Στις προτεραιότητες της κυβέρνησης στον τομέα της Υγείας, που αφορούν την ανάπτυξη των δημόσιων δομών, τη μείωση των ανισοτήτων, την άμεση αλλαγή της φαρμακευτικής πολιτικής, την ενίσχυση των παροχών στον τομέα της πρόληψης, αλλά και την κάλυψη αναγκών ειδικών ομάδων του πληθυσμού, αναφέρθηκε στην ομιλία του ο υπουργός Ανδρέας Ξανθός, από το βήμα του 2ου Συνεδρίου της «Ναυτεμπορικής» για τον κλάδο της Υγείας.
Από την έντυπη έκδοση
Του Γιώργου Σακκά
[email protected]
Στις προτεραιότητες της κυβέρνησης στον τομέα της Υγείας, που αφορούν την ανάπτυξη των δημόσιων δομών, τη μείωση των ανισοτήτων, την άμεση αλλαγή της φαρμακευτικής πολιτικής, την ενίσχυση των παροχών στον τομέα της πρόληψης, αλλά και την κάλυψη αναγκών ειδικών ομάδων του πληθυσμού, αναφέρθηκε στην ομιλία του ο υπουργός Ανδρέας Ξανθός, από το βήμα του 2ου Συνεδρίου της «Ναυτεμπορικής» για τον κλάδο της Υγείας.
Περιγράφοντας το νέο τοπίο που διαμορφώνεται στην Υγεία μετά την έξοδο της χώρας από τα προγράμματα στήριξης, ο υπουργός σημείωσε πως «οι πληγές της περιόδου των μνημονίων είναι ακόμα ανοιχτές» και πως στόχος είναι «η άμεση επούλωσή τους και η επίτευξη μεγαλύτερης ελευθερίας στην εφαρμογή πολιτικών».
«Είμαστε ωριμότεροι μετά από αυτή την εμπειρία της “μνημονιακής ταλαιπωρίας”» ανέφερε για να προσθέσει πως «κανείς δεν νοσταλγεί την προηγούμενη περίοδο της φαυλότητας στη διαχείριση δημοσίου χρήματος».
Ο κ. Ξανθός τόνισε ότι η κυβέρνηση εφάρμοσε «μια πιο διαφανή και έντιμη διαχείριση», αλλά, όπως παραδέχθηκε, «υπήρξαν τομείς όπου δεν καταφέραμε να παρέμβουμε όσο ουσιαστικά θα θέλαμε, όπως το φάρμακο, που ήταν υπό τον στενό έλεγχο των θεσμών».
Ανέφερε ακόμη ότι «καταργείται ο περιορισμός των τριών φαρμάκων ανά συνταγή» με την καθιέρωση μίας ενιαίας άυλης συνταγής, γεγονός το οποίο θα προκαλέσει την «απαλλαγή των ασφαλισμένων συνολικά από 20 εκατ. ευρώ λόγω του κόστους του 1 ευρώ ανά συνταγή».
Παράλληλα σημείωσε ότι από το 2019 αναμένεται αλλαγή τους τρόπου τιμολόγησης και αποζημίωσης των φαρμάκων και ότι ο διάλογος σχετικά με αυτό έχει ήδη ξεκινήσει. Μάλιστα, αποκάλυψε ότι δεν θα γίνει δεύτερη ανατιμολόγηση φαρμάκων μέσα στο 2018. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι ολοκληρώνονται έπειτα από χρόνια τρεις διαγωνισμοί για νοσοκομειακά φάρμακα off patent και γενόσημα με σημαντικές εκπτώσεις.
Ιδιαίτερη σημασία έδωσε επίσης στη λειτουργία της επιτροπής Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας, καθώς και στη δημιουργία του Εθνικού Ινστιτούτου Νεοπλασιών και την ενίσχυση των Κέντρων Αποκατάστασης ΚΕΦΥΑ. Τέλος, ανακοίνωσε και την έναρξη μέσα στον Οκτώβριο ενός νέου προγράμματος που θα έχει στόχο την πρόληψη του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νέα άτομα.
