Eπίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών θα αναγορευτεί την Παρασκευή 25 Νοεμβρίου ο βραβευμένος με Νομπέλ Χημείας το 2004 Aaron Ciechanover, καθηγητής Βιοχημείας στο Technion - Israel Institute of Technology.
Στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθήνων, κεντρικό κτήριο (Πανεπιστημίου 30, ώρα 18:45), τον τιμώμενο θα προσφωνήσει ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ενώ το έργο του θα παρουσιάσει ο Πρόεδρος του Τμήματος Νοσηλευτικής Γεώργιος Μπαλτόπουλος. Η ομιλία του κ. Ciechanover θα έχει θέμα: «Γιατί οι πρωτεΐνες μας πρέπει να πεθάνουν, για να ζήσουμε εμείς».
Το Σάββατο 27 Νοεμβρίου, ο Νομπελίστας θα «κάνει μια ευχή για τα παιδιά με καρκίνο» σε εκδήλωση που οργανώνεται από το Ιδρυμα «Κάνε Μια Ευχή».
Ο κ. Ciechanover δεν περιορίζεται σε ευχές. Με το ερευνητικό του έργο προσέφερε ανεκτίμητες γνώσεις για τη διαδικασία μεταβολισμού ανεπιθύμητων πρωτεϊνών από τον ανθρώπινο οργανισμό, με αποτέλεσμα την αποσύνθεσή τους.
Μαζί με τον Avram Hershko, και τον Irwin Rose, ανακάλυψε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μία από τις πλέον σημαντικές κυκλικές διαδικασίες του κυττάρου, δηλαδή την αποδόμηση των πρωτεϊνών.
Οταν η αποδόμηση δεν εργάζεται ορθώς, ασθενούμε. Ο καρκίνος του εγκεφάλου, του τραχήλου της μήτρας, η λευχαιμία και η κυστική ίνωση συνιστούν τέτοια παραδείγματα.
Ενα «φιλί θανάτου» που σώζει ζωές
Το ανθρώπινο κύτταρο περιέχει περίπου εκατό χιλιάδες διαφορετικές πρωτεΐνες. Αυτές έχουν πολυάριθμες σημαντικές λειτουργίες: ως επιταχυντές των χημικών αντιδράσεων υπό μορφή ενζύμων, ως ουσίες σήματα υπό μορφή ορμονών, ως σημαντικοί δράστες στο ανοσοποιητικό μας σύστημα και υπεύθυνες ενώσεις για το σχηματισμό και τη δομή του κυττάρου.
Οι τρεις Νομπελίστες βοήθησαν να συνειδητοποιήσουμε ότι το κύτταρο λειτουργεί ως ένας ιδιαίτερα αποδοτικός σταθμός ελέγχου, όπου οι πρωτεΐνες αναπτύσσονται, ζουν ένα ορισμένο χρονικό διάστημα και μετά αποδομούνται με ένα έντονο ρυθμό. Η ανακύκλωση των πρωτεϊνών επιτρέπει στο κύτταρο να αντικαθιστά ελαττωματικές πρωτεΐνες και να αλλάζει την πρωτεϊνική του σύσταση ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες.
Επειδή, λόγω της φύσης του αντικειμένου, όλα αυτά μοιάζουν δυσνόητα, υπενθυμίζουμε ένα απλό ένζυμο την τρυψίνη, που στο λεπτό έντερο αποδομεί τις πρωτεΐνες που βρίσκονται στις τροφές σε αμινοξέα.
Η πρωτεϊνική αποδόμηση στα κύτταρα πραγματοποιείται με μία σειρά σταδιακών αντιδράσεων που οδηγούν στην αποδόμηση εκείνων των πρωτεϊνών, που είναι «μαρκαρισμένες» με το πολυπεπτίδιο ουβικιτίνη.
Η αποδόμηση όμως δεν γίνεται αδιάκριτα, αλλά πραγματοποιείται μέσω μιας διαδικασίας που κάνει λεπτομερή έλεγχο, έτσι ώστε οι πρωτεΐνες να διασπώνται όταν κάποια στιγμή παραλάβουν μια ειδική μοριακή ετικέτα, κάτι σαν το «φιλί του θανάτου». Οταν οι πρωτεΐνες ειδοποιούνται με την άφιξη αυτών των μορίων για την αποδόμηση τους, αποβάλλονται σε ορισμένες περιοχές των κυττάρων που περιέχουν κυτταρικά απόβλητα, -κάτι σαν μονάδα επεξεργασίας απορριμάτων- το λεγόμενο πρωτεάσωμα, όπου εκεί τεμαχίζονται σε μικρά κομμάτια και καταστρέφονται.
Η ουβικιτίνη, η ειδοποιητήρια ετικέτα, κολλάει στην πρωτεΐνη που πρόκειται να καταστραφεί, την συνοδεύει στο πρωτεάσωμα όπου εκεί αναγνωρίζεται όπως το κλειδί σε μια κλειδαριά, και δίνει έτσι το σήμα ότι μια πρωτεΐνη είναι για αποδόμηση και διάλυση. Λίγο προτού η πρωτεΐνη συμπιεστεί στο πρωτεάσωμα, η ουβικιτίνη αποσυνδέεται από την πρωτεΐνη της, και είναι πάλι έτοιμη για δράση.
Χάρη στην εργασία των τριών επιστημόνων είναι τώρα δυνατό να αναπτυχθούν φάρμακα κατά του καρκίνου.
K.T.
