Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Ανά τους αιώνες Ρώσοι και Τούρκοι έχουν βρεθεί αντίπαλοι σε τουλάχιστον 13 αιματηρούς πολέμους. Η βαριά αυτή κληρονομιά ωστόσο δεν τους εμπόδισε να καλλιεργήσουν μία ολοένα και πιο στενή σχέση, με τα πρώτα βήματα να γίνονται ήδη μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και να επιταχύνονται κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Τις τελευταίες δεκαετίες δεν έλειψαν οι αναταράξεις, με αιχμή τις διαφορετικές επιδιώξεις στη Συρία και με τις διμερείς σχέσεις να βυθίζονται σε ναδίρ το 2015 μετά την κατάρριψη του ρωσικού Shukhoi Su-24 από τουρκικό F-16. Τα χρόνια που ακολούθησαν ωστόσο Πούτιν και Ερντογάν όχι μόνο απέφυγαν την ολική ρήξη, αλλά εγκαινίασαν μία νέα εποχή συνεργασίας στον ενεργειακό και αμυντικό τομέα, έχοντας πάντα το βλέμμα στον μεγάλο αντίπαλο: τη Δύση.
Η 4 ωρών συνάντηση στο Σότσι (στο 8ο ταξίδι του Ερντογάν στη Ρωσία από το 2019) επιβεβαίωσε πως οι δύο ηγέτες πιστεύουν ότι τα όσα τους ενώνουν είναι πολύ περισσότερα από εκείνα που τους χωρίζουν. Η Άγκυρα, αντιμέτωπη με ακόμη μία οξεία νομισματική και ευρύτερα οικονομική κρίση, και η Μόσχα αντιμέτωπη με τις κυρώσεις της Δύσης (όσο και εάν αυτές δεν πονούν στον βαθμό που ΕΕ και ΗΠΑ ήλπιζαν) συσφίγγουν δεσμούς, αφήνοντας κατά μέρος «λεπτομέρειες», όπως το γεγονός ότι η Τουρκία είναι κράτος - μέλος του ΝΑΤΟ και αναγνωρίζει την κυριαρχία της Ουκρανίας, στην οποία και πουλάει τα drones Μπαϊρακτάρ.
Στην κοινή δήλωση που εξέδωσαν οι δύο πρόεδροι δεσμεύονται να αυξήσουν τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών και να εμβαθύνουν τους οικονομικούς και ενεργειακούς δεσμούς. Ο Αλεξάντερ Νόβακ είπε μάλιστα στους δημοσιογράφους ότι η Τουρκία συμφώνησε να αρχίσει να πληρώνει για το ρωσικό φυσικό αέριο σε ρούβλια, ενώ εξήγησε πως Πούτιν και Ερντογάν έχουν ανοίξει τη συζήτηση για περαιτέρω ανάπτυξη των τραπεζικών σχέσεων με διακανονισμούς σε ρωσικό ρούβλι και τουρκική λίρα. «Οι συμφωνίες θα οδηγήσουν τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μας σε νέο επίπεδο σε κάθε δυνατό τομέα, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, της βιομηχανίας, της γεωργίας, του τουρισμού και της τεχνολογίας» πρόσθεσε ο Νόβακ.
Οι οικονομικές σχέσεις τους είναι ήδη πολύ ανεπτυγμένες. Το διμερές εμπόριο ήταν 26 δισ. δολαρια το 2019, με την Τουρκία να εισάγει κυρίως ενέργεια και σιτηρά και τη Ρωσία να αγοράζει πλήθος τουρκικών αγροτικών προϊόντων. Πέρα από το να καλύπτει περίπου του 45% των τουρκικών αναγκών σε φυσικό αέριο και το 1/4 των αναγκών σε πετρέλαιο, η Ρωσία είναι υπεύθυνη και το πρώτο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας σε τουρκικό έδαφος. Το 2021 περιπου 4,7 εκατομμύρια Ρώσοι τουρίστες επέλεξαν την Τουρκία για προορισμό τους. Ήταν το 20% του συνόλου των τουριστών που προσέλκυσε η χώρα. Όσο για τις γεωπολιτικά συμφέροντα και τις στρατηγικές επιδιώξεις είναι επίσης κοινά: Και οι δύο επιδιώκουν να ανακτήσουν και να επεκτείνουν την επιρροή τους ως περιφερειακές δυνάμεις στην Ευρασία, ελαχιστοποιώντας τον ρόλο τρίτων δυνάμεων και πολυεθνικών οργανισμών στη διαχείρηση ζητημάτων της «γειτονιάς» τους.