Από την πλευρά του ο εκπρόσωπος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, βουλευτής της Ν.Δ. Βασίλης Οικονόμου επεσήμανε ότι συνολικά στην τοποθέτηση της κυβέρνησης απουσιάζει η διάσταση της επιχειρηματικότητας στην υγεία. «Η υγεία μπορεί να συμμετέχει σημαντικά στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας. Δεν μπορεί να υπάρχει ανάπτυξη χωρίς την ελληνική βιομηχανία φαρμάκου», ανέφερε χαρακτηριστικά. Επίσης αναφέρθηκε στη σημαντική πτώση των επενδύσεων σε κλινικές μελέτες, επικαλούμενος σχετική εκδήλωση στο πλαίσιο της ΔΕΘ όπου τονίστηκε πως το 2017 η αξία των σχετικών επενδύσεων ήταν της τάξης των 40 εκατ. ευρώ, γεγονός που κατατάσσει την Ελλάδα τελευταία στην Ευρώπη.
Ανέφερε ακόμη ότι όσον αφορά τον ιατρικό τουρισμό «διαπιστώνουμε ότι οι συζητήσεις είναι απλά συζητήσεις για να περνά η ώρα» και συνολικά επεσήμανε ότι οι ενδιαφερόμενοι για να επενδύσουν στη χώρα ασφυκτιούν και ότι διαπιστώνουν ότι το κράτος μόνο του επιχειρεί και διαχειρίζεται την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.
«Δεν είναι αναπτυξιακή πολιτική το να δημιουργούνται πλεονάσματα στην πλάτη των πολιτών και του ΕΟΠΥΥ. Ειδικά το 1,5 δισ. που εισέφερε ο ΕΟΠΥΥ είναι τεχνητό. Υπάρχουν πολίτες που έχουν ανάγκες», σημείωσε επίσης.
Τέλος, ο κ. Οικονόμου ανέφερε ότι τον Νοέμβριο ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την υγεία, στο οποίο δίνεται προτεραιότητα στην πρόληψη και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και ότι σε αντίθεση με την παρούσα κυβέρνηση που «μεροληπτεί υπέρ του δημόσιου τομέα», θα γίνεται η τελική προσπάθεια με σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα.
Φαρμακευτικές
Το πάνελ της πρώτης ενότητας με τίτλο «Οι προκλήσεις για τον κλάδο του φαρμάκου», που αφορούσε τις φαρμακευτικές εταιρείες, συντόνισε ο κ. Γιάννης Περλεπές.
Ο κ. Ολύμπιος Παπαδημητρίου, πρόεδρος Δ.Σ. του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ) και γενικός διευθυντής της Novo Nordisk Ελλάς, αναφέρθηκε στην ανάγκη άμεσης υλοποίησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα οδηγήσουν σε αλλαγές συμπεριφορών και εξέφρασε την πεποίθηση ότι η πολιτεία θα πρέπει να βλέπει την Υγεία όχι ως κόστος, αλλά ως επένδυση, καθώς η επένδυση στο φάρμακο εξοικονομεί πόρους στο σύστημα Υγείας.
Ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) και αντιπρόεδρος της ELPEN, Θεόδωρος Ε. Τρύφων, είπε ότι «είμαστε αναγκασμένοι να δώσουμε λύσεις. Οι προτάσεις που έχουμε κάνει συνολικά είναι τεκμηριωμένες και κοστολογημένες για το τι μπορούν να προσφέρουν ελληνικές και ξένες εταιρείες». Ενώ συμπλήρωσε ότι ο προϋπολογισμός ως γνωστόν είναι πολύ μικρός, και είναι απαραίτητο να δοθεί άμεσα λύση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα μετά την τιμολόγηση είναι τα clawback και πολλές εταιρείες κάνουν έκκληση στην κυβέρνηση να βρεθεί ένα σύστημα για να μπορούν να πληρωθούν. Επιπλέον, τόνισε ότι οι συνταγές είναι σοβαρό θέμα, αλλά οι εταιρείες δεν ελέγχουν τη συνταγογράφηση, το κράτος την ελέγχει και πρέπει να κάνει κάτι γι’ αυτό, γιατί τελικά οι εταιρείες πληρώνουν γι’ αυτές.
