Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Αποκαλυπτικές φωτογραφίες του διαστημικού τηλεσκοπίου Τζέιμς Γουέμπ, που έδωσε πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας η NASA, μας δίνουν μια νέα οπτική, δείχνοντάς μας πώς ήταν το σύμπαν πριν από 13 -και παραπάνω- δισεκατομμύρια χρόνια.
Οι εικόνες αυτές εγείρουν παντός είδους επιστημονικά ερωτήματα, από αστρονομικής φύσης έως και φιλοσοφικής.
Η Δρ Ελένη Βαρδουλάκη, αστροφυσικός και επικοινωνιολόγος της επιστήμης, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον της επιστήμης, έγραψε το βιβλίο «Το Σύμπαν στο Τσεπάκι Σου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Key Books. Στις σελίδες του, με απλό λόγο και χιούμορ, η Ελληνίδα αστροφυσικός μάς οδηγεί σε ένα ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο. Μιλήσαμε μαζί της.
Τι σας ώθησε στη συγγραφή του βιβλίου;
«Ήθελα να φτιάξω μια γέφυρα μεταξύ Αστροφυσικής και της καθημερινής μας ζωής. Να εξηγήσω με απλά λόγια και με αναλογίες από την καθημερινότητα τις δύσκολες φυσικές έννοιες που περιγράφουν το διάστημα. Και να δείξω τη χρησιμότητα της Αστροφυσικής στην καθημερινή μας ζωή. Μ’ αρέσει πολύ να μιλάω και να συζητάω για Αστροφυσική και θέλω να περάσω αυτή την αγάπη που έχω για το σύμπαν σε όλο τον κόσμο! Γι’ αυτό και έχω αρχίσει ήδη το επόμενο βιβλίο. Είμαι σίγουρη ότι θα σας αρέσει και αυτό πάρα πολύ!»
Γιατί είναι χρήσιμη η Αστροφυσική στην καθημερινή μας ζωή; «Για να μπορέσω εγώ σαν αστροφυσικός να παρατηρήσω ένα μακρινό αστέρι ή ένα μακρινό γαλαξία (που αποτελείται από δισεκατομμύρια αστέρια) χρειάζομαι τηλεσκόπια. Μεγάλα τηλεσκόπια σε Γη και διάστημα. Δημιουργώ, λοιπόν, τεχνολογία που δεν υπήρχε για να κάνω την έρευνα μου, αλλά που στη συνέχεια θα εφαρμοστεί στην καθημερινότητα. Στο βιβλίο μου δίνω πολλά παραδείγματα, αλλά ας πούμε μερικά εδώ. Το wifi ανακαλύφθηκε από αστροφυσικούς στην Αυστραλία, ώστε να μεταφέρουν ασύρματα τα δεδομένα τους. Το ceran -υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι κεραμικές εστίες στις κουζίνες μας, δημιουργήθηκε πρώτα σαν κάτοπτρο διαστημικού τηλεσκοπίου, γιατί είναι πολύ ανθεκτικό στις μεγάλες αλλαγές θερμοκρασίας. Η μαγνητική τομογραφία, πολύ σημαντική στην ιατρική, χρησιμοποιεί τεχνικές που δημιουργήθηκαν για την έρευνα στην Αστροφυσική. Και άλλα πολλά.»
Πώς σας προσέλκυσε ο κλάδος της Αστροφυσικής; «Πάντα με γοήτευε το διάστημα και το άγνωστο. Είναι έμφυτη η ανάγκη του ανθρώπου για εξερεύνηση. Μου άρεσε πολύ και η Φυσική. Έτσι, όταν πήγα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για το πτυχίο Φυσικής, ήρθα σε επαφή με τον κλάδο της Αστροφυσικής και με κέρδισε. Μου άνοιξε τα μάτια στην απεραντοσύνη του σύμπαντος και μου δημιούργησε περισσότερα ερωτήματα, που ήθελα να απαντήσω. Αποφάσισα, λοιπόν, να κάνω καριέρα στην Αστροφυσική. Έφυγα για διδακτορικό στην Οξφόρδη και μετά συνέχισα την ακαδημαϊκή μου πορεία με σταθμούς σε Πόρτο, Κρήτη, Βόννη και Τάουτενμπουργκ της Γερμανίας. Πολύ θα ήθελα στο εγγύς μέλλον να ξαναγυρίσω πίσω στην Ελλάδα και να συνεχίσω εδώ την έρευνά μου».