Δεν είναι δύσκολο να δει κανείς γιατί η Τουρκία με τη λίρα σε ελεύθερη πτώση, τον πληθωρισμό μία ανάσα από το 80% και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών να φουσκώνει επικίνδυνα έχει ανάγκη από τη Ρωσία του Πούτιν. Ο Ερντογάν που έχει μπροστά του εκλογές παίρνει πόντους και στο πολιτικό παιχνίδι. Και το Κρεμλίνο όμως έχει σοβαρότατους λόγους να θέλει να κρατήσει κοντά μία χώρα που λειτουργεί ως μόνιμη πηγή αναταραχής στους κόλπους του ΝΑΤΟ, αλλά και έχει μία αρκετά μεγάλη αγορά ώστε να του προσφέρει παραθυράκια παράκαμψης των δυτικών κυρώσεων.
Τον Ιούνιο Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν συναντηθεί με Τούρκους ομολόγους τους και τραπεζίτες στην Κωνσταντινούπολη για να τους προειδοποιήσουν να μην γίνουν δίαυλος διαφυγής για τους Ρώσους από τον οικονομικό αποκλεισμό της Δύσης. Ωστόσο πιθανότατα αυτό ακριβώς είναι που συζητήθηκε στο Σότσι με τη ρωσική πλευρά να παρουσιάζει μία αναλυτική πρόταση. Αν και είναι δεν είναι σαφές σε πόσα από αυτά που ζήτησε ο Πούτιν είπε ο Ερντογάν το «ναι», αξίζει να δούμε τι ακριβώς θέλει από τους Τούρκους το Κρεμλίνο.
Σύμφωνα με έγγραφο που κυκλοφόρησε πριν τη συνάντηση και δημοσίευσε η Washington Post, η ρωσική πλευρά ζητούσε από την κυβέρνηση Ερντογάν να επιτρέψει στη Ρωσία να αποκτήσει μετοχικά μερίδια σε τουρκικά διυλιστήρια πετρελαίου, τερματικούς σταθμούς και μονάδες αποθήκευσης ενέργειας- μία κίνηση που σύμφωνα με ειδικούς θα της έδινε τη δυνατότητα να κρύψει την πηγή των εξαγωγών της προς την Ευρωπαϊκή Ένωση όταν θα τεθεί σε πλήρη ισχύ το πετρελαϊκό εμπάργκο.
Επιπλέον η Ρωσία ζήτησε οι μεγάλες κρατικά ελεγχόμενες τράπεζες της Τουρκίας να ανοίξουν λογαριασμούς διατραπεζικής ανταπόκρισης με τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ρωσίας, αλλά και να επιτραπεί σε ρωσικές βιομηχανίες να λειτουργήσουν σε ελεύθερες οικονομικές ζώνες.
Αν η Τουρκία πει το «ναι» σε όλα αυτά, κινδυνεύει να δει βεβαίως τις δικές της τράπεζες και επιχειρήσεις να υπόκεινται σε κυρώσεις και να αποκόπτονται από τις δυτικές αγορές. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει το να θέλει και η Δύση να τραβήξει απέναντί της το σχοινί, να της δείξει επιτέλους όχι μόνο το καρότο, αλλά και το μαστίγιο. Ο τρόπος που αντιμετωπίστηκαν τα παζάρια της στο ΝΑΤΟ, το διαρκές «χάιδεμα» από τον Στόλτενμπεργκ και η δέσμευση Μπάιντεν για τα F-16 (έστω και εάν το Κογκρέσο βάζει φρένο) αποκαλύπτουν ότι αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο.
