Της Δανάης Αλεξάκη
[email protected]

H έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μια άμεση και μεγάλη πρόκληση για τα ελληνικά και κατ’ επέκταση τα ευρωπαϊκά προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης. Το στοίχημα των ελληνικών ΠΟΠ - ΠΓΕ αφορά κυρίως τη δυναμική της ποιότητάς τους και την προβολή τους προκειμένου να παραμείνουν στη συνείδηση των Βρετανών καταναλωτών και να κερδίσουν μια ισχυρή θέση στο premium καλάθι των αλυσίδων. 

Η κατάσταση σε ό,τι αφορά τις διαπραγματεύσεις για την εμπορική σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ευρώπη στη μετά Brexit εποχή παραμένει θολή, γεγονός που προκαλεί ανασφάλεια σε παραγωγούς και μεταποίηση, που καλείται να ακροβατήσει σε τεντωμένο σκοινί. 

Επί της ουσίας τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ βρίσκονται στη δίνη της απόφασης του Λονδίνου για το τι μέλλει γενέσθαι, καθώς η βρετανική πλευρά δεν ξεκαθαρίζει εάν μετά την αποχώρησή της από την Ε.Ε. τον Μάρτιο του 2019 θα διατηρήσει τους ισχύοντες κανόνες σε ό,τι αφορά το καθεστώς προστασίας αγροτικών προϊόντων που διέπει την Κοινότητα. 

Τους τελευταίους μήνες, δημοσιεύματα στον Τύπο του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως στην εφημερία «The Independent», αναφέρουν ότι η Βρετανία επιθυμεί η Ε.Ε. να προστατεύσει τα προϊόντα της, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο εάν θα «επιστρέψει» την αντίστοιχη μεταχείριση στα κοινοτικά ΠΟΠ - ΠΓΕ. 

«Αξιωματούχοι του Τμήματος Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων δήλωσαν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο επιθυμούσε να προστατευθούν τα βρετανικά προϊόντα που σήμερα προστατεύονται από το σύστημα γεωγραφικών ενδείξεων της Ε.Ε., αλλά ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν επιδιώκει να παραμείνει εντελώς στο σύστημα. Η προστασία των προϊόντων της Ε.Ε. εντός της Βρετανίας θεωρείται ότι υπόκειται σε συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις». 

Η πράσινη ευρωβουλευτής που εκπροσωπεί τη νοτιοδυτική Αγγλία, η Molly Scott Cato, εκτίμησε πάντως «ότι η Ε.Ε. είναι απίθανο να συμφωνήσει σε “ειδικές προστασίες” για τους Βρετανούς αγρότες».
Αντίστοιχα, σύμφωνα με δημοσίευμα του «Guardian», ορισμένοι Βρετανοί αξιωματούχοι εκτιμούν ότι το θέμα τούς δίνει κάποια δύναμη και δεν θέλουν να παραχωρήσουν πολύτιμα δικαιώματα «πνευματικής ιδιοκτησίας» χωρίς να πάρουν κάτι σε αντάλλαγμα.

«H αποχώρησή μας από την Ε.Ε. μας δίνει την ευκαιρία να διεκδικήσουμε φιλόδοξες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, υποστηρίζοντας παράλληλα τους αγρότες και τους παραγωγούς μας ώστε να πουλούν περισσότερα βρετανικά τρόφιμα. Θα διασφαλίσουμε ότι οι καταναλωτές θα εξακολουθήσουν να έχουν ένα ευρύ φάσμα επιλογής υψηλής ποιότητας προϊόντων διατροφής σε προσιτές τιμές», δήλωσε εκπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η μη επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Βρετανίας και Ε.Ε. δίνει τη δυνατότητα στην πρώτη να στραφεί σε εμπορικούς εταίρους όπως η Αυστραλία ή η Ν. Αφρική ακόμα και τις ΗΠΑ και τον Καναδά για εισαγωγή αντίστοιχων προϊόντων. Μια τέτοια εξέλιξη είναι σαφές ότι θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου, με γνώμονα ότι οι Αρχές στις ΗΠΑ έχουν επί μακρόν εναντιωθεί στους νόμους της Ε.Ε. για τη γεωγραφική αναγνώριση των προϊόντων, λέγοντας ότι συνιστούν εμπορικούς φραγμούς - ένα επιχείρημα που δεν φέρεται να απορρίπτεται από τη βρετανική πλευρά, η οποία μπορεί να αποβλέπει σε στενότερους επιχειρηματικούς δεσμούς με την Ουάσιγκτον.

