Αυστηρότερη παρακολούθηση της τήρησης των κανόνων Σένγκεν επιδιώκει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθώς όπως διαπιστώθηκε, οι εν λόγω κανόνες δεν εφαρμόζονται πάντοτε σωστά από τα κράτη μέλη της Ε.Ε., ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία, όπως π.χ. εμπόδια στη ροή της κυκλοφορίας στα οδικά σημεία διέλευσης των εσωτερικών συνόρων.
Με νέα πρότασή της που εκδόθηκε σήμερα, η Επιτροπή αποσκοπεί στην ενίσχυση του μηχανισμού για την αξιολόγηση της σωστής εφαρμογής των κανόνων Σένγκεν στα κράτη μέλη, καθώς της δίνεται η δυνατότητα να εξετάζει καλύτερα τη σχετική νομοθεσία για την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα και για τη διενέργεια αποτελεσματικότερων ελέγχων εντός της εθνικής επικράτειας.
Η Κομισιόν χαρακτηρίζει απαραίτητη την ύπαρξη ενός ειδικού μηχανισμού αξιολόγησης, προκειμένου να εξασφαλιστεί τόσο η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών όσο και η ικανότητα αποτελεσματικής και ουσιαστικής εφαρμογής όλων των διατάξεων Σένγκεν.
Ο μηχανισμός αξιολόγησης θεσπίζει διαφανείς, αποτελεσματικούς και σαφείς κανόνες όσον αφορά τη μέθοδο που θα εφαρμόζεται για τις αξιολογήσεις. Ειδικότερα, η αξιολόγηση πρέπει να δίνει προσοχή στον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά την εφαρμογή του κεκτημένου Σένγκεν. Η πρόταση καλύπτει όλες τις πτυχές της συνεργασίας Σένγκεν, και ιδίως τα εξωτερικά σύνορα, την πολιτική θεωρήσεων, την αστυνομική συνεργασία και το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν.
Ο νέος μηχανισμός ενισχύει το ισχύον σύστημα των περιοδικών επιτόπιων επιθεωρήσεων στα κράτη μέλη και καθιερώνει αιφνιδιαστικές επισκέψεις, ώστε να εξασφαλίζεται πάντοτε η σωστή εφαρμογή των κανόνων Σένγκεν. Η πρόταση θεσπίζει πολυετή προγράμματα αξιολόγησης των επιτόπιων επισκέψεων και παρέχει σαφείς κανόνες για τη συνέχεια που θα δίνεται στα πορίσματα των αξιολογήσεων.
Ο αναθεωρημένος μηχανισμός αντικατοπτρίζει τις μεταβολές της νομικής κατάστασης μετά την ενσωμάτωση του κεκτημένου Σένγκεν στο πλαίσιο της EE και την θέση σε ισχύ της συνθήκης της Λισαβόνας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο θα συναποφασίσουν σχετικά με αυτή την πρόταση.
Υπενθυμίζεται ότι ο χώρος Σένγκεν -ο χώρος χωρίς εσωτερικά σύνορα— δημιουργήθηκε εντός ενός διακυβερνητικού πλαισίου στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 από κράτη μέλη που επιθυμούσαν να καταργήσουν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα. Τα κράτη μέλη αποφάσισαν επίσης να εφαρμόσουν συνοδευτικά μέτρα προς αυτόν τον σκοπό, όπως κοινούς κανόνες για τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, μια κοινή πολιτική θεωρήσεων, αστυνομική και δικαστική συνεργασία και τη δημιουργία του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν SIS).
Ο χώρος Σένγκεν, εντός του οποίου δεν διενεργούνται πια συνοριακοί έλεγχοι, αποτελείται σήμερα από 25 κράτη μέλη της ΕΕ, δηλ. την Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχία, τη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ιταλία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα, τις Κάτω Χώρες, την Πολωνία, την Πορτογαλία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, την Ισπανία, τη Σουηδία, καθώς και τις συνδεδεμένες χώρες Ισλανδία, Νορβηγία και (από τον Δεκέμβριο του 2008) Ελβετία.
Ο χώρος Σένγκεν βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά την ικανότητά τους να εφαρμόζουν πλήρως τα συνοδευτικά μέτρα που καθιστούν δυνατή την άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Για παράδειγμα, οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα διενεργούνται από τα κράτη μέλη όχι μόνο για την προστασία των δικών τους συμφερόντων, αλλά και εξ ονόματος όλων των άλλων κρατών μελών στα οποία ενδέχεται να μεταβεί κάποιος αφού διέλθει τα εξωτερικά σύνορα του χώρου Σένγκεν.
Το ισχύον σύστημα αξιολόγησης εφαρμόζεται από το 1999. Δεν αντικατοπτρίζει πλήρως την νομική κατάσταση που επικρατεί σήμερα, ενώ παράλληλα παρουσιάζει αδυναμίες όσον αφορά τη μεθοδολογία και τη χρήση της ανάλυσης κινδύνου.
Το 2009, η Επιτροπή είχε υποβάλει δύο προτάσεις για την αναθεώρηση του μηχανισμού αξιολόγησης (IP/09/359). Έκτοτε, το θεσμικό πλαίσιο έχει αλλάξει λόγω της έναρξης ισχύος της συνθήκης της Λισαβόνας. Για τον λόγο αυτόν, η παρούσα αναθεωρημένη πρόταση αντικατοπτρίζει τον ενισχυμένο ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις απόψεις που εξέφρασαν τα κράτη μέλη σχετικά με την αρχική πρόταση. Η πρόταση αφορά μόνο τον έλεγχο της σωστής εφαρμογής του κεκτημένου Σένγκεν από εκείνα τα κράτη μέλη τα οποία ανήκουν ήδη στη ζώνη Σένγκεν. Ο έλεγχος των όρων εισόδου στη ζώνη Σένγκεν παραμένει υπό την πλήρη αρμοδιότητα του Συμβουλίου. Την απόφαση σχετικά με την είσοδο στη ζώνη Σένγκεν λαμβάνει το Συμβούλιο κατόπιν διαβούλευσης με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
«Ο χώρος Σένγκεν παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να μετακινούνται χωρίς να υποβάλλονται σε συνοριακούς ελέγχους. Προκειμένου όμως να λειτουργήσει σωστά το σύστημα αυτό, είναι απαραίτητο να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική εφαρμογή όλων των διατάξεων Σένγκεν, καθώς και ένας υψηλός βαθμός αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ όλων των πλευρών. Μόνον εάν τα κράτη μέλη εφαρμόσουν το κεκτημένο Σένγκεν αποτελεσματικά, με συνέπεια και κατά τρόπο διαφανή, θα μπορέσουν οι ευρωπαίοι πολίτες να ωφεληθούν πλήρως από το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας», σχολίασε η αρμόδια για τις Εσωτερικές Υποθέσεις Επίτροπος Σεσίλια Μάλστρομ.
