Θα πρέπει να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην πληροφόρησή του, ώστε να μην γίνεται αποδέκτης εύκολων, φτηνών, ενίοτε κονσερβοποιημένων, πληροφοριών. Μελέτες δείχνουν ότι ο μέσος ψηφοφόρος επιλέγει κυρίως με βάση κριτήρια όπως η οικογενειακή παράδοση και πως αντιμετωπίζει σοβαρή έλλειψη πληροφόρησης για σημαντικά ζητήματα. Συνεπώς, είναι δύσκολο για εκείνον να αντιληφθεί ότι δεν υπάρχει χώρα που ευημερεί ή προσπαθεί να ευημερήσει και δεν έχει υιοθετήσει το σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να ψηφίσει όποιον του υποσχεθεί ότι βραχυπρόθεσμα δεν θα πειράξει τίποτα από τα κεκτημένα του. Δεν τον ενδιαφέρει αν θα υπάρχουν χρήματα για να λαμβάνει σύνταξη μετά από χρόνια. Τον ενδιαφέρει να λάβει την ίδια σύνταξη τα επόμενα 2-3 χρόνια.
Ήθος και πολιτικός
Θ.Τάσιος
Ο πολιτικός θα πρέπει να διαθέτει όλες τις ιδιότητες του πολίτη. Επιπροσθέτως, οφείλει να επιδεικνύει δείγματα προγενέστερων επιτυχών δράσεων και αξιοπιστία. Παθογένειες του πολιτικού συστήματος είναι οι εξής: α) αναποδεικτικός λόγος (ραθυμία, άγνοια υποχρεώσεων) β) γνώση των υποψήφιων λύσεων αλλά αποφυγή της βέλτιστης (με το βλέμμα στους ψηφοφόρους ή λόγω ιδεολογικών αγκυλώσεων) γ) απόκρυψη διαφοροποίησης οφέλους (μεταξύ ομάδων και εν χρόνω) δ) ανεύθυνες παρεμβάσεις υπέρ προσώπων ή ομάδων (σε βάρος του γενικού συμφέροντος) ε) συκοφαντία, αντί επιχειρημάτων επί του θέματος στ) παρεμβάσεις στην εκτελεστική εξουσία (εκδούλευση υπέρ φίλων) ζ) διχοστασία προεκλογικών υποσχέσεων και κυβερνητικών πραγματοποιήσεων (υπονόμευση της δημοκρατίας) η) ετεροδοσοληψία, διαφθορά. Απίστευτο οπλοστάσιο για τους πολιτικούς είναι ο λαϊκισμός (συνομωσιολογίες κ.ο.κ.), που λειτουργεί ως υποκατάστατο της πολιτικής.
Αρ.Χατζής
Ήθος στην πολιτική σημαίνει α) υπακοή στους νόμους β) σεβασμός των κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς (social norms) που η υπόλοιπη κοινωνία σέβεται και τηρεί - εκτός και αν η παραβίασή τους έχει προοδευτικό πρόσημο γ) διαφάνεια δ) τήρηση των υπεσχημένων και δικαιολόγηση των όποιων παρεκκλίσεων χωρίς υπεκφυγές ε) θάρρος. Ένα μεγάλο πρόβλημα αποτελεί το φαινόμενο κατά το οποίο στο πλαίσιο του πελατειακού συστήματος ο πολιτικός σκέφτεται «ας κάνω ό,τι χρειάζεται για να περάσω το κατώφλι της Βουλής και μετά θα αλλάξω». Ωστόσο, όταν λερώνεσαι μια φορά, είσαι πλέον λερωμένος. Άλλωστε, μέσα σε αυτό το περιβάλλον, είναι βέβαιο ότι και στη συνέχεια θα διαφθαρείς πλέον για να παραμείνεις στην πολιτική. Η εξουσία τείνει να διαφθείρει. Η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα. Ακόμη κι αν διαθέτεις ήθος πριν εμπλακείς στην πολιτική, το χάνεις μετά. Παθογένειες συνιστούν η διαφθορά, ο υπερδανεισμός, οι εκ προθέσεως μυωπικές πολιτικές ρυθμίσεις, οι παράτυπες παρεμβάσεις, η πολιτική ανοχή αντικοινωνικών συμπεριφορών, η ενσυνείδητη διχοστασία υποσχέσεων και εφικτών λύσεων και ο αναποδεικτικός πολιτικός λόγος – δεν υπάρχει έλεγχος ποιότητας για την αξιοπιστία όσων υποστηρίζουν τόσο πολιτικοί, όσο και δημοσιογράφοι και άλλοι δημοσιολογούντες.