Στα νέα στο μέτωπο των επενδύσεων στον κλάδο της Υγείας αναφέρθηκε ο κ. Σίμος Αναστασόπουλος, πρόεδρος του ΕλληνοΑμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου και πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της Πετσιάβας Α.Ε., σημειώνοντας ότι αν δεν αλλάξει το περιβάλλον ως προς τις επενδύσεις δεν θα πάρουν το ρίσκο οι ξένοι και ειδικά οι Αμερικανοί στο να επενδύσουν στη χώρα μας, και πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό επενδύσεων στην Ελλάδα προέρχεται από εκεί.
Η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της AstraZeneca Ελλάδος και Κύπρου, Έλενα Χουλιάρα, τόνισε ότι είναι ευρέως αποδεκτό πως το φάρμακο είναι αγαθό και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην καινοτομία και την αντιμετώπιση ασθενειών που έχουν ωφελήσει πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, συμπληρώνοντας ότι έχουν προσφέρει εξοικονόμηση στα συστήματα υγείας, καθώς και στην παραγωγικότητα των ασθενών. «Η συνεισφορά της λοιπόν είναι αδιαπραγμάτευτη και διερωτόμαστε κατά πόσον υπάρχουν κίνητρα για να επενδύσει η φαρμακοβιομηχανία στη χώρα μας», σημείωσε η κ. Χουλιάρα.
Η επένδυση στις κλινικές μελέτες και το πώς μπορεί να αντιστραφεί η πτωτική τάση αναλύθηκε από τον πρύτανη του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Θάνο Δημόπουλο. Στην Ελλάδα η ογκολογική κάλυψη, είπε, είναι πληρέστερη από ό,τι σε όλο τον πλανήτη. Σε πολλά κράτη όπως η Ταϊβάν, που είναι το καλύτερο σύστημα της Ασίας, η κάλυψη είναι μερική, ενώ στην Ιαπωνία έχει ποσοστά συμμετοχής από 10%-50% των ασθενών. Η ανάπτυξη των κλινικών μελετών είναι η λύση, γι’ αυτό χρειάζεται να έχουμε Κέντρα εξειδικευμένα, ενώ παραδέχθηκε ότι η γραφειοκρατία είναι μεν θέμα, αλλά έχουν ξεπεραστεί και κάποια.
Εμπόριο - διακίνηση
Το δεύτερο πάνελ αφορούσε το εμπόριο και τη διακίνηση φαρμάκων με συντονιστή τον δημοσιογράφο της «Ν» Γιώργο Σακκά.
Ο κ. Κυριάκος Θεοδοσιάδης, πρόεδρος του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου, στη διάρκεια της συζήτησης τόνισε την ανάγκη να υπάρχει σταθερότητα του νομικού πλαισίου, διαβλέποντας προοπτικές μέσα από συνενώσεις επιχειρηματιών που θα δώσουν ώθηση στην αγορά. «Πώς να γίνουν όμως βήματα αν δεν ξέρουμε τι μέλλει γενέσθαι. Οι φαρμακοποιοί δεν ξέρουν αν τα ΦΥΚ θα πάνε στα φαρμακεία, αν τα ΜΗΣΥΦΑ θα πάνε στα σούπερ μάρκετ, αν θα αλλάξει το ιδιοκτησιακό, αν θα μειωθούν οι τιμές κ.λπ.», επεσήμανε χαρακτηριστικά.
Ο κ. Ελευθέριος Μαρίνος, φαρμακοποιός, γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Συνεταιρισμών Φαρμακοποιών Ελλάδος (ΟΣΦΕ), είπε ότι ως Συνεταιρισμοί Φαρμακοποιών θέλει να κοιτάνε μπροστά, παίρνοντας ως μπούσουλα το τι συμβαίνει στα φαρμακεία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, καθώς δίνοντας χώρο στη λογική με επιχειρήματα, και λαμβάνοντας υπόψη τις μελέτες που εκπονούνται, λειτουργούν τα πράγματα καλύτερα όταν υπάρχουν ρυθμίσεις στην αγορά. «Ιδανικό θα ήταν να επιστρέψουν όλες οι απορυθμίσεις αναφορικά με το ιδιοκτησιακό στην πρότερη κατάσταση», ανέφερε.
