Ο βρετανός ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας, σε άρθρο του που δημοσιεύεται στον «Guardian», διατυπώνει μια πρόταση: να θεσπιστεί η 4η Ιουνίου ως ημέρα ετήσιας επανεξέτασης του κινεζικού, του ευρωπαϊκού και του αμερικανικού μοντέλου.
Γιατί η 4η Ιουνίου; Επειδή εκείνη την ημέρα του 1989 οι δρόμοι των Ευρωπαίων και των Κινέζων για την έξοδο από τον κομμουνισμό χώρισαν οριστικά.
Είκοσι χρόνια μετά, έχουμε δύο ριζικά αντίθετα μοντέλα, το κινεζικό και το ευρωπαϊκό. Και τα δύο είναι πρωτοφανή, σύνθετα και συνεχώς εξελισσόμενα. Και τα δύο είναι προϊόντα των γεγονότων του 1989.
Το αμερικανικό σύστημα μπορεί να μην επηρεάστηκε και τόσο από εκείνη τη χρονιά, αλλά στο διάστημα που ακολούθησε διήνυσε έναν κύκλο: από τη νεοσυντηρητική αλαζονεία στην τραυματική υποχώρηση.
Ο βρετανός ιστορικός βρίσκεται αυτές τις ημέρες στη Ρίγα της Λετονίας, μια γωνιά της Ευρωπαϊκής Ενωσης που πριν από 20 χρόνια ανήκε ακόμη στη Σοβιετική Ενωση. Η Λετονία είναι μια δημοκρατία, οι δρόμοι της είναι γεμάτοι με αφίσες για τις τοπικές και τις ευρωπαϊκές εκλογές. Οι πολίτες της μπορούν να διαλέξουν ελεύθερα τους εκπροσώπους τους. Αλλά η οικονομική κρίση την οποία διέρχεται είναι ιδιαίτερα οξεία. Η πρόβλεψη είναι ότι η οικονομία της θα συρρικνώνεται κατά 18% τον χρόνο. Οι δημόσιες δαπάνες μειώνονται δραστικά και οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων έχουν μειωθεί κατά 50%. Η Λετονία εξαρτάται ολοκληρωτικά από τον διεθνή δανεισμό, δηλαδή από τους όρους που της θέτουν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Παρά ταύτα, παρά τον πόνο και την οργή όχι μόνο στη Λετονία αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι εξτρεμιστές παραμένουν στο περιθώριο και δεν ενισχύεται κάποιο εναλλακτικό μοντέλο αυταρχικού καπιταλισμού α-λα ρωσικά ή κινεζικά. Τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν αν η κατάσταση χειροτερέψει, αλλά προς το παρόν είναι καλύτερα να ζεις σε μια Λετονία που είναι μέρος της Ε.Ε. απ' ό,τι να ζούσες σε μια Λετονία που ήταν μέλος της ΕΣΣΔ.
Στο Πεκίνο, για να μη μιλήσουμε για τη Λάσα, δεν υπάρχουν εκλογικές αφίσες στους δρόμους. Οι πολίτες δεν μπορούν να διαλέξουν τους εκπροσώπους τους, παρά μόνο σε τοπικό επίπεδο. Το κινεζικό σύστημα όμως, όπως αναπτύχθηκε υπό τη διοίκηση ενός Κομμουνιστικού Κόμματος που έχει διδαχθεί τα μαθήματά του τόσο από την πτώση του Κομμουνισμού στην Ευρώπη όσο κι από την εμπειρία του 1989, έχει αρκετά πλεονεκτήματα.
Το κράτος έχει συγκεντρώσει τεράστια συναλλαγματικά αποθέματα. Εχει διασφαλίσει μια αξιόλογη οικονομική ανάπτυξη. Για να αποτρέψει την κοινωνική δυσαρέσκεια, προωθεί βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Επιτρέπει ένα διοικητικό πειραματισμό στις επαρχίες και τις μεγάλες πόλεις, και τα επιτυχημένα πειράματα ανταμείβονται συχνά με την ανέλιξη στην κομματική ιεραρχία. Το πρόβλημα είναι τι θα συμβεί αν το σύστημα πάψει να λειτουργεί, δηλαδή να παρέχει οικονομικά και κοινωνικά οφέλη σε αρκετούς ανθρώπους για αρκετό καιρό.
Χωρίς ελεύθερες εκλογές και ελεύθερο Τύπο, είναι αδύνατο να ξέρει κανείς πόση υποστήριξη έχει η κινεζική κυβέρνηση. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι, όπως έχει εξελιχθεί, το σύστημα χαίρει αρκετής γνήσιας υποστήριξης. Νεαροί, επιτυχημένοι, ιδεαλιστές φοιτητές δεν διστάζουν να υπερασπιστούν μπροστά σ'έναν ξένο επισκέπτη τα καλά του συστήματός τους.
Ο Τίμοθι Γκάρτον Ας πιστεύει στη φιλελεύθερη δημοκρατία και θεωρεί ότι το σύστημα αυτό θα ήταν καλό και για την Κίνα. Το τι πολιτικό σύστημα θα έχουν όμως οι Κινέζοι είναι δικό τους θέμα, εκείνοι πρέπει να το επιλέξουν στο χρόνο που νομίζουν. Κανείς δεν ξέρει πώς θα κυβερνάται η Κίνα σε 20 χρόνια. Στο κάτω-κάτω, ποιος θα μπορούσε να μαντέψει το 1969 με τι θα έμοιαζε ο κόσμος το 1989;
Πηγή: The Guardian, ΑΠΕ-ΜΠΕ