Με γνώμονα ότι η βρετανική αγορά είναι στην έβδομη θέση των εξαγωγικών προορισμών της Ελλάδας, εκτιμάται ότι απώλειες για τα ελληνικά τρόφιμα, συνολικά όχι μονάχα ΠΟΠ - ΠΓΕ, υπολογίζονται σε 350 εκατ. ευρώ. Η βρετανική αγορά είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις ελληνικές εξαγωγές των οπωροκηπευτικών, καθώς καταλαμβάνει μερίδιο της τάξεως του 7% από το σύνολο της κατηγορίας. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι η αξία των εξαγωγών στα νωπά και μεταποιημένα αγροτικά προϊόντα προς τη Βρετανία ανέρχεται σε 149 εκατ. ευρώ, με τα επιτραπέζια σταφύλια και τη σταφίδα να αποτελούν τα ισχυρά χαρτιά στα τοπικά ράφια. Ειδικά για τις δύο αυτές κατηγορίες (σταφύλια και σταφίδα) η Βρετανία είναι η πρώτη εξαγώγιμη αγορά με ποσότητες που ξεπερνούν τους 30 χιλιάδες τόνους ετησίως.

Σε ό,τι αφορά ειδικά στα ΠΟΠ - ΠΓΕ το πιο ενδεικτικό παράδειγμα αφορά τη φέτα, το πρώτο εξαγωγικό τυρί της χώρας (σ.σ. με μερίδιο στις συνολικές εξαγωγές τυριών σχεδόν 80%).

Η Βρετανία αποτελεί τη δεύτερη εξαγωγική αγορά για τη φέτα, με μερίδιο στις συνολικές εξαγωγές 17%. 

Στον βαθμό που «χαθεί» η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά για τη φέτα οι επιπτώσεις θα είναι σημαντικές και δεν θα περιοριστούν μονάχα επί βρετανικού εδάφους. Εάν οι Βρετανοί μπορούν να απολαύσουν «φέτα» Ολλανδίας ή ακόμα και βρετανική «φέτα», έστω και εάν γίνει αναφορά ως greek style, τότε ο κίνδυνος για ντόμινο απωλειών σε άλλες είναι ορατός. 

Για την Ελλάδα, που 33 ζώνες ΠΟΠ/58ΠΓΕ κρασιών - 106 ΠΟΠ/ΠΓΕ αγροτικών προϊόντων - τροφίμων η βρετανική αγορά είναι σημαντική, καθώς η πολυπληθέστερη κατηγορία ΠΟΠ - ΠΓΕ είναι τα φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί και όσπρια με 33 προϊόντα, τα 29 είναι ελαιόλαδα, τα 21 τυριά, τα 11 ποικιλίες ελιάς. 

Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου, η αξία των ελληνικών εξαγωγών στο Η.Β. χωρίς τα πετρελαιοειδή το πρώτο τρίμηνο του 2018 ανήλθε σε 211,92 εκατ. λίρες (237 εκατ. ευρώ), καταγράφοντας αύξηση κατά 2,02%. Με βάση τα ίδια στοιχεία, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, παρασκευάσματα λαχανικών καρπών και φρούτων, καρποί και φρούτα, περιλαμβάνονται στις 10 κυριότερες κατηγορίες εξαγομένων στη Βρετανία. 

Μολονότι δεν υπάρχει δημοσιοποιημένη μέτρηση που να αναφέρει την αξία των εξαγωγών ΠΟΠ - ΠΓΕ ελληνικών προϊόντων στη Βρετανία, το βέβαιο είναι ότι η εν λόγω αγορά εμφανίζεται θετικά διακείμενη στα ελληνικά είδη διατροφής, με αποτέλεσμα να αποτελεί μια αγορά-στόχο και για τα προϊόντα υπό «προστασία».

