Οι πάλαι πότε τακτικοί σύμμαχοι, ισλαμιστές Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Φετουλάχ Γκιουλέν, βρίσκονται τις τελευταίες εβδομάδες σε ακήρυχτο πόλεμο με αφορμή τη γνωστή υπόθεση διαφθοράς η οποία έχει ξεσπάσει στην Τουρκία και έχει δημιουργήσει ήδη ρήγμα στις τάξεις του ισλαμιστικού στρατοπέδου.
Το κίνημα του Φ. Γκιουλέν, υπό το όνομα Χιζμέτ («Υπηρεσία» στα τουρκικά) είναι ένα συντηρητικό μουσουλμανικό τάγμα με μεγάλη απήχηση όχι μόνο στην Τουρκία, αλλά και διεθνώς, το οποίο αριθμεί εκατομμύρια μέλη.
Έχει επεκταθεί σε επιχειρηματικές δραστηριότητες κατέχοντας υπό τον ευρύτερο έλεγχό του πολλά φροντιστήρια, σχολεία, πανεπιστήμια, μέσα μαζικής ενημέρωσης, ακόμη και τράπεζες.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει διεισδύσει σε μεγάλο βαθμό στην αστυνομία και το δικαστικό σώμα. Πολλοί κατηγορούν το κίνημα Χιζμέτ ότι έχει συγκροτήσει τα τελευταία χρόνια ένα «κράτος εν κράτει» στην Τουρκία και ότι βρίσκεται – τελευταία – πίσω από μια ενορχηστρωμένη επίθεση κατά πολιτικών και επιχειρηματιών του περιβάλλοντος του τούρκου πρωθυπουργού.
Φ. Γκιουλέν: Πρώην ιμάμης με «μετριοπαθές ισλαμικό» προφίλ
Ο πνευματικός ηγέτης του κινήματος, Φετουλάχ Γκιουλέν, είναι πρώην ιμάμης ο οποίος γεννήθηκε στο Ερζερούμ το 1941 και ζει τα τελευταία χρόνια αυτοεξόριστος σε μία πολυτελή έπαυλη στην Πενσυλβανία των ΗΠΑ.
Στη Δύση χαρακτηρίζεται συχνότατα ως μετριοπαθής ισλαμιστής και δυτικόφιλος διανοούμενος.
Ιδεολογικά το κίνημα του είναι επηρεασμένο από την παράδοση των Σούφι - οι οποίοι διατηρούσαν μία απόσταση από την σφαίρα της πολιτικής - και τα γραπτά του ισλαμιστή θεολόγου Σαΐντ Νούρσι, ο οποίος διακήρυττε μεταξύ άλλων την συμβατότητα του Ισλάμ με την επιστήμη.
Ο Σαΐντ Νούρσι, κουρδικής καταγωγής, ήταν σφοδρός πολέμιος συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων του Μουσταφά Κεμάλ όπως η απαγόρευση της αραβικής γραφής και του τουρμπανιού. Μάλιστα κατηγορούσε τον ίδιο τον Κεμάλ για αθεΐα. Ο Νούρσι φυλακίστηκε και εξορίστηκε για πολλά χρόνια από το κεμαλικό καθεστώς. Ο Φετουλάχ Γκιουλέν υπήρξε οπαδός του.
Ο ηγέτης του Χιζμέτ υποστηρίζει τον διάλογο μεταξύ των «αβρααμικών θρησκειών» (Ιουδαϊσμός, Μουσουλμανισμός, Χριστιανισμός) και προτρέπει τους οπαδούς του να χτίζουν σχολεία αντί για ισλαμικά τεμένη, λόγω της σοβαρής έλλειψης των πρώτων και της πληθώρας των δεύτερων.
Οι σχέσεις με Οζάλ και Ετζεβίτ
Είχε στενές σχέσεις με τους πρώην πρωθυπουργούς Τουργκούτ Οζάλ και Μπουλέντ Ετζεβίτ, οι οποίοι επικροτούσαν το άνοιγμα γκιουλενικών σχολείων στις τουρκόφωνες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας κατά την δεκαετία του ‘90. Για μέρος της τουρκικής πολιτικής τάξης, τα σχολεία αποτελούσαν εφαλτήριο αύξησης της τουρκικής οικονομικής αλλά και γεωπολιτικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή.
Εκείνα τα χρόνια μέλη του κινήματος άρχισαν να διεισδύουν σε σημαντικές θέσεις του κράτους.
Τα σχολεία στις εν λόγω περιοχές απευθύνονται στις τοπικές ελίτ, καθώς διαθέτουν πλούσιο υλικοτεχνικό εξοπλισμό και προσφέρουν εκμάθηση αγγλικής και τουρκικής γλώσσας. Η διδασκαλία έχει υποστηριχθεί ότι στοχεύει μεταξύ άλλων και στην κατήχηση ενός μείγματος παντουρκιστικών και ισλαμικών ιδεών.
Το Ουζμπεκιστάν προέβη στο κλείσιμο όλων των γκιουλενικών σχολείων, καθώς θεωρούσε ότι προωθούν ανατρεπτικές ισλαμιστικές ιδέες που απειλούν τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους. Τα σχολεία έχουν κατηγορηθεί επίσης ότι λειτουργούν ως εστίες προσηλυτισμού των τοπικών ελίτ στο κίνημα.
