Από όλους τους περίεργους και υπέροχους υδρόβιους οργανισμούς που τριγυρίζουν στους ωκεανούς και τα ποτάμια μας, ίσως να αγνοείτε έναν από τους πιο σημαντικούς για τους επιστήμονες: την ύδρα. Πήρε το όνομά της από τη Λερναία Ύδρα, το μυθικό ον, του οποίου τα κεφάλια μπορούσαν να ξαναφυτρώσουν. Είναι είδος συγγενικό με μέδουσες, ανεμώνες και κοράλλια. Μοιάζει λίγο σαν σπόρος πικραλίδας, με μακρύ σώμα και πλοκάμια και έχει μία αξιοσημείωτη ιδιότητα: μπορεί να αναγεννηθεί. Εάν κόψετε μια ύδρα σε πολλά κομμάτια, κάθε κομμάτι θα ξαναγεννηθεί σε έναν πλήρη, νέο οργανισμό.
Οι αναγεννητικές τους ιδιότητες έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον των βιολόγων που αναζητούν στοιχεία αθανασίας στη φύση. Γιατί αυτά τα είδη φαίνεται να μην πεθαίνουν από φυσικά αίτια; Και είναι τελικά ο θάνατος αναπόφευκτος; Στα ερωτήματα αυτά προσπαθεί να απαντήσει άρθρο του BBC.
Η γήρανση περιγράφηκε στα μέσα του 20ου αιώνα ως συμβιβασμός μεταξύ αναπαραγωγής και συντήρησης των κυττάρων. Αρχικά, τα σώματα των οργανισμών χρησιμοποιούν τους πόρους τους για να αναπτυχθούν και να μας κρατήσουν υγιείς – για να διατηρήσουν τα κύτταρά μας. Κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, η έμφαση δίνεται στο να παραμείνουμε ζωντανοί και να γίνουμε όσο το δυνατόν πιο δυνατοί και υγιείς. Μετά τη σεξουαλική ωριμότητα, η προτεραιότητα μεταβαίνει στην αναπαραγωγή. Επειδή, για τους περισσότερους οργανισμούς, οι πόροι είναι περιορισμένοι, η προτεραιότητα στην παραγωγή απογόνων μπορεί να είναι εις βάρος της διατήρησης της υγείας.
Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν σολομό. Κολυμπάει, γεννάει και πεθαίνει αμέσως μετά. Τα πάντα δαπανώνται για να δώσουν στον σολομό την καλύτερη ευκαιρία να φτάσει στον τόπο ωοτοκίας, και μόλις φτάσει εκεί εκμεταλλεύεται στο έπακρο την ευκαιρία. Οι πιθανότητες ο σολομός να κολυμπήσει πίσω στο ρεύμα, να επιβιώσει άλλον έναν χρόνο στη θάλασσα, να κάνει το ίδιο ταξίδι επιστροφής και να αναπαραχθεί με επιτυχία είναι τόσο περιορισμένες, που η φυσική επιλογή δεν θα ευνοούσε ποτέ κάτι τέτοιο. Όταν οι οργανισμοί φτάσουν σε σεξουαλική ωριμότητα, η δύναμη της φυσικής επιλογής εξασθενεί και αρχίζει η διαδικασία γήρανσης, που οδηγεί τελικά στον θάνατο.
Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, τα γονίδιά μας συλλέγουν μεταλλάξεις. Μερικές είναι εντελώς τυχαίες, άλλα είναι αποτέλεσμα της διατροφής μας ή εξωτερικών παραγόντων όπως το υπεριώδες φως. Πριν από τη σεξουαλική ωριμότητα, «οποιαδήποτε γονιδιακή μετάλλαξη που μειώνει την πιθανότητα αναπαραγωγής ενός οργανισμού ή ακόμη και σκοτώνει τον οργανισμό πριν αναπαραχθεί, θα απορριπτόταν», λέει στο BBC η Γαβριέλλα Κουντουρίδη, εξελικτική βιολόγος στο τμήμα ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Μόλις ένας οργανισμός φτάσει σε σεξουαλική ωριμότητα, ωστόσο, είναι σε θέση να περάσει τα γονίδιά του στην επόμενη γενιά. Σε αυτό το σημείο, η δύναμη της φυσικής επιλογής εξασθενεί.
Πάρτε τον αναπαραγωγικό μας σολομό. Έχει κάνει πολλά να φτάσει στην ενηλικίωση και να αναπαραχθεί. Οι απόγονοί του πιθανότατα θα έχουν πιθανότητες μάχης να ωοτοκήσουν επίσης. Εάν συνέβαινε μια γονιδιακή μετάλλαξη στον σολομό μας μετά την ανάπτυξή του που αύξανε τυχαία τη διάρκεια ζωής του και σήμαινε ότι επιβίωσε άλλο ένα χρόνο (παρόλο που αυτό θα ήταν εξαιρετικά απίθανο), αυτοί οι απόγονοι δεν θα είχαν ιδιαίτερα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι των αδερφών τους. Ο σολομός μας έχει ήδη μια γενιά (χωρίς τη μετάλλαξη) εκεί έξω.
Δεν υπάρχει μικρό όφελος, από την άποψη της φυσικής επιλογής, από τη συνέχιση της προσπάθειας που απαιτείται για να παραμείνουμε υγιείς μετά την αναπαραγωγή. Ως αποτέλεσμα, τυχόν γονίδια που το επιτρέπουν αυτό δεν υπόκεινται σε πίεση επιλογής που θα οδηγούσε στο να γίνουν πιο κοινά. «Ένα άτομο θα ήθελε να μείνει ζωντανό. Αλλά σε εκείνο το σημείο, η φυσική επιλογή δεν δουλεύει τόσο σκληρά σε αυτό, γιατί δεν υπάρχει τίποτα άλλο να συνεχίσει να προσφέρει στην επόμενη γενιά» εξηγεί η κ. Κουντουρίδη.
Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι οργανισμοί τόσο ακραίοι. Μερικοί επιβιώνουν λίγο περισσότερο για να έχουν περισσότερους απογόνους. Οι περισσότερες μεταλλάξεις στο DNA μας θα έχουν αρνητικές ή καθόλου συνέπειες. Το σώμα μας είναι σε θέση να επιδιορθώσει μέρος αυτής της βλάβης στο DNA, αλλά η ικανότητά μας να το κάνουμε αυτό επιδεινώνεται με την ηλικία λόγω της εξασθένησης της φυσικής επιλογής.
