Μια από τις δημοφιλέστερες όπερες όλων των εποχών, η σπαρακτική «Τόσκα» του Τζάκομο Πουτσίνι, θα παρουσιαστεί από την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στις 14, 16, 17 και 18 Ιουνίου, στις 9 το βράδυ.

Η τρίπρακτη όπερα «Τόσκα» βασίζεται σε ποιητικό κείμενο των Τζουζέπε Τζακόζα και Λουίτζι Ίλικα, εμπνευσμένο από το θεατρικό έργο «Η Τόσκα» (1887) του Γάλλου Βικτοριέν Σαρντού. Η μεγαλειώδης παραγωγή της ΕΛΣ, σε μουσική διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού, με εντυπωσιακά σκηνικά και κοστούμια, τα οποία υπογράφει, μαζί με τη σκηνοθεσία, ο διακεκριμένος Αργεντινός σκηνοθέτης Ούγκο ντε Άνα, και με ερμηνευτές  κορυφαίους Έλληνες και ξένους μονωδούς, πρωτοπαρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2012, καταφέρνοντας να γεμίσει το Ηρώδειο και στις τέσσερις παραστάσεις που δόθηκαν. Θεωρήθηκε - από κοινό και κριτικούς - ένα ιδιαιτέρως καλαίσθητο και μεγαλοπρεπές παραδοσιακό ανέβασμα με θεαματικές προβολές και αξιοζήλευτη θεατρικότητα.

Σε αυτό το οπερατικό θρίλερ, που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα το 1900, στη Ρώμη, τα παράφορα πάθη υπογραμμίζονται από την άκρως υποβλητική μουσική του Πουτσίνι. Ηρωίδα του είναι η Φλόρια Τόσκα, μια ντίβα της όπερας, μία γυναίκα παράφορα ερωτευμένη, που ζηλεύει παθολογικά τον σύντροφό της. Ο Βαρόνος Σκάρπια, ένας σκοτεινός άνδρας με απόλυτη εξουσία, ηδονίζεται από τον πόνο των θυμάτων του. Ανάμεσα τους, βρίσκεται ο εραστής και αγνός πατριώτης Μάριο Καβαραντόσσι, ο οποίος οδηγείται στον θάνατο, όχι για τις ιδέες του, αλλά επειδή κατέχει την Τόσκα, την οποία ποθεί ο Σκάρπια. Η μηχανή είναι καλά στημένη. Από τις παγίδες του Σκάρπια δεν θα ξεφύγει κανείς.

Η αφηγηματική πλοκή της «Τόσκας» συμπεριλαμβάνει μια σειρά από ανθρώπινα θεμελιώδη ζητήματα: τον έρωτα, τη ζήλεια, τη διεστραμμένη λαγνεία, την πίστη στη φιλία. Και παρά το γεγονός ότι ο θάνατος σφραγίζει το έργο, εντούτοις η ουσία της πλοκής του είναι ο αβίωτος διχασμός της ηρωίδας, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα εφιαλτικό δίλημμα.

Στη διαδικασία της σύνθεσης της «Τόσκας», η λέξη - κλειδί για τον Πουτσίνι ήταν ο ρεαλισμός, που έγκειται στην αγριότητα των καταστάσεων και των εντάσεων ανάμεσα στους πρωταγωνιστές και αποδίδεται από τη μουσική με τρόπο άμεσο, χωρίς αφύσικες ωραιοποιήσεις. Η επιθυμία του συνθέτη ήταν το έργο να μη θυμίζει καθόλου όπερα. Για να το επιτύχει αυτό, προχώρησε σε σοβαρές επεμβάσεις στο ποιητικό κείμενο, με στόχο την ανάπτυξη μιας διαρκούς σκηνικής δράσης. Σημασία για τον Πουτσίνι δεν είχαν μόνο τα συναισθήματα των χαρακτήρων, αλλά, κυρίως, τα όσα θα καλούνταν να πράξουν.

Περιλαμβάνοντας ακόμα και σκληρές νοσηρές όψεις

Παγκοσμίως διάσημος για τα μνημειώδη σκηνικά του και την εντυπωσιακή χρήση φωτισμών και βίντεο, ο Ούγκο Ντε Άνα, ο οποίος έχει σκηνοθετήσει στις σπουδαιότερες όπερες στον κόσμο, παρουσιάζει μια «Τόσκα» συναρπαστική, δραματική και απολύτως συνεπή στο πνεύμα του συνθέτη και το ιστορικό πλαίσιο, στο οποίο αναφέρεται το λιμπρέτο. Όπως σημειώνει ο ίδιος: «Χωρίς αμφιβολία και όχι συμπτωματικά, η “Τόσκα” συγκαταλέγεται στις δημοφιλέστερες όπερες του Πουτσίνι, ο οποίος επιθυμούσε να συνθέσει μία μελωδική όπερα. Ήθελε να δημιουργήσει μία μουσική, που έρχεται από την καρδιά και μιλάει στην καρδιά. Ως προς αυτό, ο μουσικός εμφανίζεται αδιαχώριστος από τον “άνθρωπο του θεάτρου”, όπως ο “μελωδιστής” δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον “συμφωνιστή”.

Στη μουσική του, διακρίνεται με σαφήνεια ο χαρακτήρας των σκηνικών προσώπων, τα χρώματα και οι χειρονομίες των ερμηνευτών. Ο ίδιος έλεγε: “κάνω θέατρο, οπτικοποιώ τη σκηνική δράση”. Γι’ αυτόν τον λόγο, περισσότερο από άλλα έργα του, η “Τόσκα” σηματοδοτεί το πέρασμα στο πεδίο του βερισμού (επιμονή σε ρεαλιστικές λεπτομέρειες, αναζήτηση των σκηνικών εφέ με έντονες αποχρώσεις, οξυμένα συναισθήματα, όπως ο έρωτας, το μίσος, το πνεύμα θυσίας, η αγάπη για την πατρίδα), περιλαμβάνοντας ακόμα και σκληρές νοσηρές όψεις, καθώς επίσης αποσπασματικούς, φορτισμένους διαλόγους έντονης δραματικότητας.

Η πολύ γνωστή υπόθεση, μία ιστορία παθιασμένου έρωτα ανάμεσα στη Φλόρια Τόσκα και τον Μάριο Καβαραντόσσι, έχει ως φόντο μία πολιτική κατάσταση, στην οποία επικρατεί έξαρση των ιδανικών της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, σε αντιδιαστολή προς τη δεσποτική και σκληρή εξουσία του Σκάρπια, ο οποίος, με διαβολικό τρόπο, καθορίζει μια ροή εξελίξεων, που επιφέρει τον δικό του χαμό, την καταδίκη του εραστή της Τόσκας και τη θεαματική αυτοκτονία της ίδιας: “Ω, Σκάρπια, ενώπιον του Θεού!”».

VASSILIS MAKRIS

 Δήμητρα Θεοδοσίου και Δημήτρης Πλατανιάς.

[email protected]