Η αμφιταλάντευση σε σχέση με το πολιτικό Ισλάμ
Ο Γκιουλέν δεν υπήρξε ανέκαθεν υποστηρικτής των κομμάτων του πολιτικού Ισλάμ. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 είχε τεταμένες σχέσεις με τον Νετσμετίν Ερμπακάν, ηγέτη του ισλαμικού Κόμματος Ευημερίας και - κατ’ ουσία - επικρότησε το μεταμοντέρνο πραξικόπημα του 1997 το οποίο ανέτρεψε την κυβέρνηση του τελευταίου.
Σημειώνεται ότι ο Ν. Ερμπακάν ήταν ο πατέρας του πολιτικού Ισλάμ και μέντορας του Ερντογάν, ο οποίος ήταν μέλος του Κόμματος Ευημερίας.
Συνωμοτική δράση εντός του κρατικού μηχανισμού
Το 1999 στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης κυκλοφόρησε βίντεο στο οποίο ο Φετουλάχ Γκιουλέν συμβούλευε τους υποστηρικτές του με τα εξής λόγια: «Πρέπει να κινηθείτε μέσα στις αρτηρίες του συστήματος, χωρίς να αντιληφθεί κανείς την παρουσία σας, μέχρι να φτάσετε σε όλα τα κέντρα εξουσίας».
Πρόσθετε μάλιστα ότι «θα πρέπει να περιμένετε έως ότου έχετε στα χέρια σας όλη την κρατική εξουσία, μέχρι να φέρετε στο πλευρό σας όλη τη δύναμη των συνταγματικών θεσμών της Τουρκίας».
Το εν λόγω βίντεο ενίσχυσε τις φωνές εκείνων που έκαναν λόγο για κρυφή πολιτική ατζέντα του πρώην ιμάμη.
Το τουρκικό κράτος κινητοποιήθηκε εναντίον του, ωστόσο εκείνος είχε ήδη καταφύγει στις ΗΠΑ το 1998 για να υποβληθεί σε θεραπεία για διαβήτη. Καταδικάστηκε ερήμην για απόπειρα υπονόμευσης του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, ωστόσο όλες οι κατηγορίες αποσύρθηκαν επί κυβερνήσεως Ερντογάν, το 2008.
Η τακτική συμμαχία με το κόμμα του Ερντογάν
Όταν ανέλαβε την κυβέρνηση, το 2002, το ισλαμιστικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) συμμάχησε με το κίνημα Γκιουλέν, καθώς χρειαζόταν τις διασυνδέσεις του στην δικαιοσύνη και την αστυνομία προκειμένου να υποσκελίσει το κεμαλικό στρατιωτικό και πολιτικό κατεστημένο.
Οι πολύκροτες δίκες για τις υποθέσεις «Εργκενεκόν» και «Βαριοπούλα», οι οποίες έστειλαν στην φυλακή πολλούς υψηλόβαθμους στρατιωτικούς, πιστώνονται σύμφωνα με πολλούς στους ανθρώπους του κινήματος. Ο Ερντογάν έκτοτε προώθησε ο ίδιος μέλη του κινήματος σε περισσότερες καίριες θέσεις τους κράτους ως μια χειρονομία ανταπόδοσης.
Ωστόσο σταδιακά οι σχέσεις των δύο ρευμάτων έγιναν ψυχρές.
Η σύγκρουση
Ο Γκιουλέν επέκρινε την τουρκική κυβέρνηση ύστερα από το περιστατικό του Mavi Marmara το 2010, διότι άφησε το πλοιάριο να καταπλεύσει προς την Λωρίδα της Γάζας χωρίς προηγουμένως να ζητήσει άδεια από το Ισραήλ, δείγμα της διαφωνίας με την επιδείνωση των σχέσεων με το Τελ Αβίβ.
Ο Γκιουλέν έχει επίσης ασκήσει κριτική στις προσπάθειες της κυβέρνησης να καταλήξει σε συμφωνία με το παράνομο Κόμμα των Κούρδων Εργατών (PKK), μέσω του φυλακισμένου ηγέτη του τελευταίου, Αμπντουλάχ Οτζαλάν.
Σε αυτό το ζήτημα ο πρώην ιμάμης φαίνεται να υιοθετεί εθνικιστικές απόψεις.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το Φεβρουάριο του 2012 εισαγγελέας της Κωνσταντινούπολης ο οποίος θεωρείται ότι είναι κοντά στο κίνημα προσπάθησε να ανακρίνει τον Χακάν Φιντάν, αρχηγό της τουρκικής υπηρεσίας πληροφοριών ΜΙΤ σχετικά με μία έρευνα για το PΚΚ.
Ο Φιντάν δε θεωρείται μονάχα ένας από τους πλέον έμπιστους και στενούς συνεργάτες του Ερντογάν, αλλά αποτέλεσε και τον εκπρόσωπο της κυβέρνησης σε συνομιλίες με το PKK.
Στις μεγάλες διαδηλώσεις του Ιουνίου του 2013, ο Γκιουλέν στηλίτευσε ανοιχτά την επιλογή της κυβέρνησης να χρησιμοποιήσει «υπερβολική βία» για την καταστολή των διαδηλωτών.
Η εξέλιξη, πάντως, η οποία ράγισε οριστικά το γυαλί στις σχέσεις Ερντογάν - Γκιουλέν ήταν η διακηρυγμένη πρόθεση της κυβέρνησης να κλείσει τα φροντιστήρια του κινήματος στην Τουρκία, γεγονός που πλήττει ευθέως τα οικονομικά συμφέροντα του κινήματος και ερμηνεύθηκε ως μία μετωπική επίθεση της κυβέρνησης εναντίον του.