Ο κ. Βασίλης Σ. Σερέτης, πρόεδρος του Συνδέσμου Εταιρειών Φαρμάκων Ευρείας Χρήσης (ΕΦΕΧ), ανέφερε ότι πέρασαν 8 χρόνια κρίσης με 800 νόμους και αποφάσεις, από τις οποίες κάποιες από αυτές είχαν σαφήνεια και έλυσαν θέματα, όμως στις περισσότερες υπήρξε ασάφεια και μόνο προβλήματα έφεραν. «Οι θεσμοθετήσεις που έγιναν αναφορικά με τα ΜΗΣΥΦΑ και τα ΓΕΔΙΦΑ», επεσήμανε, «περιμένουμε να δούμε τι αποτελέσματα θα έχουν». «Όλη η αλυσίδα όμως», σημείωσε, «υφίσταται αυτές τις αλλαγές, οι οποίες δεν είναι θετικές πάντα».
Ο κ. Θεόδωρος Σκυλακάκης, γενικός γραμματέας του Πανελλήνιου Συλλόγου Φαρμακαποθηκαρίων, υπερασπίστηκε την άποψη ότι η διαχείριση των φαρμάκων υψηλού κόστους δεν πρέπει να γίνεται πλέον μόνο από τα φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ όταν όλοι γνωρίζουν ότι το μέλλον είναι σε αυτά τα φάρμακα. Τόνισε ακόμη ότι τα private label θα είναι ένα σοβαρό κομμάτι ανάπτυξης για τις φαρμακαποθήκες. Επίσης υπεραμύνθηκε και της ανάγκης να αναπτυχθούν και σημαντικές υπηρεσίες στον χώρο των φαρμακαποθηκών και των φαρμακείων.
Η ιδιωτική υγεία
Τα θέματα του κλάδου της ιδιωτικής υγείας αναπτύχθηκαν στο πάνελ της δεύτερης ενότητας με τίτλο «Η ιδιωτική υγεία υπό το πρίσμα της συγκέντρωσης στον κλάδο» με συντονιστή τον Γιώργο Σακκά.
Ο αντιπρόεδρος του ΕΟΠΥΥ, Παναγιώτης Γεωργακόπουλος, ανοίγοντας τη συζήτηση ανέφερε ότι ο ΕΟΠΥΥ έχει βελτιώσει σημαντικά σήμερα την εικόνα του και μπορεί να αποπληρώνει με σημαντική ταχύτητα. Μάλιστα, τόνισε ότι αυτό γίνεται με το ίδιο προσωπικό όπως και το 2012 και παρά το γεγονός ότι οι ανάγκες έχουν αυξηθεί σημαντικά. Σχολίασε ακόμη το γεγονός ότι παθογένειες του προελθόντος εξακολουθούν να υπάρχουν και ότι η συνεργασία με την ιδιωτική ασφάλιση χρειάζεται ιδιαίτερη αντιμετώπιση.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ο δρ. Βασίλης Γ. Αποστολόπουλος, διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Ιατρικό Αθηνών, πρότεινε ότι θα πρέπει το θέμα των πληρωμών των παρόχων να περάσει στο υπουργείο Οικονομικών υπό την εποπτεία του υπουργείου Υγείας. «Περιμένουμε να δούμε τι αλλαγές και τομές θα γίνουν στην κατεύθυνση της ιδιωτικής υγείας. Έχει γίνει προσπάθεια ώστε ο χρόνος αποπληρωμής να μειωθεί, ωστόσο μένει να δούμε αν το πλεόνασμα του ΕΟΠΥΥ είναι αποτέλεσμα του rebate και του clawback που δίνουμε. Είναι απαραίτητη η σωστή κοστολόγηση των υπηρεσιών υγείας», σημείωσε.