Eίπαν
Θ.Τάσιος: Το 2012 οι επιλέξιμες εκτάσεις μόνιμων βοσκοτόπων από το κοινοτικό πρόγραμμα LPIS ήταν 3,6 εκατ. εκτάρια. Το 2014 ήταν 1,6 εκατ. εκτάρια. Δηλαδή, το 60% αφορούσε ψευδείς και επιστρεπτέες επιδοτήσεις. Απαίτησαν οι κυβερνώντες τις επιστροφές των επιδοτήσεων από αυτούς τους πολίτες; Όχι. Προτίμησαν την επιβράβευση μιας ανηθικότητας σε βάρος του συνόλου του λαού, ο οποίος δεν είχε ιδέα τι συνέβη.
Αρ.Χατζής: Καλοί ή κακοί, αν δεν υπάρχει το υπόστρωμα της ποιότητας των άτυπων κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς σε μια χώρα, οι θεσμοί θα καταλήξουν να αποτύχουν.
Θ.Τάσιος: Άλλο παράδειγμα; Η υπόδειξη της άμεσης ανάγκης ασφαλιστικής μεταρρύθμισης (2001) προκάλεσε καθολική λαϊκή αντίδραση και απόλυση του φωτισμένου υπουργού. Στο διάστημα 2000-2014, η κρατική χρηματοδότηση των ελλειμμάτων των ασφαλιστικών ταμείων ξεπέρασε την αύξηση του δημοσίου χρέους.
Αρ. Χατζής: Δεν υπάρχει άλλο κοινοβούλιο δημοκρατικής χώρας με τόσους οπαδούς μερικών από τους χειρότερους δικτάτορες του 20ου αιώνα, όπως ο Αδόλφος Χίτλερ, ο Ιωσήφ Στάλιν, ο Μάο Τσε Τουνγκ, ο Φιντέλ Κάστρο και ο Ούγκο Τσάβες (μεταξύ λαϊκιστή και δικτάτορα). Οι θαυμαστές ό,τι πιο βρώμικου έχει να επιδείξει ο 20ος αιώνας βρίσκονται εκεί με δική μας επιλογή. Γνωρίζαμε τι ήταν.
Θ.Τάσιος: Το πλήθος των ιστορικών περιστατικών έλλειψης ήθους στην πολιτική -πολιτικών και πολιτών- που οδήγησαν στη δυστυχία του λαού δεν συνεπάγεται την καθολική απαξίωση των πολιτικών (κάτι που οι δικτάτορες συνηθίζουν) και ασφαλώς μέσα στον λαό υπάρχουν λαμπρές υπεύθυνες ομάδες.
Αρ. Χατζής: Τέσσερις πολιτικοί, εκσυγχρονιστές, παρά τις αδυναμίες τους, διακρίθηκαν για το ήθος τους. Ό,τι έχει η Ελλάδα σήμερα, το χρωστάει στον Ιωάννη Καποδίστρια, τον Χαρίλαο Τρικούπη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Θ.Τάσιος: Απαιτείται 15ετές πλάνο - εθνικό σχέδιο ηθοπαιδείας. Χρειάζεται επίσης τα κόμματα να λειτουργήσουν ως πραγματικοί θεσμοί και όχι ως ολιγοπώλια σκέψης της κυβερνώσας κάστας του κόμματος. Εβδομαδιαίες, μηνιαίες συνάξεις, στις οποίες να δουλεύονται ιδέες.