Θα πρέπει, πάντως, να επισημανθεί ότι ακόμα και εάν τελικά επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και Ε.Ε. τα ελληνικά προϊόντα θα έρθουν αντιμέτωπα με τις επιπτώσεις της υποτίμησης της αγγλικής λίρας έναντι του ευρώ. Μια τέτοια εξέλιξη θα καταστήσει ακριβότερα τα ελληνικά προϊόντα για τους Βρετανούς, κάτι που σε συνδυασμό με τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμης θα έχει συνέπειες για τις ελληνικές εξαγωγές. Σε αυτό το πλαίσιο και με γνώμονα ότι η βρετανική αγορά αποτελεί για πολλές εγχώριες βιομηχανίες τροφίμων και ποτών μια σημαντική αγορά, αναλυτές επισημαίνουν, μιλώντας στην «Ν», ότι οι «ελληνικές επιχειρήσεις θα πρέπει να κινηθούν ακόμα πιο στοχευμένα προκειμένου να κερδίσουν την πιστότητα των Βρετανών καταναλωτών». 

Κλειδί, όπως επισημαίνουν οι ίδιοι, αποτελεί η προσαρμοστικότητα που θα επιδείξουν οι ελληνικές εταιρείες κυρίως σε επίπεδο marketing και τιμολογιακής πολιτικής, ώστε να διατηρήσουν την παρουσία τους στο βρετανικό καλάθι.  

Σημαντικός αντίπαλος για τα ελληνικά προϊόντα αποτελούν οι Private Label κωδικοί, με δεδομένο ότι η ιδιωτική ετικέτα στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι ιδιαίτερα δημοφιλής.

Σε κάθε περίπτωση η επόμενη μέρα του Brexit θα είναι διαφορετική, οπότε το στοίχημα σε πρώτη φάση είναι να παραμείνουν τα ελληνικά προϊόντα στην επιλογή των Βρετανών καταναλωτών σε αυτή τη χρονική συγκυρία της μετάβασης εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Σε δεύτερο χρόνο στο παιχνίδι της διεκδίκησης μπορεί να μπει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ποιότητας και η στόχευση να αφορά τους upper class καταναλωτές. «Το να αποτελεί ένα προϊόν delicatessen επιλογή που απευθύνεται σε μικρότερη μερίδα καταναλωτών που είναι διατεθειμένη να δαπανήσει περισσότερα χρήματα δεν πρέπει να τρομάζει τους παραγωγούς. Η ποιότητα αποτελεί μια προστιθέμενη αξία και μπορεί να “χτίσεις” πάνω σε αυτό. Το χαβιάρι ποτέ δεν πουλήθηκε φθηνά σε κάποια αγορά κι όμως έχει παρουσία στα διεθνή ράφια. Το ζήτημα είναι να μπορεί κανείς να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματα του προϊόντος που διαθέτει στην αγορά και να στοχεύσει στην καλύτερη αξιοποίησή του» επισημαίνουν παράγοντες της αγοράς. 

Μέχρι στιγμής, σε επίσημο επίπεδο τον περασμένο Σεπτέμβριο η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε στη σύνταξη τεχνικής μελέτης με στόχο να ενημερώσει τους Βρετανούς εξαγωγείς και εισαγωγείς σχετικά με τις ρυθμίσεις για τη δασμολογική κατάταξη των προϊόντων που θα ισχύσει στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ε.Ε. 

Σύμφωνα με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), η αρχή «του μάλλον ευνοούμενου κράτους» (ΜΕΚ) σημαίνει ότι, εκτός εάν υπάρχει προτιμησιακή συμφωνία, ο ίδιος δασμός, για το ίδιο αγαθό, πρέπει να επιβαρύνει όλα τα μέλη του ΠΟΕ εξίσου. Για τις εξαγωγές του Ηνωμένου Βασιλείου προς την Ε.Ε., η Ε.Ε. θα απαιτήσει την καταβολή τελωνειακού δασμού με τον συντελεστή βάσει του Κοινού Δασμολογίου της Ε.Ε. Για τα εμπορεύματα που εισάγονται στο Ηνωμένο Βασίλειο από την Ε.Ε., το Ηνωμένο Βασίλειο θα απαιτήσει την καταβολή τελωνειακού δασμού με τον συντελεστή που θα καθορίσει η κυβέρνησή του.