Ο κ. Αντώνης Βουκλαρής, διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Ευρωκλινικής, σχολίασε τις εξαγορές στον χώρο της ιδιωτικής υγείας, τονίζοντας: «Επενδύσεις στην Ελλάδα δεν γίνονται κατά τη γνώμη μου, ειδικά στον τομέα των κλινικών. Αυτό που γίνεται τώρα είναι εξαγορές και όχι επενδύσεις. Και με αυτές θα μειωθεί η αγορά. Δεν γίνονται νέα νοσοκομεία, ούτε προσλαμβάνονται νέα άτομα. Η αγορά δεν γίνεται πιο ανταγωνιστική με αυτό τον τρόπο». Ενώ υπερασπίστηκε την ανάγκη για ένα σύστημα το οποίο θα πρέπει να περιέχει και τον κλάδο της ιδιωτικής ασφάλισης.
Η κ. Αναστασία Μπαλασοπούλου, διοικήτρια του ΠΓΝΑ «Ιπποκράτειο», τόνισε ότι το δημόσιο σύστημα υγείας καλύπτει σε ποσοστό 70%-80% τις ανάγκες νοσοκομειακής περίθαλψης της χώρας. Σχολιάζοντας δε την προσπάθεια καθιέρωσης τιμολόγησης με βάση τα DRGs επεσήμανε ότι παρά τις καθυστερήσεις των προηγούμενων ετών «πρέπει να πιστωθεί στην τωρινή κυβέρνηση ότι είναι η μόνη που υποστηρίζει ένα διακομματικό διοικητικό συμβούλιο στην εταιρεία (ΚΕΤΕΚΝΥ) που έχει αναλάβει την ανάπτυξή τους».
Ο κ. Πασχάλης Μπουχώρης, γενικός διευθυντής του ομίλου Ιασώ, επεσήμανε ότι οι εξαγορές, οι οποίες γίνονται είναι αρκετά περιορισμένες και κάνοντας έναν απολογισμό για το 2017, υπολόγισε πως συνολικά αυτές είναι χαμηλότερες και από το 1% των συνολικών εξαγορών στην Ευρώπη. Υποστήριξε ακόμη ότι «είτε ιδιώτες είτε κράτος για μένα το ίδιο είναι, δεν υπάρχει αθέμιτος ανταγωνισμός», ενώ τόνισε ότι το πιο πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο είναι του 1991 στη χώρα και επίσης ότι ο νέος νόμος για τις κλινικές ενώ έχει τεθεί σε διαβούλευση έχει αργήσει.
Τέλος, ο κ. Γιώργος Πατούλης, πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, πρόεδρος της ΕΛΙΤΟΥΡ, πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας και δήμαρχος Αμαρουσίου, ανέφερε ότι «έχουμε φτάσει να μιζεριάζουμε για την υγεία αντί να είμαστε χώρα ανάπτυξης, μία χώρα που έμαθε την ιατρική σε όλο τον κόσμο, μία χώρα που δίνει “μυαλά” σε όλο τον κόσμο, μία χώρα ευεξίας που θα ήθελαν όλοι να ζουν σε αυτή. Πρέπει να ανοίξουμε θέσεις εργασίας, να αναπτυχθεί η χώρα, να φέρουμε πλούτο στη χώρα. Και εκεί μπαίνει ο ιατρικός τουρισμός ως πυλώνας ανάπτυξης».
Τεχνολογικές εξελίξεις
Το πάνελ της τρίτης ενότητας με θέμα «Ο ρόλος της τεχνολογικής επανάστασης στην υγεία - Big Data και προσωπικά δεδομένα» συντόνισε ο κ. Γιάννης Περλεπές.