Πώς προέκυψε η ιδέα εκλαΐκευσης της Αστροφυσικής; «Το 2017, άρχισα να γράφω εκλαϊκευμένα άρθρα για το ευρύ κοινό και ξεκίνησα το κανάλι Rogue Astrophysics στο YouTube με εκλαϊκευμένα βίντεο που εξηγούν ανακαλύψεις και έννοιες στην Αστροφυσική. Εκείνη την εποχή ζούσα στη Βόννη της Γερμανίας και έφτιαξα μια ομάδα για τη διοργάνωση βραδιών Αστροφυσικής (Astronomy on Tap Bonn) σε παμπ, για το ευρύ κοινό, με ομιλίες και κουίζ. Όταν πήγα στην Ιένα, εν μέσω πανδημίας, συνέχισα διαδικτυακά πλέον με συνεντεύξεις από επιστήμονες, με το Astronomy on Tap Jena.»
Ποια είναι η πιο συχνή ερώτηση από το ευρύ κοινό; «Για τις μαύρες τρύπες, για το Σύμπαν μας και τι υπήρχε πριν τη μεγάλη έκρηξη και, φυσικά, για εξωγήινους. Οι μαύρες τρύπες, σημεία στο διάστημα με τεράστια μάζα που έλκουν τα πάντα γύρω τους. Δε τους ξεφεύγει τίποτα, ακόμα και το ίδιο το φως. Εξού και το μαύρες. Το Σύμπαν μας πιστεύουμε ότι δημιουργήθηκε από μια μεγάλη έκρηξη, το big bang. Το έχουμε αποδείξει από παρατηρήσεις με τα τηλεσκόπιά μας και από συγκρίσεις των δεδομένων με τις θεωρίες μας για τη δημιουργία του σύμπαντος. Δεν γνωρίζουμε, όμως, τι υπήρχε πριν τη μεγάλη έκρηξη. Δεν έχουμε τα παρατηρησιακά δεδομένα να το δούμε. Όσον αφορά τους εξωγήινους, υπάρχουν προγράμματα όπως το SETI που ψάχνουν για ραδιοσήματα από το διάστημα που μπορεί να προέρχονται από εξωγήινες τηλεπικοινωνίες. Αλλά δεν έχουμε βρει κάτι».
Χρειαζόμασταν ακόμα ένα διαστημικό τηλεσκόπιο; «Ο λόγος για το JWST (James Webb Space Telescope) και η σύντομη απάντηση είναι, ναι! Το JWST παρατηρεί στο υπέρυθρο της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Ξέρετε, τα μάτια μας δε βλέπουν στο υπέρυθρο. Τα μάτια μας έμαθαν, εξελίχθηκαν, να βλέπουν στο οπτικό. Επίσης η ατμόσφαιρα της Γης δρα σαν φίλτρο που μπλοκάρει μεγάλο μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Έτσι πρέπει να στείλουμε αυτά τα τηλεσκόπια στο διάστημα, για να παρατηρούν ανενόχλητα. Και τι βλέπει το JWST; Αστέρια και σκόνη και υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, ανιχνεύει χημικά στοιχεία στον γαλαξία μας, σε άλλους γαλαξίες καθώς και στις ατμόσφαιρες εξωπλανητών. Και ψάχνει να βρει τα πρώτα αστέρια και τους πρώτους γαλαξίες που δημιουργήθηκαν στο Σύμπαν, κάτι που δεν το έχουμε δει ακόμα».
Ένα μήνυμα προς τα νέα παιδιά που θέλουν να ακολουθήσουν τον κλάδο της Αστροφυσικής. «Η Αστροφυσική είναι μια υπέροχη επιστήμη! Αν θέλετε να γίνετε αστροφυσικοί δεν είναι απαραίτητο να έχετε πρώτο πτυχίο Φυσικής, όπως εγώ. Μπορείτε να πάτε από τα μαθηματικά, την επιστήμη υπολογιστών, το Πολυτεχνείο για παράδειγμα, σε ένα μάστερ Αστροφυσικής. Εκεί μπορείτε να επιλέξετε ποια κατεύθυνση σας αρέσει: παρατηρησιακή Αστροφυσική που κάνει χρήση τηλεσκοπίων, θεωρητική Αστροφυσική ή προσομοιώσεις. Επιπλέον, με τον τεράστιο όγκο δεδομένων που παίρνουμε από τηλεσκόπια υπάρχει και ανάγκη για ειδικούς σε αλγόριθμους τεχνίτης νοημοσύνης για την επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων. Όλοι οι δρόμοι, σχεδόν, οδηγούν στην Αστροφυσική!»
