Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων κυριαρχούν οι μεγάλες περιφερειακές κρίσεις στην Ουκρανία, το Ιράκ και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Υπάρχει άραγε κάποιο νήμα που συνδέει αυτά τα φαινομενικά ασύνδετα γεγονότα;
Σε πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό Foreign Affairs, o καθηγητής Ουόλτερ Ράσελ Μιντ αναφερόταν στην επιστροφή της γεωπολιτικής. Το σχήμα της παγκόσμιας τάξης που προέκυψε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είναι σχετικά εύκολο να περιγραφεί. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι ένα παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα, οι λειτουργικοί πολυμερείς θεσμοί και ο αδιαμφισβήτητος ηγετικός ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Το σύστημα αυτό άραγε σήμερα απειλείται;
Σύμφωνα με τον κ. Μιντ, που είναι καθηγητής στο Bard College, η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν δεν αποδέχθηκαν ποτέ τη γεωπολιτική διευθέτηση που ακολούθησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και καταβάλλουν προσπάθεια να το ανατρέψουν. Η οργή της Ρωσίας για τις συνοριακές διευθετήσεις μετά το 1991 την οδήγησε να προσαρτήσει την Κριμαία. Οι όλο και πιο έντονες εδαφικές διεκδικήσεις της Κίνας και η εμφανής δυσαρέσκεια του Ιράν με την περιφερειακή τάξη στη Μέση Ανατολή συμπληρώνουν αυτή τη θεωρία.
Ο δρ. Μιντ αποκαλεί τις τρεις αυτές χώρες «αναθεωρητικές δυνάμεις» και επισημαίνει ότι αμφισβητούν όλο και περισσότερο το στάτους κβο.
Ο καθηγητής Τζον Ικένμπερι, που διδάσκει στο Πρίνστον, απαντά ότι η ανησυχία του δρα Μιντ στηρίζεται σε μια κολοσσιαία παρεξήγηση των σύγχρονων συσχετισμών εξουσίας. Κατά την άποψή του, η Κίνα και η Ρωσία δεν είναι πραγματικά αναθεωρητικές δυνάμεις, απλώς προσπαθούν κατά καιρούς να «χαλάσουν τη σούπα». Οι ΗΠΑ έχουν στρατιωτική συνεργασία με πάνω από εξήντα χώρες, ενώ η Ρωσία μετρά μόλις οκτώ επίσημους συμμάχους και η Κίνα έναν (τη Βόρεια Κορέα).
Επιπλέον, οι ΗΠΑ είναι η μόνη μεγάλη δύναμη που δεν περιβάλλεται από άλλες μεγάλες δυνάμεις. Και οι ιδέες που προωθεί έχουν παγκόσμια απήχηση.
Σύμφωνα με τον κ. Ικένμπερι, οι λεγόμενες «αναθεωρητικές δυνάμεις» δεν αμφισβητούν πραγματικά τον αμερικανοκρατούμενο κόσμο, αφού επωφελούνται από αυτόν. Οι ανοιχτές οικονομίες τούς προσφέρουν πρόσβαση στο εμπόριο, τις επενδύσεις και την τεχνολογία. Επιπλέον, η Ρωσία και η Κίνα είναι μεγάλες δυνάμεις με βέτο στα Ηνωμένα Έθνη. Τα συμφέροντά τους προστατεύονται από το σημερινό σύστημα.
Ποια από τις δύο παραπάνω αναλύσεις είναι πιο πειστική; Το 2010, ο Γκίντεον Ράχμαν των Financial Times εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Κόσμος Μηδενικού Αθροίσματος» που προέβλεπε έναν αυξανόμενο γεωπολιτικό ανταγωνισμό ανάμεσα στη Δύση και τις κυβερνήσεις του Πεκίνου και της Μόσχας. Άρα, ο Bρετανός δημοσιογράφος είναι πιο κοντά στην άποψη του κ. Μιντ.
Είναι αλήθεια όμως ότι ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα έχουν έλθει σε ρήξη με το αμερικανοκρατούμενο παγκόσμιο σύστημα. Για την ακρίβεια, αν η Ρωσία δεν μπορέσει να προκαλέσει κλιμάκωση της ουκρανικής κρίσης, αυτό θα σημαίνει ότι η κυβέρνηση Πούτιν αποφάσισε ότι το κόστος μιας σύγκρουσης με τη Δύση είναι υπερβολικά υψηλό.
Το Ιράν ταιριάζει περισσότερο με την εικόνα μιας «αναθεωρητικής δύναμης». Από την άλλη πλευρά, το ιρανικό καθεστώς μοιάζει να προσπαθεί να επιστρέψει στο διεθνές σύστημα μέσω μιας συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Μακροπρόθεσμα, η Κίνα είναι χωρίς αμφιβολία ο σοβαρότερος πιθανός αντίπαλος των Ηνωμένων Πολιτειών. Αντίθετα με τη Ρωσία, είναι μια ανερχόμενη δύναμη και, με κάποια κριτήρια, η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Προς το παρόν δεν έχει αποπειραθεί κάτι εξίσου τολμηρό με την κατάληψη της Κριμαίας. Είναι όμως προφανής η όλο και πιο επιθετική της συμπεριφορά στις αντιπαραθέσεις της με τους γείτονες.
Μπορεί κανείς να μιλήσει λοιπόν για «επιστροφή της γεωπολιτικής» ή για ανάδυση ενός «κόσμου μηδενικού αθροίσματος». Όποια ορολογία κι αν χρησιμοποιηθεί, πρόκειται για μια επικίνδυνη τάση που δείχνει να κερδίζει έδαφος.
Πηγή: ΑΜΠΕ
