Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]

Εγκλωβισμένη θεατρικά σε ένα παιχνίδι αλληλοεξόντωσης, σε έναν γάμο, στον οποίο η αγάπη, το μίσος, το άγχος του θανάτου και η παράνοια εναλλάσσονται αδιάκοπα, η ηθοποιός Φιλαρέτη Κομνηνού μάς μιλά για το έργο «Ο χορός του θανάτου».

Βάζοντας στο στόχαστρο  - με χιούμορ και σαρκασμό - την αιώνια πάλη των δύο φύλων μέσα από τον θεσμό του γάμου, το έργο του Αύγουστου Στρίντμπεργκ παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Καταλειφού και της Ελένης Σκότη, στο θέατρο Εμπορικόν.

Ενσαρκώνοντας την ηρωίδα του έργου, η Φιλαρέτη Κομνηνού βυθίζεται σε μία σχέση, στην οποία ο άνδρας και η γυναίκα, εχθροί και σύμμαχοι ταυτόχρονα στο μυστηριώδες σύμπαν που τους περιβάλλει, είναι καταδικασμένοι να συνυπάρχουν και ανήμποροι να κατανοήσουν αν η ζωή τους αποτελεί, εντέλει, φάρσα ή τραγωδία, και μιλά για την παράσταση, για τη σημερινή Ελλάδα και για το σύμφωνο συμβίωσης.

Προάγγελος για το «θέατρο του παραλόγου» που κυριάρχησε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, ο «Χορός του θανάτου» γράφτηκε από τον Σουηδό θεατρικό συγγραφέα, μυθιστοριογράφο και ζωγράφο, το 1900, και έχει επηρεάσει άμεσα συγγραφείς, όπως ο Ο’ Νιλ, ο Άλμπυ, ο Ιονέσκο και ο Πίντερ.

Ήρωες τού έργου είναι ο λοχαγός Έντγκαρ και η γυναίκα του, Άλις, πρώην ηθοποιός, οι οποίοι «γιορτάζουν» τα 25 χρόνια του γάμου τους. Η πλήξη και οι συνεχείς αντιδικίες τους συνθέτουν τη μικρή τους «κόλαση», ενώ το σαρκαστικό τους χιούμορ είναι η μοναδική τους διέξοδος. Η εύθραυστη ισορροπία του ζευγαριού διαταράσσεται, όταν ένα τρίτο πρόσωπο, ο Κουρτ, ξάδελφος της Άλις και φίλος τού Έντγκαρ, εμφανίζεται, για να κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρον το παιχνίδι της αλληλοεξόντωσής τους, αλλά και της βαθύτερης ανάγκης τους να συνυπάρχουν.

Δεν κατόρθωσε ποτέ να απαλλαγεί

Ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849 - 1912) γεννήθηκε στη Στοκχόλμη και ήταν το τέταρτο παιδί από τα έντεκα της οικογένειάς του. Ο πατέρας του ήταν υπάλληλος ναυτιλιακής εταιρίας που είχε χρεοκοπήσει και η μητέρα του ήταν παραδουλεύτρα της οικογένειάς του, την οποία στεφανώθηκε λίγους μήνες πριν τη γέννηση του Αύγουστου. Όταν ο Στρίντμπεργκ ήταν 13 ετών, η μητέρα του πέθανε από φυματίωση και ο πατέρας του, πολύ γρήγορα, παντρεύτηκε τη νεαρή γκουβερνάντα των παιδιών του.

Μεγαλωμένος μέσα στη μιζέρια και τις στερήσεις, καταπιεσμένος από την κακία της μητριάς του, ο Αύγουστος έγινε ένα παιδί υπερευαίσθητο και αντιδραστικό, οξύθυμο και καχύποπτο. Από τα πικρά αυτά βιώματα της παιδικής του ηλικίας, δεν κατόρθωσε ποτέ  να απαλλαγεί «ο γιος της δούλας». Πολλά από τα έργα του, που αναφέρονται στην πάλη των δύο φύλων, είναι αριστουργήματα ψυχολογικής ανάλυσης. Έχει γράψει θεατρικά έργα κάθε σχολής -ρεαλισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός, ιστορικό δράμα, ονειρόδραμα, εξπρεσιονισμός.