Η κ. Ιωάννα Μιχαλοπούλου, Corporate & Commercial Lawyer / Medical, Pharma and Life Sciences στην Michalopoulou & Associates, σημείωσε χαρακτηριστικά ότι είναι συναρπαστική η εποχή που διανύουμε αναφορικά με τη χρησιμότητα των Big Data και μεγάλη η συνεισφορά τους στην ιατρική. Ο νέος κανονισμός για το GDPR έρχεται να οριοθετήσει το πλαίσιο ουσιαστικά και να δομηθούν σωστά οι διαδικασίες που χρειάζονται για να ελέγχονται οι εταιρείες. «Μεγάλη σημασία έχει πώς θα χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα και από ποιον… για παράδειγμα τη συνταγογράφηση σε πολλά ιατρεία δεν την κάνει ο ίδιος ο γιατρός αλλά η γραμματέας, ή ο βοηθός κ.λπ. κατά πόσο αυτό είναι ασφαλές δεν το γνωρίζουμε…», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ο κ. Γεράσιμος Λειβαδάς, πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Ιατρικών & Βιοτεχνολογικών Προϊόντων (ΣΕΙΒ), ανέφερε πως στον εν λόγω κλάδο υπάρχει μια ηρεμία αυτή τη στιγμή και μια αγωνία για το αύριο. «Με τα μέτρα που λαμβάνονται για τον περιορισμό της σπατάλης μόνο η πολιτεία είναι ευτυχής. Υπάρχουν πολλά κενά που πρέπει να φτιαχτούν αν θέλουμε να μειώσουμε πραγματικά τα κόστη της υγείας. Το Παρατηρητήριο Τιμών δεν έχει ενημερωθεί εδώ και 5 χρόνια».
Ο κ. Σπύρος Γκίκας, γενικός διευθυντής Ελλάδας & Κύπρου της GE Healthcare, ανέφερε ότι με βάση την προτεραιότητα της οικονομίας, η καινοτομία διατίθεται στα νοσηλευτικά ιδρύματα με βάση την τιμή. «Σήμερα συζητάμε όλο και περισσότερο για την εξατομικευμένη θεραπεία. Οι πάροχοι ιατρικής φροντίδας μπορεί να τη θεωρούν πολυτέλεια, όμως η εξατομικευμένη θεραπεία είναι το μέλλον. Γίνεται μεγάλη συζήτηση γύρω από την αξιολόγηση της υγείας στην Ελλάδα, αυτή αφορά και το ιατρικό μηχάνημα φυσικά, προκειμένου να πιστοποιήσουμε την αξία της και να κοστολογήσουμε τις υπηρεσίες της. Η τεχνολογία στην Ελλάδα δεν αντιμετωπίζεται με την ίδια βαρύτητα που αντιμετωπίζονται άλλα θέματα υγείας».
Ο κ. Νεκτάριος Μανάτος, υπεύθυνος Ανάπτυξης Δικτύου Πωλήσεων της RMS Medical Products, ανέφερε ότι «δεν έχει σημασία πόσο πουλάς την καινοτομία, αλλά τι πουλάς τελικά στο νοσοκομείο, γιατί αυτά που προσφέρει η τεχνολογία πρέπει να συνυπολογιστούν στην αξία του μηχανήματος» και συμπλήρωσε ότι η αποδυνάμωση της χώρας μας σε επιστημονικό προσωπικό είναι απόρροια της κρίσης και της αποεπένδυσης. «Η τεχνολογία και η υγεία στο μέλλον θα πάνε χέρι - χέρι».
Ο δρ. Αναστάσιος Τάγαρης, πρόεδρος Δ.Σ. & διευθύνων σύμβουλος της ΗΔΙΚΑ Α.Ε., υποστήριξε ότι τα big data είναι ένα σημαντικό θέμα και θησαυρός για τη χώρα μας αλλά έχει σημασία πώς θα χρησιμοποιηθούν. «Η προσβασιμότητα σε αυτά είναι θέμα σοβαρό γιατί μιλάμε για ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Ήδη η ΗΔΙΚΑ αυτή τη στιγμή προσπαθεί να ενσωματώσει νέα big data για την ασφάλεια την ποιότητα κ.λπ.» τόνισε και συμπλήρωσε ότι «πρέπει να δώσουμε λίγο χρόνο για να δουλέψει σωστά το ΗΤΑ, πρέπει και εμείς ως κουλτούρα να δεχθούμε τις εξελίξεις». Τέλος, τόνισε ότι «απαιτείται αλλαγή στο ΑΜΚΑ, καθώς είναι λάθος να φαίνεται η ημερομηνία γέννησης η οποία αποτελεί προσωπικό δεδομένο».
