Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Ο διάσημος Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, Φρανκ Χέρμπερτ έγραφε ότι « Όλες οι κυβερνήσεις πάσχουν από ένα ενδημικό πρόβλημα: η εξουσία προσελκύει διαταραγμένες προσωπικότητες».
O Χέρμπερτ ήταν ο συγγραφέας του περίφημου βιβλίου «Dune» που θεωρείται το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας με τις περισσότερες πωλήσεις όλων των εποχών. Το έπος, το Dune, διαδραματίζεται στο μακρινό μέλλον και εξερευνά πολύπλοκα θέματα, όπως η μακροπρόθεσμη επιβίωση του ανθρώπινου είδους, η ανθρώπινη εξέλιξη, η πλανητική επιστήμη και η οικολογία, η διασταύρωση της θρησκείας, της πολιτικής, της οικονομίας και της ισχύος σε ένα μέλλον όπου η ανθρωπότητα έχει από καιρό αναπτύξει διαστρικά ταξίδια και έχει εγκαταστήσει πολλές χιλιάδες κόσμους. Ακόμη όμως και σε αυτό το μακρινό μέλλον, έγραφε ο Χέρμπερτ, «η εξουσία έχει την τάση να απομονώνει αυτούς που έχουν πάρα μεγάλη δόση από αυτήν. Στο τέλος όμως, χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα και πέφτουν».
Ακόμη χειρότερα, όπως συμπέραινε ο εμβληματικός ιστορικός του 19ου αιώνα Λόρδος Άκτον, «η εξουσία διαφθείρει, και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα».
Η ρήση του Ακτον ήταν το «όπλο» που χρησιμοποιούν έκτοτε οι φιλελεύθεροι διανοητές για να ασκήσουν κριτική στην κρατική εξουσία, γνωρίζοντας τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά πως όσες περισσότερες εξουσίες εκχωρούμε στους κυβερνήτες, τόσο πιο σίγουρη είναι η διαφθορά τους.
Ο σοφός λόρδος Άκτον δεν περιόρισε την κακή επιρροή της εξουσίας μόνο στους κρατικούς φορείς. Δεν έχει σημασία -έγραφε- αν μιλάμε για έναν πολιτικό, έναν μεγιστάνα, έναν διευθύνοντα σύμβουλο ή έναν αστυνομικό: δίνοντας σε οποιοδήποτε άτομο ή κυβερνητική υπηρεσία υπερβολική εξουσία και επιτρέποντας να πιστέψει ότι δεν θα θιγεί και δεν θα λογοδοτήσει για τις όποιες ενέργειες , αυτές οι εξουσίες θα γίνουν τελικά κατάχρηση.
Είδαμε αυτή την κατάχρηση εξουσίας πολλές φορές τα τελευταία χρόνια και τα παραδείγματα είναι γνωστά σε όλους. Ένας αστυνομικός πυροβολεί έναν άοπλο πολίτη χωρίς λόγο και ξεφεύγει. Μια κυβερνητική υπηρεσία κατασκοπεύει τις επικοινωνίες των πολιτών και ξεφεύγει. Ένας διάσημος καλλιτέχνης «παρενοχλεί σεξουαλικά»και ξεφεύγει.
Η κατάχρηση εξουσίας -και η υποκρισία που τροφοδοτείται από την υπέρμετρη φιλοδοξία και τη σκόπιμη περιφρόνηση για κάθε ανάρμοστη συμπεριφορά - λειτουργεί το ίδιο. Είτε μιλάμε για σεξουαλική παρενόχληση, για κυβερνητική διαφθορά ή για παραβίαση του κράτους δικαίου.
Η κουλτούρα «συμμόρφωσης»
Δεν χρειάζονται ενοχλητικές λεπτομέρειες. Αρκεί να πούμε ότι είναι η ίδια παλιά ιστορία που κυριαρχεί εδώ και αιώνες : ο άνθρωπος ανεβαίνει στην εξουσία, ο άνθρωπος κάνει κατάχρηση εξουσίας, ο άνθρωπος εκφοβίζει και απειλεί όποιον τον αμφισβητεί με αντίποινα ή χειρότερα, ο άνθρωπος ξεφεύγει λόγω της κουλτούρας «συμμόρφωσης». Μιας κουλτούρας που επιτάσσει πώς κανείς δεν μιλάει επειδή δεν θέλει να χάσει τη δουλειά του ή τα χρήματά του ή τη θέση του ανάμεσα στην ελίτ.
Αν δεν αλλάξει κάτι στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε αυτές τις συνεχιζόμενες, κατάφωρες καταχρήσεις εξουσίας, τα predator -τα αρπακτικά- θα συνεχίσουν να καταστρέφουν τις ελευθερίες μας και τις ζωές μας.
Οι κρατικές υπηρεσίες θα συνεχίσουν να ζητούν όλο και περισσότερα από τους φορολογούμενους, ενώ διαβρώνουν τις ελευθερίες μας. Τα κακόβουλα λογισμικά των κυβερνητικών υπηρεσιών θα συνεχίσουν να κατασκοπεύουν τα email και τις τηλεφωνικές μας κλήσεις. Και οι ισχυροί άντρες (και γυναίκες) θα συνεχίσουν να καταχρώνται τις εξουσίες του αξιώματός τους, αντιμετωπίζοντας όλους εμάς ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Πολίτες που δεν αξίζουν αξιοπρέπεια και σεβασμό, που «νομίμως παρακολουθούνται, αν και είναι λάθος».
Όπως παρατήρησε ο Ντέτσερ Κέλτνερ, καθηγητής ψυχολογίας στο περίφημο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ, σε άρθρο του στο Harvard Business Review: «Ενώ οι άνθρωποι συνήθως αποκτούν δύναμη μέσω χαρακτηριστικών και πράξεων, όπως η ενσυναίσθηση, η συνεργασία, η διαφάνεια και η δικαιοσύνη, όταν αρχίζουν να αισθάνονται δυνατοί ή να απολαμβάνουν μια προνομιακή θέση, αυτές οι ιδιότητες αρχίζουν να εξασθενούν. Οι ισχυροί είναι πιο πιθανό από τους άλλους ανθρώπους να εμπλακούν σε αγενή, εγωιστική και ανήθικη συμπεριφορά».
Οι Αμερικανοί ερευνητές Τζόρις Λάμερσκαι Αντάμ Γκαλίνσκι, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όσοι βρίσκονται στην εξουσία όχι μόνο τείνουν να κάνουν κατάχρηση αυτής της εξουσίας, αλλά νιώθουν ότι το δικαιούνται κιόλας. «Οι άνθρωποι με εξουσία θεωρούν δικαιολογημένο να παραβαίνουν τους κανόνες όχι μόνο επειδή μπορούν να ξεφύγουν, αλλά επίσης επειδή αισθάνονται ότι έχουν το δικαίωμα να πάρουν αυτό που θέλουν».
Αυτή την αίσθηση της ασυλίας για τις κατηγορίες για αδικήματα περιέγραψε τόσο κυνικά ο «πατέρας» του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, Ρίτσαρντ Νίξον: «Οταν το κάνει ο Πρόεδρος, αυτό σημαίνει ότι δεν είναι παράνομο». Αλλά φυσικά, μετά αναγκάστηκε να παραιτηθεί, τέτοιες ημέρες- στις 8 Αυγούστου 1974- ατιμασμένος...