NIKOLAS KOMINIS

Ποιες πτυχές της ζωής βάζει στο στόχαστρο το έργο;

Τη συμβίωση, τη σχέση ενός ζευγαριού μετά από πολλά χρόνια γάμου και την εξάρτηση που προκύπτει από αυτήν, τις παρενέργειες πιο συγκεκριμένα, γιατί ο γάμος αυτός δεν είναι ευλογημένος από κάτι φωτεινό. Ο Στρίντμπεργκ έκανε τρεις γάμους, αναζητώντας  το ιδανικό της συνύπαρξης, αλλά, όπως φαίνεται από τα έργα του και από τον τρόμο που ένιωθε απέναντι στο θηλυκό πλάσμα, δεν το βρήκε. Έλεγε για τις γυναίκες: «Τις μισώ, είναι μάγισσες, μου δημιουργούν τόσα προβλήματα”. Όμως, κανένας θεατρικός συγγραφέας δεν κατανόησε τόσο βαθιά τη γυναίκα, δεν τη θαύμασε τόσο, ώστε να τρομάξει από αυτήν. Ο ίδιος, σε κάποια άλλη στιγμή, ομολογούσε: “Η απέχθειά μου για το άλλο φύλο είναι η άλλη όψη της έντρομης έλξης μου για αυτό».

Σκιαγραφείστε μας τους ήρωές του.

Είναι τόσο αντιφατικοί, τόσο κυκλοθυμικοί, που αυτοαναιρούνται συνεχώς. Τη μια στιγμή, τους συμπαθείς και, αμέσως μετά, σχεδόν τους απεχθάνεσαι. Είναι ένα ζευγάρι, που ζει μόνο του σε ένα φρούριο, απομονωμένο από φίλους, και επιδίδεται σε ένα παιχνίδι αλληλοσπαραγμού, με πολύ χιούμορ βέβαια, και όταν έρχεται ο Κουρτ, αρχίζουν διάφορα  κωμικοτραγικά. “Σατανική κωμωδία” χαρακτήρισε το έργο ο Μπέκετ.

NIKOLAS KOMINIS

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δικού σας ρόλου;

Η Άλις είναι μια πρώην ηθοποιός, που “θυσίασε”, όπως λέει, την καριέρα της, για να παντρευτεί αυτόν τον άντρα, τον λοχαγό  Έντγκαρ. Παραιτείται από το όνειρό της, από τη βαθιά της επιθυμία. Όμως, η ζωή της με αυτόν τον άντρα αποδεικνύεται μίζερη. Καταλαβαίνετε πόσα απωθημένα και σύνδρομα κρύβει. Αυτό το έργο είναι χρήσιμο υλικό για τους ψυχαναλυτές. Κάποτε, ένας φίλος ψυχίατρος μού έλεγε ότι οι ήρωες του Στρίντμπεργκ προσφέρονται για τις μελέτες τους. Ειδικά στον “Χορό του θανάτου”, υπάρχει έντονα η σχέση εξάρτησης, που έχει ο δυνάστης με το θύμα του. Η Άλις μισεί τον άντρα δυνάστη και εύχεται τον θάνατό του, αλλά, την ίδια στιγμή, αυτή η σύγκρουση την ενεργοποιεί, την τροφοδοτεί, γιατί έχει και η ίδια «διαβολικό ταμπεραμέντο», όπως και αυτός. Εύχεται τον θάνατό του, ίσως και για να αφανιστεί ο αυτόπτης μάρτυρας της αυτοματαίωσής της.

Τι βιώνουν μέσα στη σχέση τους αυτοί οι δύο άνθρωποι;

Τι βιώνουν; Απέραντη πλήξη, μοναξιά. Όλα επαναλαμβάνονται. Η δύναμη της εξάρτησής τους είναι  πολύ δυνατή. Δεν μπορούν να χωρίσουν. Χρειάζονται ο ένας τον άλλον, ακόμα και αν το παιχνίδι αλληλοσπαραγμού είναι οδυνηρό. Όταν εξαρτάσαι από κάτι, το μισείς, για παράδειγμα ο αλκοολικός από το ποτό, δεν αντέχεις, όμως, τον τρόμο της ύπαρξής σου χωρίς αυτό.

