Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) χαρακτήρισε μνημείο το χαρακτηριστικό σιντριβάνι της συμπρωτεύουσας με την πολυκύμαντη ιστορία, στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Εθνικής Αμύνης, το οποίο αποτελεί τόπο συνάντησης των κατοίκων της Θεσσαλονίκης και ένα από τα τοπόσημα της πόλης.
Το σιντριβάνι, αξιόλογο στοιχείο ιστορικού αστικού εξοπλισμού της πόλης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την περίοδο δράσης του οθωμανού διοικητή Σαμπρί Πασά, κατά την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κατοχής, και της μεγάλης κλίμακας πολεοδομικής παρέμβασης που πραγματοποίησε στο πλαίσιο της διαδικασίας εκσυγχρονισμού της πόλης στη διάρκεια της περιόδου αυτής.
Συνδυασμός οθωμανικών και δυτικότροπων στοιχείων
Η κατασκευή του, από λευκό μάρμαρο στο τέλος του 19ου αιώνα, έγινε με το συνδυασμό οθωμανικών και δυτικότροπων στοιχείων και ήταν επηρεασμένη από τις πολυάριθμες κρήνες της οθωμανικής αυτοκρατορίας που κοσμούσαν την πόλη. Το ανώτερο τμήμα του χαρακτηρίζεται από κλασική δυτικοευρωπαϊκού τύπου μορφή, ενώ ο οβελίσκος παραπέμπει σε αιγυπτιακά πρότυπα. Το σιντριβάνι εγγράφεται σε κυκλική βάση και αποτελείται από τρία ημικύκλια (γούρνες).
Τα διαχωριστικά ελικωτά φουρούσια φέρουν διάκοσμο με ανθέμια και ανάγλυφο στέφανο με κορδέλα (χαρακτηριστικός δυτικοευρωπαϊκός διάκοσμος της εποχής). Στο πίσω μέρος κάθε γούρνας υπάρχει διάκοσμος με σταγόνες, που παραπέμπει στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική των ναών και το νεοκλασικισμό. Το νερό κυλά μέσα από λεοντοκεφαλές, στοιχείο που συναντάται στη λαϊκή αρχιτεκτονική του τόπου. Τα εγκαίνια του σιντριβανιού έγιναν με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια. Ο θεμέλιος λίθος τοποθετήθηκε σε επίσημη τελετή τον Μάρτιο του 1889.
Πλατεία Ταξίμ
Η νέα πλατεία που διαμορφώθηκε γύρω από την κρήνη θα γίνει κέντρο κοινωνικής ζωής της πόλης και θα ονομαστεί - όχι τυχαία - πλατεία Ταξίμ, σε αναλογία με εκείνη της συνοικίας Πέρα στην Κωνσταντινούπολη. Εκτός από διακοσμητικό ρόλο, η κρήνη είχε και πρακτικό χαρακτήρα αφού προοριζόταν για να προσφέρει νερό σε διαβάτες και για το πότισμα των ζώων.
Ξεχασμένο στο εργοτάξιο του δήμου στην Τούμπα
Το 1936, ο δήμος Θεσσαλονίκης έβγαλε το σιντριβάνι για διευκόλυνση της κυκλοφορίας, το πέταξε άχρηστο στο παλιό γήπεδο της ΧΑΝΘ και αργότερα το μετέφερε στο εργοτάξιο του δήμου. Ήταν η εποχή που διανοίχτηκε η Εγνατία οδός. Το σιντριβάνι παρέμεινε για πολλά χρόνια στο εργοτάξιο του δήμου στην Τούμπα, ενώ κάποια μαρμάρινα τμήματά του καταστράφηκαν, καθώς πέρασαν με απερισκεψία σε δεύτερη χρήση.
Το σιντριβάνι και η γύρω περιοχή από την πλευρά της Εγνατίας, σε μια παλιά φωτογραφία. Στο βάθος τα εβραϊκά νεκροταφεία.
Το 1976, εντοπίστηκαν στο εργοτάξιο τμήματα από το σιντριβάνι: οι τρεις μαρμάρινες ημικυκλικές γούρνες, ένα από τα τρία φουρούσια και η βάση του οβελίσκου. Έπειτα από έρευνα σε φωτογραφίες αρχείου και τουρκικά σχέδια, έγινε εφικτή η αποκατάστασή του.
Το 1977 αναστηλώθηκε, ωστόσο ολόκληρο σχεδόν το πάνω τμήμα είναι πιστό αντίγραφο του αυθεντικού. Η επανατοποθέτησή του στις 20 Ιουλίου του 1977 δεν έγινε στην ακριβή θέση (αλλά σε πολύ κοντινό σημείο), λόγω των πολεοδομικών ανασχηματισμών. Σήμερα, το σιντριβάνι αποτελεί τοπόσημο για την πόλη, ενώ παρά την πολύπαθη ιστορία του δεν εμφανίζει ιδιαίτερα προβλήματα, αλλά περιορισμένες φθορές (τοπικές θραύσεις, ρηγματώσεις, βιολογική κρούστα λόγω περιβαλλοντικής ρύπανσης και γκράφιτι).
Δείγμα αστικού εξοπλισμού της Θεσσαλονίκης του 19ου αιώνα
Το ΚΣΝΜ γνωμοδότησε στη συνεδρίαση της Πέμπτης κατά πλειοψηφία (μειοψηφούντος του εκπροσώπου του Τεχνικού Επιμελητηρίου στο Συμβούλιο, αρχιτέκτονα Νίκου Νικολαΐδη) υπέρ του χαρακτηρισμού του σιντριβανιού ως μνημείου, διότι πρόκειται για αξιόλογο δείγμα αστικού εξοπλισμού της Θεσσαλονίκης του τέλους του 19ου αιώνα, με πολεοδομική και ιστορική σημασία, αποτελεί τεκμήριο της πολεοδομικής εξέλιξης της πόλης κατά τα όψιμα χρόνια της οθωμανικής περιόδου και θεωρείται τοπόσημο για τους κατοίκους.
