Η μέσα σε 24 ώρες κατάρρευση της συμφωνίας μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης που είχε επιτευχθεί με ευρωπαϊκή διαμεσολάβηση έχει βυθίσει και πάλι την Ουκρανία σε επικίνδυνη αστάθεια. Η χώρα έχει εισέλθει ξανά σε μια δραματική δίνη με χαρακτηριστικά εμφύλιας σύγκρουσης και εδαφικής διάσπασης. 

Του Γιώργου Κουμουτσάκου
Ευρωβουλευτής της ΝΔ
Πρώην Εκπρόσωπος Τύπου του ΥΠΕΞ

Ο Ευρωβουλευτής της ΝΔ και πρώην Εκπρόσωπος Τύπου του ΥΠΕΞ, Γιώργος Κουμουτσάκος.

Τα γεγονότα που συγκλονίζουν την Ουκρανία το τελευταίο διάστημα έχουν τις ρίζες τους στην ίδια της την ιστορία. Η χώρα αυτή της Ανατολικής Ευρώπης μετρά μόλις 22 χρόνια ανεξαρτησίας. Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία ήρθε αντιμέτωπη με δραματική οικονομική κατάσταση, ιδιαίτερα ασταθές πολιτικό σύστημα και κρίση εθνικής ταυτότητας που επιδρούσε καταλυτικά στη χάραξη της εξωτερικής της πολιτικής. Η σημερινή κρίση αντανακλά το διαχρονικό στρατηγικό  δίλημμα «Ρωσία ή Δύση» που διχάζει τη χώρα αυτή και το λαό της. Από τη μία, οι ορθόδοξες, ρωσόφωνες και βιομηχανοποιημένες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας και της Κριμαίας τάσσονται παραδοσιακά υπέρ των στενών σχέσεων με τη Ρωσία από την οποία άλλωστε εξαρτώνται οικονομικά. Οι δε δυτικές περιοχές, καθολικές στη πλειοψηφία τους, με κύρια γλώσσα την ουκρανική και στις οποίες ο ουκρανικός εθνικισμός είναι κυρίαρχος, θεωρούν ότι το μέλλον βρίσκεται στην Ευρώπη.

H άρνηση της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς να υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης και ελεύθερου εμπορίου της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε καταλύτη για να έλθει στην επιφάνεια ο δύσκολα αποκρυπτόμενος, βαθύς διχασμός της oυκρανικής κοινωνίας. Η διεφθαρμένη πολιτική ελίτ, η οικονομική στασιμότητα, οι αστυνομικές βιαιότητες κατά των διαδηλωτών οδήγησαν τους Ουκρανούς στη πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου μετά τη «στροφή» Γιανουκόβιτς προς όφελος στενότερων δεσμών με τη Ρωσία.

Η σημερινή κρίση στην Ουκρανία αντανακλά επίσης την διελκυνστίδα μεταξύ ενός  αυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης και ενός συστήματος διακυβέρνησης δυτικού τύπου στα πρότυπα της Ευρώπης. Αντανακλά την πραγματικότητα μιας χώρας που αδυνατεί να αποφασίσει οριστικά για το γεωστρατηγικό προσανατολισμό της.

Η Ουκρανία βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Οι προκλήσεις παραμένουν και όλα θα εξαρτηθούν από τις απαντήσεις που θα δοθούν σε τέσσερα θεμελιώδη ερωτήματα: πρώτον, θα διαμορφωθεί μια κυβέρνηση ευρείας σύνθεσης και αποδοχής; δεύτερον, θα προετοιμαστεί κατάλληλα το έδαφος για ελεύθερες και δίκαιες προεδρικές εκλογές; τρίτον, θα απομονωθούν τα εξτρεμιστικά και φανατικά στοιχεία των δύο πλευρών; τέταρτον, θα παραμείνει ο στρατός αμέτοχος μέχρι τη τελική εξομάλυνση της σημερινής χαώδους κατάστασης; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα θα καθορίσουν τις εξελίξεις στη χώρα.

Σε κάθε περίπτωση, Ρωσία και Ευρωπαϊκή Ένωση- Δύση μπορούν να συμβάλλουν με τη στάση τους στην ομαλοποίηση της κατάστασης. Είναι όμως εφικτή η μεταξύ τους σύγκλιση απόψεων; Ποιες είναι τελικά οι στρατηγικές επιδιώξεις της Ρωσίας και της ΕΕ;

H Μόσχα βλέπει την Ουκρανία ως αναπόσπαστο τμήμα του λεγόμενου «Εγγύς Εξωτερικού» της, δηλαδή ως μέρος της παραδοσιακής σφαίρας επιρροής της.  Ιστορικά, το Κίεβο θεωρείται το λίκνο του ρωσικού έθνους. Δεδομένου του μεγέθους και της γεωγραφικής θέσης της Ουκρανίας, το Κίεβο αποτελεί απαραίτητο εταίρο για το Κρεμλίνο στις προσπάθειές του για την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική επανασυγκόλληση του πρώην Σοβιετικού χώρου. Τέλος, η Ουκρανία αποτελεί σημαντικό οικονομικό εταίρο, ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα καθώς η Ουκρανία συνιστά μία πολύ σημαντική διαμετακομιστική χώρα για τους ρωσικούς υδατάνθρακες. Για όλους αυτούς τους λόγους, το Κρεμλίνο δεν επιθυμεί να ανακτήσει ουσιαστική δύναμη στην Ουκρανία η μη ελεγχόμενη από αυτό  αντιπολίτευση.

Η ΕΕ, ή ακριβέστερα η Δύση, δίνει ιδιαίτερη σημασία στην Ουκρανία για τη σταθερότητα της περιοχής κοντά στα σύνορά της. Για το λόγο αυτό, η Ουκρανία αποτελεί «χώρα προτεραιότητας» στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και της  Ανατολικής Συνεργασίας. Δεδομένης της γεωστρατηγικής θέσης της Ουκρανίας στο μετα-σοβιετικό χώρο, η Ουκρανία είναι σημαντική και για τη σύσφιγξη των σχέσεων της ΕΕ με τις άλλες χώρες της περιοχής. Σε ενεργειακούς όρους, η Ουκρανία αποτελεί τη σημαντικότερη χώρα διαμετακομιστή ρωσικού φυσικού αερίου για την ευρωπαϊκή αγορά. Το γεγονός ότι η Ουκρανία μοιράζεται σύνορο 1,300 χιλιομέτρων με την ΕΕ είναι ένας ακόμα παράγοντας που υποδηλώνει ότι μία ασταθής Ουκρανία σε μία ούτως ή άλλως εξαιρετικά εύθραυστη γειτονιά συνιστά προκληση ασφάλειας για την ΕΕ.    

Αν τελικά δεν επιτευχθεί μία αμοιβαία αποδεκτή διέξοδος στο ουκρανικό πρόβλημα, η κατάσταση μπορεί να βγει εκτός ελέγχου οδηγώντας σε επικίνδυνη περιφερειακή αστάθεια με πολύ αρνητικές συνέπειες τόσο για την Ρωσία όσο και για την ΕΕ και τη Δύση γενικότερα. Μόσχα και Βρυξέλλες έχουν σε τελική ανάλυση ρόλο-κλειδί για το μέλλον της πολύπαθης αυτής χώρας.