NIKOLAS KOMINIS

Πώς κλονίζει την εύθραυστη ισορροπία τους το τρίτο πρόσωπο, που εμφανίζεται στη ζωή τους;

Μάλλον, ο Κουρτ κλονίζεται ο ίδιος μπροστά σε αυτά τα δυο τέρατα. Είναι ένας κανονικός, καλός άνθρωπος ή, έστω καλών προθέσεων, αλλά η εμπλοκή του με το ζευγάρι τού ανασύρει ό,τι σκοτεινό έχει. Το ζευγάρι τον χρησιμοποιεί και ο καθένας προσπαθεί να τον πάρει στο μέτωπό του. Η Άλις χρησιμοποιεί μέχρι και τη θηλυκότητά της και τον εκμαυλίζει ερωτικά.

Η δική μας ζωή στην εύθραυστη σημερινή Ελλάδα τι συναισθήματα σας προκαλεί;

Είναι κάποιες στιγμές, που όλα φαίνονται δυσοίωνα. Αυτό, που με θλίβει, είναι ότι, ιδεολογικά, βρισκόμαστε σε πλήρη σύγχυση. Δεν μπορείς πια να πιστέψεις σε κάτι. Έρχονται τα γεγονότα και το ανατρέπουν. Όλα είναι υπό αίρεση συνεχώς.

Τι έχει να μας διδάξει αυτή η δοκιμασία;

Αν τα λάθη διδάσκουν, τότε θα έπρεπε, ως λαός, να έχουμε καταπληκτική μόρφωση, αλλά φοβάμαι ότι η ενηλικίωση αργεί ακόμα. Το μόνο σίγουρο και παρήγορο είναι ότι διαθέτουμε ανθεκτικό κύτταρο. Θα επιβιώσουμε, αλλά με τι αντίτιμο…

NIKOLAS KOMINIS

Το σύμφωνο θα έπρεπε να είχε υπογραφεί εδώ και καιρό. Είναι και κάπως περίεργο, με την όλη οικονομική μας ανέχεια, να πληρώνουμε και πρόστιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τη μη εφαρμογή του. Η αλήθεια είναι ότι, επειδή δεν με απασχολούσε προσωπικά, δεν γνώριζα πολλές λεπτομέρειες. Με τον θάνατο του Μηνά Χατζησάββα, το έψαξα και έμεινα έκπληκτη που, τόσα χρόνια, παρεμποδιζόταν η εφαρμογή του. Παραμέναμε, μαζί με την Ιταλία, οι τελευταίες χώρες, που δεν ψηφίζαμε τον νόμο.

Η πολιτεία οφείλει με την ψήφιση νόμου να καλύπτει νομικά τη συμβίωση ομόφυλων ζευγαριών. Παλιά, γνώριζα ένα ομόφυλο ζευγάρι, που  ζούσε χρόνια μαζί, είχε κάνει και μια εταιρεία ρούχων και είχε κάνει μεγάλη περιουσία. Εντελώς ξαφνικά, ο ένας, ο πιο δημοφιλής, πέθανε. Αυτό που ακολούθησε ήταν ο απόλυτος εξευτελισμός για τον σύντροφό του. Εισέβαλε στο σπίτι, με το έτσι θέλω, η αδερφή του εκλιπόντος και, με πολύ προσβλητικό τρόπο, τον πέταξε στον δρόμο. Και επειδή η εταιρεία ήταν στο όνομα του αδερφού της, τον έδιωξε και από εκεί.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Δήμος Κουβίδης, σκηνοθεσία: Δημήτρης Καταλειφός -  Ελένη Σκότη, σκηνικό - κοστούμια: Μικαέλα Λιακατά, μουσική: Σταύρος Γασπαράτος, φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη, φωτογραφίες παράστασης: Νικόλας Κομίνης, βοηθός σκηνοθέτη: Λάμπρος Γραμματικός, παραγωγή: Αθηναϊκά Θέατρα. Πρωταγωνιστούν: Δημήτρης Καταλειφός, Φιλαρέτη Κομνηνού, Βασίλης Μπισμπίκης.

NIKOLAS KOMINIS

Πληροφορίες

Θέατρο Εμπορικόν: Σαρρή 11 - Αθήνα, τηλ.: 210 3211750. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη και Κυριακή: 20:00, Πέμπτη και Παρασκευή: 21:00, Σάββατο: 18:00 και 21:00. Κρατήσεις - αγορά εισιτηρίων: τηλεφωνικά: 211 1000365, ηλεκτρονικά: ticket365.gr.