Κατά την προετοιμασία για «μη συμφωνία» οι επιχειρήσεις θα πρέπει να γνωρίζουν τα εξής: 

• Το νομοσχέδιο για τη φορολογία (διασυνοριακό εμπόριο) που προετοιμάζεται θα παράσχει τις απαραίτητες εξουσίες για το Ηνωμένο Βασίλειο να καθορίσει το δικό του δασμολόγιο μόλις εγκαταλείψει την Ε.Ε. 
• Σε ένα σενάριο «μη συμφωνίας», το εμπόριο με την Ε.Ε. θα γίνεται σε μη προτιμησιακούς όρους του ΠΟΕ. Αυτό σημαίνει ότι οι μη προτιμησιακοί κανόνες καταγωγής θα εφαρμόζονται στις αποστολές μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ε.Ε. 
• Η Ε.Ε. θα εφαρμόσει τους συντελεστές ΜΕΚ στα εμπορεύματα που εισάγονται από το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα ποσοστά της ρήτρας ΜΕΚ της Ε.Ε. καθορίζονται στο Κοινό Δασμολόγιο, όπου αναφέρονται ως «erga omnes», αντί να δηλώνουν μια συγκεκριμένη χώρα. Η Ε.Ε. ενδέχεται να αλλάξει τα ποσοστά αυτά από τώρα έως και τον Μάρτιο του 2019, αλλά αυτό αποτελεί ένδειξη. 
• Το Ηνωμένο Βασίλειο θα εφαρμόσει τους συντελεστές ΜΕΚ στα εμπορεύματα που εισάγονται από την Ε.Ε. Η κυβέρνηση θα καθορίσει και θα δημοσιεύσει αυτά τα νέα ποσοστά δασμού του Ηνωμένου Βασιλείου πριν από την αποχώρηση 2 από την Ε.Ε., τα οποία μπορεί να είναι διαφορετικά από τα ποσοστά στο Κοινό Δασμολόγιο της Ε.Ε. 
• Το Ηνωμένο Βασίλειο σκοπεύει να συνεχίσει να προσφέρει μονομερείς προτιμήσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες και να επιδιώξει τη μετάβαση όλων των συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών της Ε.Ε. από την πρώτη ημέρα, προκειμένου να εξασφαλίσει τη συνέχεια τόσο για τα εμπορεύματα που εισάγονται στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και για τις βρετανικές εξαγωγές. 
• Το εμπορικό δασμολόγιο του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου περιγράφονται λεπτομερώς οι δασμολογικοί συντελεστές εισαγωγής και οι κανόνες που θα ισχύουν για κάθε αγαθό, θα διατεθούν δωρεάν στον ιστότοπο της βρετανικής κυβέρνησης GOV.UK με τον ίδιο τρόπο όπως και τώρα. Οι εισαγωγείς αγαθών στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα χρησιμοποιούν πλέον δασμολογικές πληροφορίες της Ε.Ε. που δημοσιεύονται από την Ε.Ε.
• Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν σκοπεύει να αλλάξει αμέσως την ταξινόμηση των εμπορευμάτων υπό το εξέταση σενάριο. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν σχεδιάζει καμία άμεση απόκλιση από τον τρέχοντα κατάλογο βασικών εμπορευμάτων που δημοσιεύεται στο ισχύον εμπορικό δασμολόγιο, ο οποίος εφαρμόζεται επί του παρόντος από την Ε.Ε., εκτός εάν είναι απαραίτητο για να διατηρηθεί η εναρμόνιση με τα διεθνή πρότυπα ή για τους σκοπούς των εμπορικών διορθώσεων. 

Το επικείμενο Brexit είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει τις ισορροπίες εντός Ε.Ε. αναφορικά με το καθεστώς των ΠΟΠ - ΠΓΕ προϊόντων. Βέβαια μπορεί να αποτελέσει και αφορμή για περισσότερη ενημέρωση των καταναλωτών, γιατί στο τέλος της ημέρας αυτοί είναι που θα αποφασίσουν τι θα μπει στο καλάθι τους. Στο σημείο αυτό, όμως, ένα νέο κεφάλαιο προκλήσεων ανοίγει, αυτό της αναγνωρισιμότητας που φέρουν τα ΠΟΠ-ΠΓΕ στους καταναλωτές εντός Ε.Ε., το οποίο εμφανίζεται ιδιαίτερα χαμηλό. Σύμφωνα με έρευνα της London Economics, μία από τις κορυφαίες εταιρείες ειδικών συμβουλών πολιτικής και οικονομίας στην Ευρώπη, μόνο το 8% των καταναλωτών αναγνωρίζει κάποιο από τα λογότυπα των ΠΟΠ - ΠΓΕ. Από αυτό το ποσοστό οι μισοί καταναλωτές (51%) γνωρίζουν ότι πρόκειται για προϊόντα που παράγοντες σε συγκεκριμένες περιοχές.